Feminist siyasi nəzəriyyə (ing. Feminist political theory) — siyasi fəlsəfənin feminist yanaşma ilə təhlil edilməsi və tənqid edilməsi, həmçinin feminist problemləri nəzərə alaraq siyasi nəzəriyyənin yenidən formalaşdırılması üzərində işləyən bir fəlsəfi sahə.[1] Sahə həm feminist nəzəriyyənin, həm də siyasi nəzəriyyənin əsas aspektlərini birləşdirərək, siyasi fəlsəfənin ənənəvi suallarına feminist yanaşmanı tətbiq edir.[2]
Feminist siyasi nəzəriyyənin üç əsas məqsədi:
- Siyasi nəzəriyyənin ənənəvi şəkildə qurulmasında genderin rolunu anlamaq və tənqid etmək.
- Ənənəvi siyasi nəzəriyyəni feminist problemləri (xüsusilə gender bərabərliyi) nəzərə alaraq yenidən formalaşdırmaq və ifadə etmək.
- Gender bərabərliyini nəzərdə tutan və ona nail olmağa çalışan siyasi elmi dəstəkləmək.
Feminist siyasi fəlsəfə, siyasi fəlsəfənin ənənəvi strukturunu başa düşmək, tənqid etmək və onu feminist məsələlərə uyğun şəkildə yenidən qurmaqla məşğul olan bir sahədir. Feminist siyasi nəzəriyyə, siyasi fəlsəfənin ənənəvi suallarına feminist yanaşmanı tətbiq edərək, həm feminist nəzəriyyədən, həm də siyasi nəzəriyyədən bəhrələnir.[3] Feminist siyasi nəzəriyyə yalnız qadınlar və ya genderlə məhdudlaşmır. Feminist olmağın dəqiq və dəyişməz şərtləri yoxdur, çünki bu anlayış həm fəlsəfi kateqoriyaların təbiətinə, həm də feminizmin müxtəlif istiqamətlərinə və yanaşmalarına əsaslanır. Gender kontekstlərinin siyasi nəticələrini anlamaq və təhlil etmək feminist siyasi nəzəriyyənin əsas tədqiqat sahələrindən biridir, lakin bu nəzəriyyə genderlə məhdudlaşmır.[4]
Feminist siyasi nəzəriyyə geniş və çoxşaxəli bir sahədir.[4] O, feminist hüquq nəzəriyyəsi, ekoloji feminizm, qadın mərkəzli siyasi araşdırmalar və feminist tədqiqat metodları kimi sahələrlə kəsişir. Feminist siyasi nəzəriyyəni feminizmin digər sahələrindən fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri, dövlətin gender bərabərsizliyinin möhkəmlənməsi və ya aradan qaldırılmasında oynadığı rolu xüsusi olaraq araşdırmasıdır.[4]
Bu sahə geniş və multidissiplinardır, eyni zamanda nisbətən yeni və davamlı olaraq inkişaf edən bir sahədir. Stenford Fəlsəfə Ensiklopediyasına görə,[5] "feminist siyasi fəlsəfə siyasi institutların və təcrübələrin necə təşkil olunmalı və yenidən qurulmalı olduğunu müəyyənləşdirmək üçün yeni ideallar, praktiki yanaşmalar və əsaslandırmalar inkişaf etdirmək üçün bir sahədir".[6]
Feminist siyasi nəzəriyyənin ən qədim kökləri qadınların qabiliyyətləri və hüquqları haqqında yazılmış mətnlərə əsaslanır. Bu mətnlər qadınların cəmiyyətə inteqrasiyasını və gender bərabərliyini müdafiə edirdi.
Bəzi əsas tarixi mətnlər bunlardır:[7]
- Kristina de Pizan, Qadınlar Şəhərinin Kitabı (1450) — qadınların qabiliyyətlərini və dəyərlərini müdafiə edərək, onların kişilər tərəfindən yazılan qadın əleyhinə fikirlərə qarşı qoyulmasını dəstəkləyirdi.
- Meri Astell, Xanımlara Ciddi Təklif (1694) – qadınların təhsil alması üçün qadınlar üçün xüsusi kolleclərin yaradılmasını təklif edirdi.
- Olimp de Quj, Qadın və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsi (1791) — qadınların kişilərlə eyni təbii və toxunulmaz hüquqlara sahib olduğunu müdafiə edirdi.
- Meri Uolstonkraft, Qadın Hüquqlarının Müdafiəsi (1792) — qadınların təhsil hüququnun kişilərlə bərabər səviyyədə olmasını tələb edirdi.
- Şarlotta Perkins Gilman, Qadın və İqtisadiyyat (1898) — qadınların iqtisadi müstəqilliyinin evlilik institutunun inkişafı üçün vacib olduğunu irəli sürürdü.
- Virciniya Vulf, Öz Otağı — qadınların yazı ilə məşğul olması üçün özlərinə məxsus məkanlara ehtiyac duyduğunu qeyd edirdi.
Bu dövrdə feministlər qadınların siyasətə və sosial həyata inteqrasiyasını müdafiə edirdi.[8] Səylər, əsasən, qadınların səsvermə hüququ, boşanma hüququ, miras hüququ və ali təhsil almaq hüququ üzərində cəmləşmişdi.[9]
1960-70-ci illərdə feminist siyasi nəzəriyyə feminist azadlıq hərəkatının əsas istiqamətlərindən biri kimi formalaşdı. Bu hərəkat patriarxiyanı tənqid edərək qadınların sosial və siyasi bərabərliyi uğrunda mübarizə aparırdı.[10]
Radikal feministlər hesab edirlər ki, patriarxiya kişi dominantlığını yalnız zorakılıq və diskriminasiya yolu ilə deyil, həm də dil və sosial quruluşlar vasitəsilə qoruyur.[11]
Liberal feministlər bərabərlik və universal insan hüquqları kimi liberal nəzəriyyənin əsas prinsiplərini dəstəkləyir və qadınların hüquqlarının siyasi və hüquqi islahatlarla qorunmasına çalışırlar.[12]
Marksist feministlər qadınların istismarının kapitalizm və xüsusi mülkiyyətlə bağlı olduğunu irəli sürür və qadınların azadlığının yalnız kapitalizmin aradan qaldırılması ilə mümkün olduğunu iddia edirlər.[13]
Bu istiqamət qadınların və təbiətin əlaqəsini araşdırır, ekoloji problemlərin feminist baxışla təhlilini aparır.[14]
Postmodernist feministlər genderin sabit və dəyişməz bir kateqoriya olmadığını və cinsiyyət fərqlərinin sosial konstruksiya nəticəsində formalaşdığını irəli sürürlər.[15]
Feminist siyasi nəzəriyyə gender bərabərsizliyini araşdırmaq və aradan qaldırmaq üçün ənənəvi siyasi fəlsəfəni tənqid edən və yenidən formalaşdıran bir sahədir. Bu nəzəriyyə, dövlət və cəmiyyət daxilində qadınların və digər sosial qrupların iştirakını artırmaq məqsədi daşıyan geniş və interdisiplinar bir yanaşmadır.[16]
- Feminist epistemologiya — genderin bilik sistemlərinə təsirini araşdırır.
- Genderləşdirilmiş siyasi institutlar — siyasi institutların gender kontekstində necə formalaşdığını təhlil edir.
- Qrup kimliyi və identiklik siyasəti — qadınların sosial və siyasi identikliyinin formalaşmasını araşdırır.
- Siyasi liderlik və gender — qadın liderlərin siyasətdəki mövqelərini və onların kişilərdən fərqli liderlik tərzlərini öyrənir.[17]
- ↑ Oberhelman, David D. "Stanford Encyclopedia of Philosophy". Reference Reviews. Emerald Group Publishing Limited. 15 (6). 2001-06-01: 9. doi:10.1108/rr.2001.15.6.9.311. ISSN 0950-4125.
- ↑ Tucker, Ericka, Feminist Political Theory // Gibbons, Michael T (redaktor), The Encyclopedia of Political Thought (ingilis), American Cancer Society, 2014, 1277–1289, doi:10.1002/9781118474396, ISBN 978-1-118-47439-6, İstifadə tarixi: 2021-11-13
- ↑ McAfee, Noëlle; Howard, Katie B., Feminist Political Philosophy // Zalta, Edward N. (redaktor), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2018), Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2018, İstifadə tarixi: 2021-11-05
- ↑ 1 2 3 Tucker, Ericka, Feminist Political Theory // Gibbons, Michael T (redaktor), The Encyclopedia of Political Thought (ingilis), American Cancer Society, 2014, 1277–1289, doi:10.1002/9781118474396, ISBN 978-1-118-47439-6, İstifadə tarixi: 2021-11-05
- ↑ Watson, Lori. Feminist Political Theory // International Encyclopedia of Ethics. Blackwell Publishing Ltd. 2013-01-01. doi:10.1002/9781444367072.wbiee757. ISBN 9781444367072.
- ↑ McAfee, Noëlle. Zalta, Edward N. (redaktor). Feminist Political Philosophy (Summer 2014). Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2014-01-01.
- ↑ "The Book of the City of Ladies | work by Christine de Pisan | Britannica". Encyclopædia Britannica (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-12-18.
- ↑ "A Vindication of the Rights of Woman | work by Wollstonecraft | Britannica". Encyclopædia Britannica (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-12-18.
- ↑ "54 Olympe de Gouges—Declaration of the Rights of Woman and the Female Citizen", Ideals and Ideologies, Routledge, 378–380, 2016-01-08, doi:10.4324/9781315663968-69, ISBN 9781315663968, İstifadə tarixi: 2021-12-18
- ↑ "What Was the Women's Liberation Movement?". ThoughtCo (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-12-18.
- ↑ "philosophical feminism". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 2015-10-13.
- ↑ A., MacKinnon, Catharine. Toward a feminist theory of the state. Harvard University Press. 1991. ISBN 0-674-89646-7. OCLC 783747693.
- ↑ Maynard, Mary. "Beyond the 'big three': the development of feminist theory into the 1990s". Women's History Review. 4 (3). 1995-09-01: 259–281. doi:10.1080/09612029500200089. ISSN 0961-2025.
- ↑ "Migration: Environment Displacement: Sub-Saharan Africa". Encyclopedia of Women & Islamic Cultures. doi:10.1163/1872-5309_ewic_ewiccom_0264c. İstifadə tarixi: 2021-12-18.
- ↑ Ebert, Teresa L. (December 1991). "The "Difference" of Postmodern Feminism". College English. 53 (8): 886–904. doi:10.2307/377692. ISSN 0010-0994. JSTOR 377692. ^ Jump up to: a b
- ↑ "philosophical feminism". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 2015-11-04.
- ↑ Anderson, Elizabeth, Feminist Epistemology and Philosophy of Science // Zalta, Edward N. (redaktor), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2020), Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2020, İstifadə tarixi: 2021-12-18
- Feminist Political Philosophy (Stanford Encyclopedia of Philosophy)