Günxoca (d. 1799 – ö. 1880) — XIX əsr qaraqalpaq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi[1].
| Günxoca | |
|---|---|
| Jiyemurad | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Milliyyəti | qaraqalpaq |
| Fəaliyyəti | şair |
Günxoca öz əsərləri ilə qaraqalpaq poeziyasına yeni bədii priyomlar gətirmiş və qaraqalpaq ədəbi dilinin formalaşmasında böyük uğurlar əldə etmişdir[2]. Elə buna görə də onun yaradıcılığı qaraqalpaq ədəbiyyatında sosial satiranın inkişafında mühüm mərhələ kimi dəyərləndirilir[2].
Günxoca 1799-cu ildə kasıb ailədə anadan olmuşdur[1].
Əsl adı Jiyemurad İbrayım ulu olan Günxoca gənclik illərini Aral sahillərində keçirmiş, əvvəl aul məktəbində, daha sonra isı Qaraqum-işan mədrəsəsində təhsilini davam etdirmişdir[1]. Təhsilini başa vurmamış; mədrəsədən kənarlaşmağa məcbur olmuşdur[1].
O, Qızılqum, Xarəzm oazisi və bir sıra digər ərazilərə və yerlərə səyahət etmişdir[3]. Zəngin həyat müşahidələri onun gələcəkdə bədii yaradıcılığının formalaşmasında yardımçı olur[3]. Günxoca qaraqalpaqların həyat və maddi durumunu olduqca dərindən müşahidə edirdi; çünki kasıb qaraqalpaqlar nə əmlaka, nə də mal-heyvana malik idilər; kasıblar ömrü boyu varlılara işləyir və işin çətinliyi ucbatından məhv olub gedirdilər[3].
Günxoca 1880-ci ildə vəfat etmişdir[1].
Günxocanın yaradıcılığında ətraf aləmin daha real mənzərəsini görmək mümkündür[1]. Yaradıcılığının ana xəttini xalqa xidmət, düşmənlərə qarşı barışmaz kin, nifrət təşkil edir[3].
Onun əsərləri elə bədii nümunələrdir ki, onlar gələcək qaraqalpaq şairlərinin yaradıcılığında da önəmli rol oynaya bilmişdir[3]. Belə ki, onun yaradıcılığından klassik qaraqalpaq ədəbiyyatının böyük nümayəndələri olan Hacıniyaz və Berdağın faydalanmışlar[1]. Bu baxımdan Günxoca həm onların müasiri, həm də ustadı hesab edilə bilər[1]. Şairin şeirlərində yeni yazılı yaradıcılığa istiqamətlənmiş dəst-xət açıq-aydın sezilməkdədir[1].
Günxoca poeziyasının ümumi istiqamətində, bir tərəfdən, onun folklor nümunələrindən geniş istifadə etməsi, digər tərəfdən isə fərdi yaradıcılığa keçidi, başqa bir tərəfdən də, klassiklərin, ilk növbədə türkmən klassiki Məhdimqulunun yaradıcılığından faydalandığı hiss olunur[1].
Şeirlərindən birində təqib olunmasından, öz yurdunu məcburiyyət qarşısında tərk etməsindən şikayətləndiyi anlaşılır[3].
"Mənim diyarım", "Kimə lazımdır?", "Bəy oğlu", "Xalq ilə", "Yaddan çıxmaz", "Ölü balıq", "Qara daş" və digər şeirləri[3] yaradıcılığının ən sanballı məhsullarıdır.
Şairin çox sayda lirik şeirləri, şeir-bənzətmələri, təmsilləri vardır ki, onların sırasında "Qamış" "Araba", "Qara daş" xüsusilə səciyyəvidir. Bu şeirlər siyasi şərtiliyi ilə seçilməklə, xan hakimiyyətinə qarşı yönəldilmişdir[2].
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 223, anl.az (az.)
- ↑ 1 2 3 Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 226, anl.az (az.)
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 224, anl.az (az.)
- Большая советская энциклопедия: Кунходжа. (rus.)