Ferens Listin xatirə muzeyi (Budapeşt)

Muzeyin binasında 1870-ci ilin sonundan 1907-ci ilin oratalarına kimi Ferens Listin yaratdığı Musiqi Akadeiyası yerləşmişdir. Bəstəkar burada təmənnasız musiqi dərsləri keçmiş, həmçinin 1881-ci ilin yanvar ayından vəfat edənə kimi burada yaşamışdır.

Bəstəkarın vəfatından dərhal sonra onun mənzili, həmçinin yaratdığı musiqi akademiyasının binası sinif otaqları kimi istifadə olunmağa başlamışdır. 1980-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyi binanı aldıqdan sonra burada təhsil dayandırılmışdır. Yalnız 1986-cı ildə bu binada, ömrünün son altı ilini yaşadığı mənzildə bəstəkarın xatirə muzeyini yaratmaq qərara alınmışdır.

Muzey dörd otaqlı mənzildən ibarətdir və burada bəstəkara, onun yaradıcılığına dair əşyalar, orijinal alətlər, mebellər, kitabxana, notlar və sair daxildir. Onlardan usta Bösendorfer tərəfindən düzəldilmiş orijinal masa və masanın ortasında yerləşdirilmiş miniatür piano diqqəti çəkir. Həmçinin, Bostonda hazırlanmış və 1867-ci ildə Paris Ümumdünya Sərgisində qızıl medala layiq görülmüş “Chickering” pianosu və 1866-cı ildə “Erard” firması tərəfindən düzəldilmiş fisqarmonu muzeydə nümayiş etdirilən unikal eksponatlardan biridir.^[2] Nəzərə alsaq ki, 1865-ci ildə Ferens Listi Romada keşiş təyin etmişlər və o, bir müddət Romadakı Santa-Françesko Romano monastrında yaşamışdır (1861 avqust-1873), bu baxımdan, muzeydə nümayiş etdirilən bəstəkarın original çarpayısı və original ibadət kürsüsü diqqəti çəkir.^[3]

Memorial muzeyin girişi ilə üzbəüz divarda əvvəllər bəstəkarın ilk mənzilinin qapısından asılmış “Listin qəbulu” yazısı olan lövhə vurulmuşdur. Lövhədə Ferens Listin qonaqları qəbul etdiyi vaxt macar və alman dillərində göstərilmişdir.

Divar boyu asılmış rəsmlərdə Yozef Krihuberin çəkdiyi litoqrafiyada gənc virtuozu, Ernst Ritşelin medalyonundakı Veymar dirijorunu, Nandorne Nemeşin köhnə Musiqi Akademiyasının tamamlandığı ildə (1879) yağlı boya ilə çəkdiyi rəsmdə yaşlı müəllimi, Mixay Munkaçinin rəsmi əsasında Yojef Ronau Riplın 1886-cı ildə çəkdiyi litoqrafiyada artıq qocalmış və xəstə ustadın həyatının son illərini yaşadığını görürük.

Muzeyin bilet kassası foyedə yerləşir və buradan ziyarətçilər not, Listin kitablarını və audio yazılarını, eləcə də muzey nəşrlərini əldə edə bilərlər.^[4]

Bu otağın təsviri qalmadığından və orijinal mebelləri tapmaq mümkün olmadığından, burada müvəqqəti sərgilər təşkil olunur. Xatirə muzeyindəki eksponatların bolluğu ziyarətçiləri List və onun çevrəsi ilə bağlı müxtəlif fotoşəkillər, sənədlər, əlyazmalar, xatirə lövhələri və digər əşyalarla bəzədilmiş müvəqqəti sərgilərlə tanış etməyə imkan verir. Digər kolleksiyalar isə tez-tez təşkil olunan tematik sərgilər üçün əlavə material təqdim etməyə imkan verir.

Bu otaqda nümayiş etdirilən piano Bostonda yerləşən “Chickering” şirkətinin məhsuludur. Conas Çikerinqin (1798-1853) ən əhəmiyyətli patenti onun alətlərinə böyük sabitlik və daha zəngin səs verən çuqun çərçivədir (1840-1843). Amerika şirkəti hətta təsisçisinin vəfatından sonra da əhəmiyyətli uğur qazanmışdır. Onun Opus No. 30.540, ingilis mexanikası ilə hazırladığı uzun konsert pianosu 1867-ci ildə Paris Ümumdünya Sərgisində qızıl medala layiq görülmüşdür və pianonun yaradıcısı Çarlz Frenk Çikerinq hətta İmperator III Napoleon tərəfindən cəngavər tituluna layiq görülmüşdür. 7 1/3 oktava diapazonu, düz simləri, iki pedalı və yüksək dekorativ görünüşü (palisandr ağacından olan gövdəsi və oyma əyri ayaqları ilə) ilə mükafat qazanmış alət 1867-ci ildə Ferens List üçün Milad bayramı hədiyyəsi kimi Çikerinqin özü tərəfindən Romaya göndərilmişdir. Romalılar bu hədiyyəyə heyran qalmışlar, lakin bəstəkar Romada daimi yaşamadığından uzunluğu 254 sm., eni 147 sm. olan pianonu qoymağa yer tapmaqda çətinlik çəkmişdir. 1872-ci ildə pianonu əvvəllər bir neçə dəfə qonaq olduğu macar dostu Baron Antal Auquşun Seksarddakı malikanəsinə yollamışdır.

1867-ci ildə hazırlanmış “Chickering” fortepianosu Musiqi Akademiyasına yalnız bəstəkarın vəfatından sonra, 1887-ci ilin aprelində gətirilmişdir. Baron Auquşun dul qalmış həyat yoldaşı onu Ferens Listin Budapeştdəki musiqi alətləri kolleksiyasına bağışlamışdır. Eyni zamanda, baronessa bəstəkarın şüşə pianosunu da Akademiyaya vermişdir.^[5]

“Magyar Szalon” qəzetinin 1886-cı il sayında dərc edilmiş fotoşəkil və digər təsvirlərə əsasən, muzeydəki yataq otağı orijinala uyğun yenidən qurulmuşdur. Ferens List dincəlmək və sakit qalmaq lazım gəldikdə bu otağa çəkilmiş və həyatının son illərində yazdığı əsərləri məhz burada bəstələmişdir.

Mənbələrdən məlumdur ki, Lüdviq Bösendorfer (1835-1919) bəstəkarın yaxın dostu olmuşdur. O, bəstəkara unikal hədiyyə etmişdir: ikiqapılı, üç siyirtməli qoz ağacından düzəldilmiş masa və orta siyirtmədə üç oktavalı klaviatura ilə tamamlanmış kiçik musiqi aləti. 30 yanvar 1877-ci il tarixli məktubunda Ferens List ona hədiyyə olunan masaya görə dostuna təşəkkür etmiş və yazmışdır: “Bu, oxu zalımı, yataq otağımı və yeməkxanamı bəzəyən möhtəşəm sənət əsəri... üzərində mənim üçün çox əziz olan L.Bösendorferin adı tezliklə həkk olunacaq”.

Amortizatorlarla təchiz edilmiş miniatür çəkiclərin sabit metal lövhələrə dəydiyi bu kiçik alət əslində çox maraq doğurur. Ən yaxşı halda, bu alət bir akkordu məşq etmək, applikatura etmək (musiqi alətində çalarkən barmaqların düzgün qoyulması üsulu) və ya musiqi bəstələyərkən dillərin üzərində barmaqları tez-tez hərəkət etdirmək, açmaq üçün yaxşı idi, amma onun sakit səsi Musiqi Akademiyasının direktoru kimi bir neçə il Listin yataq otağı və kabinetinin üstündə yaşamış Ferens Erkeli çətin ki narahat etmişdir. Bösendorferin hədiyyəsi unikal idi və onun bənzəri yox idi.

Otağın ortasındakı masa bir vaxtlar bura qoyulmuş masaya bənzədilmişdir və Alajos Ştroblun düzəltdiyi Ferens Listin sağ əlinin bürünc surəti ilə tamamlanmışdır. Masanın üstündə nümayiş olunan proqram Listin 23 mart 1886-cı ildə Parisdəki Mixay Munkaçinin evində verdiyi konsertin proqramıdır. Proqramda əks olunan bəstəkarın qrafik təsviri rəssamın özü tərəfindən hazırlanmışdır.

Çarpayının arxasından asılmış pərdə Ferens Listin mirası sayılır, baxmayaraq ki, orijinalda buradan Karolin von Sayn Vitgenşteyn tərəfindən tikilmiş başqa bir xalça asılmışdır. Karolin bəstəkarın qeyri-qanunu arvadı olmuşdur. Yataq örtüyü də şahzadənin əl işi olmuşdur, lakin sonradan itirilmişdir. Çarpayının üstündəki rəsm əsəri Alajos Györgyi-Girgl tərəfindən çəkilmiş Listin qızı Kosima von Byülovun təsviridir. Bu rəsmin çəkilmə səbəbi, yeri və vaxtı məlum deyil. İbadət kreslosu Sandor Fellner tərəfindən dizayn edilmiş bəstəkarın Şuqar küçəsindəki mənzil üçün hazırlanmışdır. Çarmıxa çəkilmiş İsa Məsihin heykəli də çox güman şahzadə Karolin von Sayn-Vitgenşteyn tərəfindən bəstəkara hədiyyə olunmuşdur. İbadət kürsüsündə Listin dua kitabı və təsbehini görmək olar. Listin Musiqi Akademiyasına vəsiyyət etdiyi Budapeşt kitabxanasının saxlandığı Şuqar küçəsində yerləşən mənzilindəki ikiqapılı şüşə şkaf da bura gətirilmişdir. Onun notlar kolleksiyasının bir hissəsini başqa otaqda görmək mümkündür. Müfəssəl kataloqda nəşr olunmuş kitablar və notlar Ferens List haqqında çoxsaylı qiymətli qeydlər və rəsmi möhürlü sənədlər bunu ehtiva edir.

Otaqdakı şüşə piano da maraq doğurur. Onun yaradıcısı, Tur və Angersdə fabrikləri olan Corc Baxmann idi. O, 1865-ci ildə təqdim etdiyi musiqi alətini tarixdə tamamilə görünməmiş ilk ixtira adlandırmışdır. Onun dörd oktava diapazonu (Birincidən beşinciyə qədər), piano mexanizmi və sim əvəzinə köklənmiş şüşə lövhələri öz dövrünə görə qeyri-adi idi. Pianonun istehsal ili və nə vaxt bəstəkara hədiyyə olunmasına dair məlumat yoxdur, lakin məlumdur ki, o, 1872-ci ildə Bösendorferin Seksarddakı malikanəsində saxlanılıb və sonradan onu Ferens Listə göndərib. Bösendorfer bu pianonu "joujou d'harmonica en verre" (şüşə qarmon oyuncaq) adlandırmışdır və onu 1867-ci ildə düzəldilmiş “Chickering” pianosu ilə birlikdə bəstəkara göndərmişdir. Onun fikrincə bu piano qəfəsdəki aslanın yanında balaca küçük kimi görünməli idi. Onun hər iki pianonu birləşdirmək ideyası ola bilsin bəstəkar Baxmanın şəxsən Listə həsr etdiyi, akkordeon və piano üçün yazdığı "Fête des Nymphes" (Nimflərin bayramı) əsərindən ilhamlanmışdır. Bu alət 1887-ci ildə Musiqi Akademiyasının mülkiyyətinə keçmişdir. Muzeydə şüşə pianonun üstündə, divarda Ferens Listin qohumlarının portretləri asılmişdır.^[6]

Qonaq otağının küncündə Vyana Bethoven Komitəsi tərəfindən Listə hədiyyə edilmiş Bethovenin miniatür bürünc heykəli durur. Bu otağın da divarları qiymətli rəsmlərlə bəzədilmişdir, o cümlədən bəstəkarın “Dante” simfoniyası üçün illüstrasiyalar kimi istifadə etdiyi Qustav Dorenin iki rəsm əsəri və əfsanəvi piano rəsmi “Paula Saint Francis of the Waves of the Waves”i (Dalğaların dalğası Müqəddəs Paula Fransisk) görmək olar.

Qonaq otağında başqa bir “Chickering” fortepianosu xüsusi olaraq Liszt üçün hazırlanmışdır. Bunu 1879-1880-ci illərin əvvəllərində üzərində əks etdirilmiş opus nömrəsi (50.080) sübut edir. Fortepianonun klaviatura qapağında zərli hərflərlə "Chickering & Sons / à F. Liszt" yazılıb. Onun diapazonu (AAA-c5) və hərəkəti yemək otağındakı “1867 Chickering piano”su ilə eynidir, lakin bu alət daha böyükdür (uzunluğu 260 sm, eni 150 sm), çarpaz simlərə və üç pedala malikdir, ortası yüksək notların dinamikasını artırmaq üçün bölünmüş dempferdir. Alətin palisandr ağacından olan gövdəsi tünd lak ilə örtülmüşdür. O, xarakterik əyri oyma ayaqları olan sərgi üçün hazırlanmış pianodan bir qədər az dekorativdir.

1880-ci ilin payızında Ferens List İtaliyada olarkən Çikerinqin pianonu ona bağışlamaq niyyətindən xəbər tutduqdan sonra məktub yazaraq aləti Budapeşt Musiqi Akademiyasına göndərməsini xahiş etmişdir. Burada onu bəstəkarın mənzilinə bitişik konsert zalında quraşdırmışlar. List özü də tələbələri ilə birlikdə səsi müasir konsert pianolarınınki qədər yaxşı çıxan müstəsna davamlı alətdən tez-tez istifadə etmişdir.

Bəstəkarın vəfatından sonra hər iki “Chickering” pianosu çox güman, Musiqi Akademiyasında müntəzəm olaraq istifadə olunmuşdur. Hətta məlumdur ki, 1927 və 1928-ci illərdə istehsalçı tərəf onları Amerikada uzun müddət konsert turu üçün kirayə götürmüşdür. Daha sonra bu pianolar yalnız tədbirlər və muzey məqsədləri üçün xidmət göstərmişlər.

Otaqda nümayiş etdirilən püpitr (üzərinə not və kitab qoymaq üçün mail lövhəsi olan ştativ) 1858-ci ildə gümüşdən hazırlanmışdır. Onun mərkəzində Ferens Listin relyefi, yuxarı hissəsində Bethoven, Şubert və Veberin büstlərinin təsviri yer alıb. Üzərində həkk olunmuş adlar əsasən Ferens Listin Vyana və Macarıstandan olan sponsorların xatirəsini əks etdirir.

Bəstəkar ən çox özünün yaratdığı List Akademiyasında, öz salonunda dərslər keçirdi, burada müasirlərinin dediyinə görə həmişə bir və ya iki Bösendorfer pianosu olarmış. Bəstəkarın mirası arasında 7561 nömrəsi həkk olunmuş pianoya rast gəlinir, lakin onun dəqiq nə vaxt istehsal olunduğu bilinmir, guman edilir ki, 1873-cü ildə düzəldilmişdir. Bu qısa alətin xüsusiyyətləri ondan ibarətdir ki, Vyana mexanizmi ilə 7 oktava diapazonlu (AAA-a4), düz simli və iki pedallı hazırlanmış və rezonanslı gövdədə simlərin altında oxuna bilən macar və alman dillərində belə yazılmışdır: “János Nepomuk Dunkl, musiqi aləti satıcısı, Henrik Gobbi List Akademiyasının müəllimi və Qustav Xmel piano satıcısı ifadə verirlər ki, bu alətdən Ferens List 1880-ci ildən 1886-cı ilə kimi, vəfat edənə kimi Pestdəki mənzilində istifadə etmişdir”. Cilalanmış qara detalları olan və qırmızı ağac taxtası ilə üzlənmiş bu alət orijinalda bütöv bir tondan aşağı köklənmişdir, ona görə də muzey alətlərində ifa edilən musiqinin yazıldığı CD-də Bösendorfer pianosunda yazılmış parça bir saniyə aşağı səslənir.

Bəstəkarın Budapeştdəki mirasına 1877-ci ilin yanvarında Amerikanın Boston şəhərində düzəldilmiş “Mason & Hamlin” firması tərəfindən hədiyyə edilən böyük fisqarmoniya (körüklər vasitəsilə çalınan dilli musiqi aləti) daxildir. Eniş sistemi və 5 oktava diapazonu (CC-c3) olan "Style 496, No. 90243" nömrəsi ilə qeyd olunmuş alət 1876-cı ildə List üçün xüsusi olaraq hazırlanmışdır, lakin bəstəkardan müsbət rəy aldıqdan sonra "Liszt Cabinet Orqan" adı altında kütləvi şəkildə istehsal edilməyə başlamışdır. Bu orqan alətinin 15 registr düyməsi və diz pedalı (dinamik idarəetmə) geniş səs diapazonu yaratmağa imkan verir. Alət Musiqi Akademiyasına miras qalmış, lakin 1973-cü ildə o, Macarıstan Milli Muzeyinin mülkiyyətinə keçmışdir və hazırda Frans List Memorial Muzeyinin kolleksiyasında daimi nümayiş etdirilir.

Yuxarıda sitat gətirilən məktubda (30 yanvar 1877-ci il) Ferens List digər xüsusi alətin də adını çəkmişdir. Bu, Erard-Aleksander tərəfindən hazırlanmış piano-fisqarmondur. O, bu aləti Peştdəki mənzilinə gətirmiş və səfər etdiyi zaman belə onunla heç vaxt ayrılmamışdır. İki əlli kombinasiya aləti - "piano-orgue" yazısına görə - əslində bir qarmon və bir pianoda birləşdirilmişdir. Pianonun seriya nömrəsi (37537-44236.8740 DN) onun 1866-cı ildə istehsal edildiyini göstərir. Külək sistemi və 5 oktava diapazonlu (C-C4) fisqarmondan ibarət ön hissə daha dar və alçaqdır. Bu, dövrünün ən məşhur Parisdə yaşayan fisqarmon ustaları Jacob Alexander və onun oğlunun işi idi. Fortepiano simlərini ehtiva edən rezonanslı gövdə daha geniş və hündürdür. Alətin çuqun dayaqları, 7 oktava diapazonu (AAA-a4), dempfer və "pianino una corda" pedalı (harmonium pedallarının körükləri arasında yerləşir) var. Alətin pedalı Ferens List gənc olarkən 1823-cü ilin sonunda Parisə gəldiyi zaman “Erard” şirkəti tərəfindən qonaq qəbul edilərkən düzəldilmişdir. Bəstəkar ömrünün sonuna kimi “Erard” şirkəti ilə daima faydalı əlaqələr qurmuşdur.

Alətin yanındakı vitrində bəstəkarın yaradıcılığı ilə bağlı xatirə əşyaları nümayiş etdirilir. Burada digər eksponatlarla yanaşı, Sopronun fəxri vətəndaşı vəsiqəsini və 1846-cı ildə şəhərin Listə təqdim etdiyi gümüş dirijor estafetini (çubuq) görə bilərik. Rəflərdə Ferens Listin səyahətləri ilə bağlı əşyalar ıgörmək mümkündür: səyahət çantası, lampa, yazı materialları, iş masası, səssiz piano və s.^[7]

Ferens Listin sağlığında olduğu kimi bu gün də qonaq otağından bir qapı konsert salonuna açılır. Qonaq otağı artıq ustada xidmət edə bilmədiyindən, onu zalın o başına, digər otağa köçürmüşlər və burada bəstəkar üçün ayrıca otaq təşkil olunmuşdur. Təəssüf ki, zaldakı orqan alətini bərpa etmək mümkün olmadığından əvəzində podium Listin müasiri olan Şandor Lizen-Mayerin alleqorik rəsmləri ilə bəzəmişlər. Burada mebellərdən qalan yeganə original əşyalar divar boyunca qoyulmuş stullardır. Digər mebellər isə Gabor Mezei tərəfindən hazırlanmışdır. Zalda müasir ab-hava yaradan nəhəng çilçıraqlar və divar braları İmre Tatarın əl işidir.

Bu gün Ferens Listin mənzilinə bitişik konsert zalı yenidən musiqi sədalarına qərq olur. Musiqi akademiyasında dərslər, tələbə konsertləri və kənar təşkilatların konsertləri ilə yanaşı, muzeyin özü mütəmadi olaraq hər şənbə günü saat 11:00-dan başlayaraq ziyarətçilər üçün gündüz konsertləri təşkil edir.^[8]

Muzeyin iş saatları:

• Həftə içi – 10:00-dan 18:00-dək;

• Şənbə – saat 9:00-dan 17:00-dək açıq olur.

• Bazar günü – bağlı olur.

Həy ayın sonuncu şənbə günü muzeyə giriş pulsuzdur

Muzeyə giriş ödənişlidir. Bilet: 3500 HUF (17 AZN) Audio bələdçi: 1000 HUF (5 AZN)

•  
  Chickering firmasına məxsus piano
•  
  “Mason & Hamlin” firmasına məxsus fortepiano
•  
  Piano Sebastien Erard and Orgue Alexandre Piere and Hills
•  
  "Bachmann" fabrikinə məxsus piano
•  
  Bəstəkar Ferens Listə məxsus əşyalar
•  
  Bəstəkar Ferens Listin mənzilindən görüntü
•  
  Ferens Listin 1867-ci ildə konsertdə istifadə etdiyi dirijor çubuğu
•  
  Ferens Listin kitabxanasından bəzi kitablar
•  
  Ferens Listin mirasından qalan bəzi əşyalar
•  
  Ferens Listin mənzilindəki qoltuqaltılardan biri
•  
  Bəstəkar Ferens Listin sol əlindən götürülmüş orijinal nüsxə
•  
  Bəstəkara məxsus şəxsi əşyalar
•  
  Bəstəkarın şəxsi əşyaları ilə maraqlanan ziyarətçi
•  
  Muzeyin yerləşdiyi binanın üzərinə vurulmuş lövhədə yazılıb: Ferens List, Milli Musiqi Akademiyasının yaradıcısı, 1934-cü ildə Ferens List Cəmiyyətinin Prezidenti olmuşdur
•  
  Ferens List xatirə muzeyinin yerləşdiyi bina. Keşmiş Konservatoriyanın binası.

• Гаал Д. Ш. Лист. М. Молодая гвардия.1977. Жизнь замечательных людей. Выпуск 11 (572), страниц 319
• Залесская М. К. Ференц Лист. М. Молодая гвардия. 2016. ISBN 978-5-235-03923-0. Жизнь замечательных людей. выпуск=1796 (1596), cтраниц 493
• Левашева О. Ференц Лист. Молодые годы. М., Музыка, 1998
• Маркина Л. Г. ДОМ-МУЗЕЙ ФЕРЕНЦА ЛИСТА. ВАЙМАР. Культура Германии: лингвострановедческий словарь. М. АСТ. 2006, страниц 1181. ISBN 5-17-0383-5
• Ханкиш Я. Если бы Лист вёл дневник...Пер. с нем. М. Погани. Будапешт. Корвина, 1962, страниц 187
• Christern, «F. Liszt nach seinem Leben und Wirken aus authentischen Berichten dargestellt» (Лпц.)
• Schuberth, «Franz Liszt’s Biographie» (Лпц., 1871); Heymann, «L’abbé Liszt» (П., 1871)
• П. А. Трифонов, «Франц Лист» (СПб., 1887)
• К. Pohl, «Franz Liszt. Studien und Erinnerungen» (Лпц.).
• Gut S. «Франц Лист». Paris, 1989. ISBN 978-2-87706-042-4