Fatma Şadiyə (türk. Fatma Şadiye) — türk jurnalist və yazıçısı, ictimai fəal, Osmanlı imperiyasında qadın hüquqları müdafiəçisi.
Fatma xanım İkinci Məşrutiyyətdən əvvəl Osmanlı imperiyasıında çıxan "Hanımlara Mahsus Gazete" adlı jurnalın[qeyd 1] yazı işləri müdiri və bir müddət baş redaktoru olub. Qəzetdə qəzetin idarə olunması və qadınların təhsili ilə bağlı yazılar dərc olunurdu.[1][2] Onun qəzet məqalələri ilə yanaşı avtobioqrafiyalar, ədəbi əsərlər və İslam dini kateqoriyalarında da əsərləri vardır.[3] Əsas əsərləri isə: Hekayət-i Nuşin, Həzrəti Peyğəmbərin sevimlisi Həzrəti Xədicə, Həzrəti Peyğəmbərin sirri Həzrəti Fatimə.
Onun həyatı haqqında az şey məlumdur. O, jurnalist-yazar İbnü'l Haqqı Məhməd Tahirin həyat yoldaşıdır. "Tarik" qəzetinin baş yazarı Məhməd Tahir bəy Daxili İşlər Nazirliyinə Osmanlı imperatorluğunda qadınların nəşr etdirdiyi bir məcmuənin nəşri üçün müraciət etmiş və onun müraciətinin qəbulu nəticəsində "Xanımlara məxsus qəzet" 1895-ci ildə nəşr olunmağa başlamışdır.[1] Fatma Şadiyə xanım jurnalın baş redaktoru kimi jurnalın idarə olunması vəzifəsini aparmış, məqalələrini dərc etdirmişdir.
Fatma Şadiyə xanımın bəzi kiçik cildli əsərləri də qəzetinin mətbəəsində çap olunub.[4] Onun "Xədicə" və "Fatimə" adlı risalələri bu əsərlərə misaldır.
Şadiyə xanım 4 noyabr 1897-ci ildə "İslam qadınlarının təhsili və tərbiyəsinə verdiyi töhfələrə görə" üçüncü dərəcəli "Şəfqət" ordeni ilə təltif edilmişdir.[5]
"Xanımlara məxsus qəzet" 1910-cu ildə Saloniki İttihat və Tərəqqi Komitəsi əsasında qurulan "Teali-i Vətən Osmanlı xanımları Cəmiyyəti"nin nəşri olaraq 50 nömrə ilə yenidən nəşr olundu. Bu nəşrin direktoru da Fatma Şadiyə olub.[5]
Fatma Şadiyənin 1907-ci ildə nəşr olunan Hikaye-i Nüsni adlı əsərində Fransadan evlilik hekayələri danışılır. Əsər, oxucunu yerlilik və universallıq, din və modernizm haqqında düşünməyə sövq edən dörd hekayədən ibarətdir. Əsərdə nikah institutunda təkcə iki şəxsin həyatı deyil, həm də sosial-iqtisadi vəziyyətlərə görə ailələr də bu qurumun bir hissəsidir. Kitabdakı dörd hekayənin adı Teyid-i Meveddet, Qızıllarla evlilik, Zevce-i Vəfaşiar və Madmmazell Klementindir. Bu hekayələrdə iki insanın bir-birinə bağlanması, ataların qızları ilə münasibətləri, qohumların davranışları kimi sosioloji faktlardan bəhs edilir.
"Öncül Müsəlman qadınları" kitabı Fatma Aliyə Topuz, Emine Səmiyə Önasya və Fatma Şadiye üçlüyü tərəfindən fərqli mətnləri bir araya gətirilərək yaradılmışdır. Kitabın ilk mətni "Namdaran-i Zenan-i İslamiyən" ilk dəfə "Məlumat" qəzetində dərc edilmişdir. Mətndə müsəlman qadınların tarixindən bəhs edilərkən, fəaliyyətləri ilə fərqlənən qadınların qısa avtobioqrafiyasına da yer verilir. Kitabın ikinci mətni Fatma Aliyənin yazdığı "Sabiha" adlı teatr tamaşasıdır. Bu əsər naməlum səbəbdən tamamlanmamışdır. Tamaşanın birinci hissəsində III Əbdürrəhmanın oğlunu öldürmək məcburiyyətində qalmasının yaratdığı gərginlikdən bəhs edilir. Kitabın üçüncü mətni isə Əminə Səmiyə tərəfindən yazılmış "Əmir Çobanın qızları və ya İki qadında eyni taleh"dir. Bu mətndə monqol istilası zamanı Əmir Çobanın nəsildən olan iki qadının hekayəsindən bəhs edilir və mətndə çətin emosional münasibətlər, intiqam almaq istəyi və siyasətdəki problemlər işıqlandırılıb. Kitabın son hissəsi olan dördüncü hissədə Fatma Şadiyənin İslam peyğəmbəri Məhəmmədin həyat yoldaşları, qızı və anası haqqında yazdığı qısa avtobioqrafiyasına yer verilmişdir.[6][7]
- ↑ O dövrdə "qəzet", "cəridə", "məcmua" kimi sözlər bir-birini əvəz edirmiş.
- ↑ 1 2 Demirel, Özge. "Osmanlı Basınında Kadın Temsili: Hanımlara Mahsus Gazete Üzerinden Bir Değerlendirme". KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı:2. 26 Mayıs 2021 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Göktaş, Dilara. "İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Kadın Dernekleri ve Basın Bağlamında Toplumda Kadın Konusuna Yaklaşımı". 26 Mart 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Çakır, Mustafa Sefa. "Dönemin Kadın Şairlerinden Sultan İkinci Adülhamid'e Cülûsiyeler". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Saı:46, Yıl: 2019. 14 Mart 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Yeni bir yayınevi ve hatırlanan bir yazar: Fatma Şadiye Hanım". Dunyabizim.com sitesi, 19 Mart 2012. 26 Mayıs 2021 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Öztürk, Zehra. "Hanımlara Mahsus Gazete". İslama Ansiklopedisi, Ek-1, 2016. 27 Eylül 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ İzdivaçlar, İttifaklar ve İhtilaflar. Osmanlı Kadın Yazarlarından Evlilik Hikayeleri. (2021). İstanbul: Turkuaz. Öncü Müslüman Kadınlar. Osmanlı Kadın Yazarları Nasıl Bir Müslüman Kadın Hayal Ettiler? (2021). İstanbul: Turkuaz. Fatma Şadiye Teyid-i Meveddet İncelemesi, Özeti. Alınmış: 16 Mayıs, 2021 https://www.evvelcevap.com/fatma-sadiye-teyid-i-meveddet-hikayesinin-incelemesi-ozeti-ana-fikri-konusu/ Arxivləşdirilib 2021-05-25 at the Wayback Machine
- ↑ Fatma Şadiye Hanım. Alınmış: 16 Mayıs, 2021 https://kidega.com/yazar/fatma-sadiye-hanim-116068#:~:text=Fatma%20%C5%9Eadiye%20Han%C4%B1m%2C%20Biyografiler%2C%20Edebi,Hazret%2Di%20Fatime%20olarak%20say%C4%B1labilir Arxivləşdirilib 2021-05-25 at the Wayback Machine