Mehmet Fuat Köseraif (1872, Konstantinopol – 23 aprel 1949, İstanbul) — Türk hərbçisi və dilşünası. Dildə aşırı türkçülüyün başçılarından sayılır.[1][2][3] Alman, fransız və ingilis dillərini bilirdi.[4]
| Fuat Köseraif | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1872 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 23 aprel 1949 |
| Vəfat yeri | |
| İş yeri | |
Fuat Köseraif, II Əbdülhəmid dövrünün vezirlərindən Köse Mehmed Raif Paşanın oğlu olaraq 1872-ci ildə İstanbulda doğmuşdur. Bir müddət Qalatasaray Liseyində oxuduqdan sonra, lise təhsili üçün 1886-cı ildə Vyanaya getmişdir. 1891-ci ildə Kasseldəki Hərb Məktəbinə daxil olmuşdur. Almaniyada olduğu zaman məşhur türkolog Armin Vamberinin kitablarını oxuyaraq türkçülüyü mənimsəmişdir.[5] 1893-cü ildə Prussiya Ordusunda topçu leytenantı rütbəsi ilə İstanbula dönmüş və yüzbaşı rütbəsi ilə Hünkâr yaveri olaraq numune topçu taburlarına müəllim təyin edilmişdir.[6]
Vətəndə Necib Âsım, Veled Çelebi və Mehmet Əmin Yurdaqul kimi türkcülərlə tanış olmuş və xüsusilə dil məsələlərinə maraq göstərmişdir. 1895-ci ildən etibarən İkdam qəzetəsində dil təmizliyi mövzusunda müxtəlif məqalələr yazmışdır. İkinci Məşrutiyyət sonrası 1908-ci ildə Türk Dərnəyinin qurucularından biri olmuşdur. Türk Dərnəyi jurnalındakı məqalələrində, dildəki ərəb və fars sözlərinin yerinə qədim türk sözlərinin istifadəsi və türkcə kök və şəkilçilərindən yeni qarşılıqların yaradılması fikirlərini müdafiə etmişdir.[7]
Yazılarında "xəstə", "məktub", "qələm", "sübh", "şair" kimi sözlər yerinə "sayru", "biti", "yazma", "tanlak", "ozan" kimi arxaik sözlər istifadə etmiş, həmçinin işlək olmayan türkcə şəkilçiləri ilə, hətta tamamilə yenidən yaradılacaq yeni şəkilçilərlə türk sözlərinin türetilə biləcəyini irəli sürmüşdür. Bu yanaşmalarına görə Ziya Gökalp tərəfindən "təsfiyəçilik lideri" olaraq tənqid edilmişdir.[1][8] Buna baxmayaraq, Fuat Köseraifin bu yanaşması cümhuriyyətin elanından sonra öztürkcə axımının başlamasında təsirli olmuşdur. 1932-ci ildə toplanan I. Türk Dili Qurultayında dialekt və digər türk dillərindən sözlərin toplanması üçün toplama və araşdırma işlərinin aparılmasının zəruriliyini vurğulamışdır.[9][10]
"Öz Dilimizə Doğru", "Yeni Türk" və "Türk Dili" jurnallarında yazdığı məqalələrlə dil inqilabını dəstəkləmişdir.[5] 1936-cı ildə Albert von Le Coqdan tərcümə etdiyi "Türk Mani Elyazıları" kitabını nəşr etdirmişdir.[11][12] 1942-ci ildə Türk Dil Qurumu mərkəzində qurul üzvü olmuş və qurumun etimologiya üzrə işçi qrupunun rəhbərliyinə təyin edilmişdir.[13] Eyni ildə konstitusiya terminlərinin türkcələşdirilməsi işlərində iştirak etmişdir.[14]
Fuat Köseraif 23 aprel 1949-cu ildə İstanbulda vəfat edib. Məzarı İstanbul Feriköy qəbiristanlığındadır.
- ↑ 1 2 Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları (PDF). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. İyul 2019. 8–9, 127–128. ISBN 9789750635670. 4 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 fevral 2024.
- ↑ YÜCE, NURİ. "TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. 2012. 16 fevral 2020 tarixində arxivləşdirilib.
Tasfiyecilerin temsilcisi Fuat Köseraif’tir.
- ↑ "Türkçe'deki Bozulma ve Yabancılaşmanın Araştırılması, Türkçe'nin Korunması ve Geliştirilmesi İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu". Türkiye Büyük Millet Meclisi. 2008. 38–39. 1 sentyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2025.
Tasfiyeciliğin esasları Fuat Köseraif'in görüşlerinde şekillenmiş ve kamuoyunda bu şekillenme ile tanınmıştır. F. Köseraif de Osmanlı Türkçesine girmiş bütün Arapça ve Farsça kelimelerin Çağatayca, Özbekçe, Azerice, Kırgızca gibi Türkiye dışı lehçelerden alınacak karşılıklar ile değiştirilmesi görüşünde idi. Hatta, yeni ekler bile icat edilebilirdi. Söz gelişi Farsçadan dilimize geçen nispet i'si yerine -ki ekleri alınarak hayatî yerine hayatkı, edebî yerine edepki denebilirdi. O, bu yolla bir yandan yazı dili ile konuşma dili arasındaki açıklığın kapatılmasını, bir yandan da Türkiye dışındaki Türk kavimleri ile bir dil birliği (ittihad-ı lisan)nin kurulmasını hayal ediyordu.
- ↑ Ülkütatşir, M. Şakir. "Ölümü Münasebetiyle Fuat Köse Raif ve Dilde Tasfiyecilik" (PDF). 26 fevral 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ 1 2 Uçman, Abdullah. "Türkçede "Benzeşme ve Sertleşme" Üzerine Fuat Köseraif'ten Rıza Tevfik'e İki Mektup" (PDF). Türk Dil Kurumu. Avqust 2022. səh. 848. 15 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 fevral 2024.
- ↑ Orkun, Hüseyin Namık. Türkçülüğün Tarihi. Kömen Yayınları. 1977. 63.
- ↑ CEYHAN, Bayram. "Türk Dil Kurumu'nun Kuruluş Sürecinde Mecliste ve Basında Dil Tartışmaları" (PDF). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2007. səh. 12. 22 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 fevral 2024.
- ↑ Ülkütaşır, M. Şakir. "Fuat Köseraif ve Dilde Tasfiyecilik" (PDF). səh. 100. 17 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 fevral 2024.
- ↑ "Birinci Türk Dil Kurultayı - Tezler, Müzakere Zabıtları". Devlet Matbaası. 1933. 216–232.
- ↑ KARAHAN, Leyla. "Atatürk Dönemi Dil Kurultaylarında Türk Dünyası" (PDF). Çukurova Üniversitesi Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi. 29 iyun 2009. səh. 850. 25 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 fevral 2024.
- ↑ Le Coq, Albert. Türkçe Mânî elyazıları (Manichaika). Köseraif, Fuat tərəfindən tərcümə olunub. Devlet Basımevi. 1936.
- ↑ "Üçüncü Türk Dil Kurultayı - Tezler, Müzakare Zabıtları". Devlet Basımevi. 1937. səh. 24.
- ↑ Dördüncü Türk Dil Kurultayı - Toplantı Tutulgaları, Tezler. Alâeddin Kıral Basımevi. 1943. XX, 14.
Bay Faut Köseraif - Türk Dil Kurumu Genel Merkez Kurulu Üyelerinden... Etimoloji Kolumuzun işlerini yeni üstüne alan değerli eski Türkçü ve Türkçeci Fuat Köseraif...
- ↑ ANAYASA - Gerekçeler-Taslak-Sözlük. Türk Dil Kurumu. 1942. 52.