Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Gözlənilən ömür müddəti

  • Məqalə
  • Müzakirə

Gözlənilən ömür müddəti — müəyyən bir yaşda gözlənilən qalan orta həyat illərinin statistik göstəricisi. Ən çox istifadə olunan ölçü doğum zamanı həyat uzunluğu (LEB, demoqrafik notasiya ilə e0, burada ex yaş x üçün qalan orta ömür deməkdir) göstərilir.[3][4][5]

2019-cu ildə müxtəlif ölkələrdə həyat uzunluğu və sağlam həyat uzunluğu, ÜST məlumatlarına əsasən[1]
2023-cü ildə doğum zamanı həyat uzunluğu xəritəsi (BMT-nin təxmini, hamar rəng palitrası)[2]

Həyat uzunluğu iki əsas şəkildə müəyyən edilə bilər:

  • Kohort LEB – müəyyən bir ildə doğulmuş bütün fərdlərin orta ömür uzunluğudur. Bu, yalnız kohortun bütün üzvləri vəfat etdikdə hesablana bilər.
  • Dövr LEB – müəyyən bir ildə müşahidə olunan ölüm nisbətlərinə məruz qalacağı fərz edilən hipotetik kohortun orta ömür uzunluğudur.[6][7]

Tarixi antropoloji tədqiqatlar göstərir ki, erkən Tunc dövrü insanlarının doğum zamanı həyat uzunluğu təxminən 24 il olub.[8] 2019-cu ildə dünya üzrə LEB 73,3 il olmuşdur.[9]

Yüksək uşaq ölümcüllüyü və epidemiyalar, müharibələr, qəzalar və doğuş zamanı ölüm hallarının çoxluğu LEB-i əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Məsələn, LEB 40 il olan bir cəmiyyətdə insanların əksəriyyəti dəqiq olaraq 40 yaşında vəfat etmir; çoxu 30 yaşdan əvvəl və ya 55 yaşdan sonra vəfat edir. Buna görə də, uşaq ölümcüllüyünün yüksək olduğu populyasiyalarda LEB ilk illərdəki ölüm nisbətinə çox həssasdır.

Həyat uzunluğu, uzunömürlülük və maksimum ömür eyni anlayışlar deyil. Uzunömürlülük müəyyən fərdlərin nisbətən uzun yaşamasını, maksimum ömür isə bir növün ən uzun yaşayan fərdinin ölüm yaşını göstərir. Həyat uzunluğu riyazi olaraq e x {\displaystyle e_{x}} {\displaystyle e_{x}} ilə göstərilir və müəyyən yaş x {\displaystyle x} {\displaystyle x} üçün qalan orta ömür illərinin sayını ifadə edir.[10]

Həyat uzunluğu həm insan populyasiyasında, həm də heyvan və bitki ekologiyasında istifadə olunur.[11]

Mündəricat

  • 1 Tarixi
  • 2 İnsan nümunələri
    • 2.1 Maksimum
    • 2.2 Zaman üzrə dəyişiklik
    • 2.3 Regional fərqlər
      • 2.3.1 Afrika
      • 2.3.2 Şərqi Avropa
      • 2.3.3 Amerika Birləşmiş Ştatları
  • 3 Qeydlər
  • 4 İstinadlar

Tarixi

Həyat uzunluğu üzrə ən erkən sənədləşdirilmiş tədqiqatlar 1660-cı illərdə Con Qraunt,[12] Xristian Hüygens və Lodeveyk Hüyqens tərəfindən aparılmışdır.[13]

İnsan nümunələri

Maksimum

Hər hansı bir insan üçün təsdiqlənmiş ən uzun ömür Fransız qadını Janna Kalmana aiddir. O, 21 fevral 1875-ci ildə doğulmuş və 4 avqust 1997-ci ildə vəfat etmiş, ümumilikdə 122 il və 164 gün yaşamışdır. Bu, "maksimum həyat uzunluğu" adlanır və insanın məlum olan ən uzun yaşadığı illərin yuxarı həddini göstərir.

Maksimum həyat uzunluğu təxminən 125 il olsa da, genetik inkişaflar insanlara 245 ilə qədər yaşama imkanı verə bilər.[14] Bioloqlar Bryan G. Hughes və Siegfried Hekimi tərəfindən aparılan tədqiqat göstərir ki, insan ömründə hər hansı bir sərhəd mövcud deyil.[15][16]

Bununla belə, bu baxış səhv nümunələri əsasında şübhə altına alınmışdır.[17] Nəzəri tədqiqatlar göstərir ki, doğum zamanı maksimum həyat uzunluğu insan həyatının xarakterik dəyəri δ ilə məhdudlaşır və bu, təxminən 104 il təşkil edir.[18]

Zaman üzrə dəyişiklik

Ətraflı bax: Longevity və List of countries by past life expectancy

Aşağıdakı məlumatlar 1961-ci il Encyclopædia Britannica və digər mənbələrdən götürülmüşdür. Bunlardan bəzilərinin dəqiqliyi şübhəlidir. Əksər hallarda məlumat dünya əhalisinin ümumi həyat uzunluğunun təxminini göstərir. Həyat uzunluğu sosial sinif və cinsə görə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər.

Doğum zamanı həyat uzunluğu uşaq ölümcüllüyü və prenatal ölümləri nəzərə alır, lakin hamiləlik dövründə ölümləri nəzərə almır.

Dövr Doğum zamanı orta həyat uzunluğu (il) Qeydlər
Paleolit 22–33[19] Müasir ovçu-yığıcı populyasiyalarının doğuş zamanı orta ömür uzunluğunun 33 il olduğu təxmin edildiyi halda, 15 yaşına çatanların 60%-i üçün ömür uzunluğu orta hesabla 39 ildir.[20]
Neolit 20[21]–33[22] Erkən Neolit ​​dövrü məlumatlarına əsasən, 15 yaşında ömür uzunluğu 28-33 il olardı..[23]
Tunc dövrü və Dəmir dövrü[24] 26 Erkən və Orta Tunc dövrü məlumatlarına əsasən, 15 yaşında ömür uzunluğu 28-36 il olardı..[23]
Klassik Yunan[25] 25[26]–28[27] Afina Aqora və Korinf məlumatlarına əsasən, 15 yaşında ömür uzunluğu 37-41 il olardı.[1] Yunanların və Romalıların əksəriyyəti gənc yaşlarında öldü. Bütün uşaqların təxminən yarısı yeniyetməlik dövründən əvvəl öldü. 30 yaşına qədər sağ qalanların 50 və ya 60 yaşına çatmaq üçün ağlabatan bir şansı var idi. Lakin, həqiqətən yaşlılar nadir idi. Uşaqlıqda ölənlərin çoxu olduğundan, doğuş zamanı ömür uzunluğu ehtimal ki, 20 ilə 30 il arasında idi..[28]
Qədim Roma 20–33

[29][30][31][28][19][32]

Məlumatlar kifayət deyil, lakin kompüter modelləri təxmini qiymətləndirmə verir. Əgər bir insan 20 yaşına qədər yaşayıbsa, təxminən 30 il daha yaşaya bilər. Qadınların orta ömür uzunluğu kişilərə nisbətən bir qədər uzun idi.[33]

İlk ili sağ qalan uşaqların 67-75%-i üçün 1 yaşında orta ömür uzunluğu 34-41 il təşkil etmişdir. 5 yaşına qədər sağ qalan uşaqların 55-65%-i üçün orta ömür uzunluğu təxminən 40-45 il, 10 yaşına çatan uşaqların təxminən 50%-i üçün isə daha 40 il olmuşdur. Qalan ömür illərinin orta sayı 15 yaşında 33-39 yaşa, 40 yaşında ~20 yaşa, 50 yaşında 14-18 yaşa, 60 yaşında ~10-12 yaşa və 70 yaşında ~6-7 yaşa düşmüşdür.[31][33]

Çin 35 Həyatının ilk ilini sağ qalan uşaqların 72%-i üçün 1 yaşında orta ömür uzunluğu 47 ilə çatmışdır.[34][35]
Orta əsrlərin əvvəli (Avropa, 5–10-cu əsrlər) 30–35 20 yaşına çatmış Qalliya gənci daha 25 il, 20 yaşlı qadın isə adətən daha 17 il yaşaya bilər. 40 yaşına çatmış hər kəsin daha 15-20 il yaşamaq şansı yüksək idi.[36]
Pre-Kolumbiya Mesoamerika 20–40 Kolumbiyadan əvvəlki müxtəlif Mezoamerikan mədəniyyətləri üçün doğuş zamanı orta ömür uzunluğu 13 ildən 36 ilə qədər dəyişir və əksər nəticələr 24 ilə 32 il arasında dəyişir.[37] Asteklərdə kişilərin orta ömür uzunluğu 41,2 il, qadınlarda isə 42,1 ildir.[38]
Orta əsrlər İngiltərəsi[39][40] 30–33[32] Around a third of infants died in their first year.[19] 10 yaşında orta ömür uzunluğu 32,2 il, 25 yaşına qədər yaşayanlar üçün isə 23,3 il idi. Bu hesablamalar Orta əsrlərdə İngilis cəmiyyətinin yuxarı təbəqələrindən olan yetkin kişilərin orta ömür müddətini əks etdirir və XV əsrdə Kenterberidəki Məsih Kilsəsinin rahibləri üçün əldə edilən məlumatlara bənzəyirdi. 21 yaşında bir aristokratın orta ömür uzunluğu daha 43 il artdı.[41]
Erkən müasir Britaniya (XVI və XVIII əsrlər)[24] 33–40 XVIII əsrdə kişilərin doğuş zamanı orta ömür müddəti 34 il idi.[42] Qadınların 15 yaşında qalan yaş gözləntiləri XV-XVI əsrlərdə təxminən 33 ildən XVIII əsrdə təxminən 42 ilə yüksəlmişdir.[43]
XIX əsrin əvvəlləri[5][19] 25–40 Əsrin əksər hissəsində bu rəqəm 35-dən 40-a qədər dəyişdi; lakin 1720-ci illərdə 25-ə qədər düşdü.[5] Əsrin ikinci yarısında orta hesabla 37 oldu,[44] elit təbəqə üçün isə 40-ı keçib 50-yə yaxınlaşdı.[34]
XX əsrin əvvəlləri – 1950[45] 60 Samuel de Şamplen yazırdı ki, Mikmaq və Huron icmalarına səfərləri zamanı 100 yaşdan yuxarı insanlarla qarşılaşıb. Daniel N. Pol bölgənin inanılmaz ömrünü aşağı stress səviyyəsi və yağsız ət, müxtəlif tərəvəzlər və paxlalılar da daxil olmaqla sağlam qidalanma ilə əlaqələndirir.[46]
2019–2020 72.6–73.2
[5][47][48]
  • Qadınlar: 75.6 yaş
  • Kişilər: 70.8 yaş
  • Aralığı: ~54 (Mərkəzi Afrika Respublikası) – 85.3 (Honkonq)[48]

XVII - XVIII əsrlərdə İngiltərədə doğum zamanı orta həyat uzunluğu təxminən 36 il idi. Bu dövrdə uşaq və yeniyetmə ölümcüllüyü sonrakı dövrlərə nisbətən daha yüksək qalırdı. Sənaye İnqilabı dövründə uşaqların həyat uzunluğu əhəmiyyətli dərəcədə artdı.[49]

 
1800, 1950 və 2015-ci illərdə həyat uzunluğu – Our World in Data tərəfindən vizuallaşdırma

XX əsrdə, qısamüddətli azalma ilə 1918-ci il qrip pandemiyasına baxmayaraq, ABŞ-da həyat uzunluğu 30 ildən çox artmış, bunun 25 ili isə ictimai səhiyyə tədbirlərinin nəticəsi olmuşdur.[50]

Regional fərqlər

Ətraflı bax: Ölkələr üzrə həyat uzunluğunun siyahısı Dünyanın müxtəlif bölgələri arasında həyat uzunluğu baxımından böyük fərqlər mövcuddur. Bu fərqlər əsasən ictimai səhiyyə, tibbi xidmət və qidalanma səviyyələrindəki dəyişikliklərlə izah olunur.[51]

İnsanların orta hesabla 60 il yaşaması gözlənilən ölkələrdən biri Esvatinidir,[52] Yaponiyada isə bu göstərici 82.6 ildir.[a]

The Lancet jurnalında 2011-ci ildə dərc edilmiş bir təhlil Yaponiyada həyat uzunluğunu bərabər imkanlar, güclü ictimai səhiyyə sistemi və sağlam qidalanma ilə əlaqələndirir.[54][55]

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı elan etmişdir ki, COVID-19 pandemiyası doğum zamanı həyat uzunluğunun ardıcıl artım trendini geri çevirmişdir. Pandemiya bu sahədə təxminən on illik tərəqqini silmişdir.[56]

Afrika

 
Bəzi Afrika ölkələrində doğum zamanı həyat uzunluğunun qrafikləri — 1990-cı illərdə əsasən HİV pandemiyasına görə kəskin düşüş müşahidə olunmuşdur[57]

Son 200 ildə Afrika ölkələri Asiya, Latın Amerikası və Avropada müşahidə olunan ölüm göstəricilərindəki yaxşılaşmadan eyni dərəcədə faydalana bilməmişdir.[58][59] Bu uyğunsuzluq xüsusilə bir çox Afrika ölkəsində AİDS epidemiyasının təsiri ilə daha qabarıq görünür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 2002-ci ildəki proqnozlarına əsasən, əgər HİV/AİDS mövcud olmasaydı, 2010–2015-ci illər üçün doğum zamanı həyat uzunluğu belə olardı:[60]

  • Botsvana: 31.6 il əvəzinə 70.7 il
  • Cənubi Afrika: 41.5 il əvəzinə 69.9 il
  • Zimbabve: 31.8 il əvəzinə 70.5 il

Şərqi Avropa

Orta hesabla, Şərqi Avropa əhalisi Qərbi Avropadakı həmyaşıdlarından daha qısa ömür sürür. Məsələn, Madriddə yaşayan ispanlar orta hesabla 85 yaşına qədər yaşaya bildiyi halda, Bolqarıstanın Severozapaden bölgəsi sakinlərinin gözlənilən ömür uzunluğu cəmi 73 yaşı bir qədər keçir. [44]Bu fərqin əsas səbəbləri arasında bölgədə geniş yayılmış zərərli sağlamlıq vərdişləri – xüsusilə çox siqaret çəkmə və yüksək alkoqol istehlakı – eləcə də hava çirkliliyi kimi ekoloji amillər göstərilir.[61]

Amerika Birləşmiş Ştatları

 
1990–2021-ci illərdə ABŞ, Böyük Britaniya, Niderland və Avstriyada ömür uzunluğu

2023-cü ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında doğulanların gözlənilən ömür uzunluğu 78,4 yaş olmuşdur ki, bu da 2022-ci illə müqayisədə 0,9 il artım deməkdir. ABŞ-da ömür uzunluğu 1980-ci ildəki 73,7 ildən 2023-cü ildəki 78,4 ilə qədər ümumilikdə artmışdır. Bununla yanaşı, digər sənayeləşmiş ölkələrlə müqayisədə ABŞ bu sahədə xeyli geri qalıb – 1980-ci ildə ABŞ-la “həmyaşıd ölkələr” arasındakı fərq 0,9 il idisə, 2023-cü ildə bu fərq 4,1 ilə yüksəlib.[62]

Bəzi mütəxəssislər vəziyyəti “ömür uzunluğu böhranı” kimi xarakterizə edirlər. 1980–2023-cü illər arasında ABŞ-da ümumilikdə 14,7 milyon itirilmiş amerikalı olmuşdur – yəni əgər ölkədə digər inkişaf etmiş dövlətlərdəki standart ölüm göstəricisi tətbiq olunsaydı, həmin ölümlərin qarşısı alına bilərdi.[63] Təkcə 2019-cu ildə 622 534 belə ölüm qeydə alınmışdır.[64]

Afroamerikalıların ömür uzunluğu adətən ağ amerikalılardan daha qısadır. Məsələn, 2010-cu ildə ağ amerikalıların gözlənilən ömür uzunluğu 78,9 il olduğu halda, afroamerikalılarda bu göstərici 75,1 il idi. Bununla belə, 3,8 illik fərq 1975-ci ildən bəri qeydə alınmış ən aşağı göstəricidir; ən yüksək fərq isə 1993-cü ildə 7,1 il olmuşdur.[65]

Bunun əksinə olaraq, Asiyalı amerikalı qadınlar ABŞ-da bütün etnik və gender qrupları arasında ən uzunömürlü təbəqədir – onların ömür uzunluğu 85,8 ildir.[66] Hispanik amerikalıların gözlənilən ömür uzunluğu isə 81,2 ildir.[65]

Qeydlər

  1. ↑ Yaponiyada qeydə alınan uzun ömür göstəriciləri, bəzi körpə ölümlərinin ölü doğulma kimi sənədləşdirilməsi nəticəsində cüzi şəkildə yüksələ bilər.[53]

İstinadlar

  1. ↑ "Life expectancy and Healthy life expectancy, data by country" (ingilis). World Health Organization. 4 dekabr 2020.
  2. ↑ "World Population Prospects 2024" (XLSX) (ingilis). Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial İşlər Departamenti. – "Compact (most used: estimates and medium projections)" faylına baxın
  3. ↑ Ortiz-Ospina E. ""Life Expectancy" – What does this actually mean?". Our World in Data. 28 avqust 2017. İstifadə tarixi: 31 avqust 2020.
  4. ↑ "Period and cohort life expectancy explained: December 2019". Office for National Statistics. UK Government. İstifadə tarixi: 31 avqust 2020.
  5. ↑ 1 2 3 4 Roser M; Ortiz-Ospina E; Ritchie H. "Life Expectancy". Our World in Data. How did life expectancy change over time?. 2019.
  6. ↑ ""Life Expectancy" – What does this actually mean?". Our World in Data. 28 avqust 2017. İstifadə tarixi: 31 avqust 2020.
  7. ↑ "Period and cohort life expectancy explained: December 2019". Office for National Statistics. UK Government. İstifadə tarixi: 31 avqust 2020.
  8. ↑ MacLennan WJ, Sellers WI. "Ageing through the ages". Proceedings of the Royal College of Physicians of Edinburgh. 29 (1). yanvar 1999: 71–5. doi:10.1177/147827159902900114. PMID 11623672.
  9. ↑ "Life expectancy at birth (years) [Indicator]". World Health Organization. 2023. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2023.
  10. ↑ O'Sullivan A, Sheffrin SM. Economics: Principles in Action. Pearson Prentice Hall. 2003. səh. 473. ISBN 978-0-13-063085-8.
  11. ↑ Contreras SC, Jurema AL, Claudino ES, Bresciani E, Caneppele TM. "Monowave and polywave light-curing of bulk-fill resin composites: degree of conversion and marginal adaptation following thermomechanical aging". Biomaterial Investigations in Dentistry. Ecological Society of America. 8 (1). 1983: 72–78. Bibcode:1983Ecol...64..631M. doi:10.2307/1937181. JSTOR 1937181. PMC 8317947 (#bad_pmc). PMID 34368776 (#bad_pmid).
  12. ↑ Sutherland I. Graunt, John // Encyclopedia of Biostatistics. 15 iyul 2005. 1–2. doi:10.1002/0470011815.b2a17055. ISBN 978-0-470-84907-1.
  13. ↑ Johnson S. Extra Life (1st). Riverhead Books. 2021. səh. 15. ISBN 978-0-525-53885-1.
  14. ↑ Santrock J. Life Expectancy. A Topical Approach to: Life-Span Development. New York, New York: The McGraw-Hill Companies, Inc. 2007. 128–132. ISBN 978-0-07-313376-8.
  15. ↑ "No detectable limit to how long people can live" (Press-reliz). [[Science Daily]]. 28 iyun 2017. İstifadə tarixi: 4 iyul 2017.
  16. ↑ Hughes BG, Hekimi S. "Many possible maximum lifespan trajectories". Nature. 546 (7660). iyun 2017: E8–E9. Bibcode:2017Natur.546E...8H. doi:10.1038/nature22786. PMID 28658230.
  17. ↑ Newman SJ. "Errors as a primary cause of late-life mortality deceleration and plateaus". PLOS Biology. 16 (12). dekabr 2018. doi:10.1371/journal.pbio.2006776. PMC 6301557. PMID 30571676.
  18. ↑ Liu, Xiaoping. "Life equations for the senescence process". Biochemistry and Biophysics Reports (ingilis). 4. dekabr 2015: 228–233. doi:10.1016/j.bbrep.2015.09.020. PMC 5669524. PMID 29124208.
  19. ↑ 1 2 3 4 Kotre JN, Hall E. Seasons of Life: The Dramatic Journey from Birth to Death. University of Michigan Press. 1997. 47–49. ISBN 978-0-472-08512-5.
  20. ↑ Kaplan H, Hill K, Lancaster J, Hurtado AM. "A Theory of Human Life History Evolution: Diet, Intelligence and Longevity" (PDF). Evolutionary Anthropology. 9 (4). 2000: 156–185. doi:10.1002/1520-6505(2000)9:4<156::AID-EVAN5>3.0.CO;2-7. İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2010.
  21. ↑ Galor O, Moav O. "The Neolithic Revolution and Contemporary Variations in Life Expectancy" (PDF). Brown University Working Paper. 2007. İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2010.
  22. ↑ Angel JL, "Health as a crucial factor in the changes from hunting to developed farming in the eastern Mediterranean", Proceedings of Meeting on Paleopathology at the Origins of Agriculture, 1984: 51–73
  23. ↑ 1 2 Angel JL. "The bases of paleodemography". American Journal of Physical Anthropology. 30 (3). may 1969: 427–437. Bibcode:1969AJPA...30..427A. doi:10.1002/ajpa.1330300314. PMID 5791021.
  24. ↑ 1 2 Galor O, Moav O. "Natural Selection and the Evolution of Life Expectancy" (PDF). Brown University Working Paper. 2005. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2010.
  25. ↑ Morris I. "Economic Growth in Ancient Greece". Journal of Institutional and Theoretical Economics. 160 (4). 2004: 709–742. doi:10.1628/0932456042776050. JSTOR 40752487.
  26. ↑ Hansen MH. The shotgun method: the demography of the ancient Greek city-state culture. University of Missouri Press. 2006. səh. 55. ISBN 978-0-8262-6548-7.
  27. ↑ Mortality // Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2010.
  28. ↑ 1 2 Ryan G. Naked Statues, Fat Gladiators, and War Elephants: Frequently Asked Questions about the Ancient Greeks and Romans. Rowman & Littlefield. 1 sentyabr 2021. səh. 44. ISBN 978-1-63388-703-9.
  29. ↑ Boatwright MT. Imperial Women of Rome: Power, Gender, Context. Oxford University Press. 2021. səh. 87. ISBN 978-0-19-045589-7.
  30. ↑
    • Scheidel W. Debating Roman Demography. BRILL. 2017. səh. 29. ISBN 978-90-04-35109-7. 25–30
    • Flower HI. The Cambridge Companion to the Roman Republic. Cambridge University Press. 2014. səh. 105. ISBN 978-1-139-99238-1.
    • Scheidel W. "Growing up fatherless in antiquity: the demographic background" (PDF). Princeton/Stanford Working Papers in Classics. 2006: 2.
    • Wolf AP. Inbreeding, Incest, and the Incest Taboo: The State of Knowledge at the Turn of the Century. Stanford University Press. 2005. səh. 97. ISBN 978-0-8047-5141-4.
  31. ↑ 1 2 Saller RP. Patriarchy, Property and Death in the Roman Family. Cambridge University Press. 1997. 22–25. ISBN 978-0-521-59978-8.
  32. ↑ 1 2 Carrieri MP, Serraino D. "Longevity of popes and artists between the 13th and the 19th century". International Journal of Epidemiology. 34 (6). dekabr 2005: 1435–1436. doi:10.1093/ije/dyi211. PMID 16260451.
  33. ↑ 1 2 Frier B. Chapter 27: Demographics // The Cambridge Ancient History XI: The High Empire, A.D. 70–192. Cambridge University Press. 2009. 788–789. ISBN 978-1-139-05439-3.
  34. ↑ 1 2 Maher G. The Imperial Roman Economy. Kilnamanagh. 2021. 123, 137, 123–151. ISBN 978-1-9996262-2-8.
  35. ↑ Bagchi AK. Perilous Passage: Mankind and the Global Ascendancy of Capital. Rowman & Littlefield Publishers. 2008. səh. 138. ISBN 978-1-4617-0515-4.
  36. ↑ Bitel LM. Women in Early Medieval Europe, 400–1100. Cambridge University Press. 24 oktyabr 2002. ISBN 978-0-521-59773-9.
  37. ↑ McCaa R. "The Peopling of Mexico from Origins to Revolution".
  38. ↑ Mc Krause S. Life in the Aztec Empire. Brainy Bookstore Mckrause.
  39. ↑ "Time traveller's guide to Medieval Britain". Channel4.com. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2010.
  40. ↑ "A millennium of health improvement". BBC News. 27 dekabr 1998. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2010.
  41. ↑ Lancaster HO. Expectations of Life. Springer Science & Business Media. 1990. səh. 8. ISBN 978-0-387-97105-6.
  42. ↑ Pomeranz K, The Great Divergence: China, Europe, and the Making of the Modern World Economy, Princeton University Press, 2000, səh. 37, ISBN 978-0-691-09010-8
  43. ↑ Griffin JP. "Changing life expectancy throughout history". Journal of the Royal Society of Medicine. 101 (12). dekabr 2008: 577. doi:10.1258/jrsm.2008.08k037. PMC 2625386. PMID 19092024. Note: Author is clearly using the term "life expectancy" to mean total years, as is evident from the fact that a life expectancy of 79.2 is given for a 15 year old girl in 1989.
  44. ↑ 1 2 Li B. An Early Modern Economy in China. Cambridge University Press. 2021. 246–247. ISBN 978-1-108-47920-2.
  45. ↑ Francis D. Voices and Visions: A Story of Canada. Canada: Oxford University Press. 2006. səh. 21. ISBN 978-0-19-542169-9.
  46. ↑ Paul DN. We Were Not the Savages: A Micmac Perspective on the Collision of European and Aboriginal Civilizations (1st). Nimbus. 1993. ISBN 978-1-55109-056-6.
  47. ↑ 72.6
    • "World Population Prospects 2019" (PDF). Population Division. U.N. Department of Economic and Social Affairs. 12 may 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 iyun 2021.72.7
    • "Life expectancy at birth, total (years) – Data". data.worldbank.org.
  48. ↑ 1 2 "Life Expectancy by Country and in the World". Worldometer.
  49. ↑ Population Change Modernization // Encyclopædia Britannica. 25 may 2024.
  50. ↑ CDC. "Ten great public health achievements—United States, 1900–1999". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 48 (12). aprel 1999: 241–243. PMID 10220250.
  51. ↑ Worthy, L. D.; Lavigne, T.; Romero, F. Life Expectancy (ingilis). 27 iyul 2020.
  52. ↑ "The World Factbook – Central Intelligence Agency". 4 noyabr 2021.
  53. ↑ Coale AJ, Banister J. "Five decades of missing females in China". Proceedings of the American Philosophical Society. 140 (4). dekabr 1996: 421–450. JSTOR 987286. Ayrıca çap olunub: Coale AJ, Banister J. "Five decades of missing females in China". Demography. 31 (3). avqust 1994: 459–479. doi:10.2307/2061752. JSTOR 2061752. PMID 7828766.}}
  54. ↑ Boseley S. "Japan's life expectancy 'down to equality and public health measures'". The Guardian. London. 30 avqust 2011. İstifadə tarixi: 31 avqust 2011.
  55. ↑ Ikeda N, Saito E, Kondo N, Inoue M, Ikeda S, Satoh T, Wada K, Stickley A, Katanoda K, Mizoue T, Noda M, Iso H, Fujino Y, Sobue T, Tsugane S, Naghavi M, Ezzati M, Shibuya K. "What has made the population of Japan healthy?". Lancet. 378 (9796). sentyabr 2011: 1094–1105. doi:10.1016/S0140-6736(11)61055-6. PMID 21885105. Sağlamlıq bərabərsizliyinin azalması və ümumi əhali sağlamlığının artması qismən bərabər təhsil imkanları və tibbi xidmətə maliyyə əlçatanlığı ilə əlaqələndirilir.
  56. ↑ "COVID-19 eliminated a decade of progress in global level of life expectancy". World Health Organization. 24 May 2024. İstifadə tarixi: 3 July 2024.
  57. ↑ "Life expectancy at birth, total (years)—Data". World Bank Group.
  58. ↑ "Wealth & Health of Nations". Gapminder Foundation. İstifadə tarixi: 26 June 2015.
  59. ↑ "Life Expectancy in the U.S. Dropped for the Second Year in a Row in 2021". Centers for Disease Control and Prevention. 31 August 2022. İstifadə tarixi: 31 August 2022.
  60. ↑ World Population Prospects – The 2002 Revision. I: Comprehensive Tables. United Nations Secretariat, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. 2003. səh. 24. 7 may 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2020.
  61. ↑ "Why life expectancy is lower in eastern Europe". The Economist. 20 sentyabr 2018. ISSN 0013-0613. 31 iyul 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2024.
  62. ↑ "How does U.S. life expectancy compare to other countries?". Peterson-KFF Health System Tracker (ingilis). İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2025.
  63. ↑ "US Excess Deaths Continued to Rise Even After the COVID-19 Pandemic" (ingilis). İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2025.
  64. ↑ McKoy, Jillian. "The Missing Americans: Unprecedented US Mortality Far Exceeds Other Wealthy Nations". School of Public Health (ingilis). Boston University. 14 iyul 2023. İstifadə tarixi: 3 iyun 2024.
  65. ↑ 1 2 {{cite journal|vauthors=Murphy SL, Xu JQ, Kochanek KD, Curtin SC, Arias E|title=Deaths: Final Data for 2010|journal=National Vital Statistics Reports|volume=61|issue=4|location=Hyattsville, MD|publisher=National Center for Health Statistics|date=2013|pages=1–117|pmid=24979972|url=https://www.cdc.gov/nchs/data/nvsr/nvsr61/nvsr61_04.pdf}
  66. ↑ "Asian American/Pacific Islander Profile". United States Department of Health and Human Services, Office of Minority Health. 4 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Gözlənilən_ömür_müddəti&oldid=8414408"
Informasiya Melumat Axtar