Fərq feminizmi (ing. Difference feminism) — Amerika feminizmində "bərabərlik və fərq" müzakirələri zamanı inkişaf etdirilmiş bir termin olub, kişilərlə qadınların fərqli olduğunu qəbul edən, lakin bu fərqlərə dəyər yükləməyən və hər iki cinsin fərd olaraq bərabər mənəvi statusa malik olduğunu müdafiə edən yanaşma.[1]
Fərq feminizminin əksər cərəyanları qadınlığın ənənəvi qadın dəyərləri, düşüncə vərdişləri ("bilik əldə etmə yolları" adlandırılan) və ya şəxsiyyət xüsusiyyətləri ilə bioloji,[2] daxili, tarixdən kənar və ya başqa bir şəkildə "mahiyyət etibarilə" bağlı olduğunu iddia etmirdi. Bu feminislər sadəcə olaraq,[3] müasir dövrdə qadınların və kişilərin əhəmiyyətli dərəcədə fərqli olduğunu tanımaq və aşağı dəyər verilmiş "qadınsayağı" xüsusiyyətləri araşdırmaq istəyirdilər. Bu fərq feminizminə "gender feminizmi" də deyilir.
Lakin bəzi fərq feminizmi formaları – məsələn, Meri Deylinin mədəni feminizmi — qadınları və onların dəyərlərini kişilərdən üstün hesab edirdi.[4][5] Deylinin feminizminin "mahiyyətçi" olub-olmaması ilə bağlı davam edən müzakirələr mövcuddur.[6]
"Fərq" feminist baxışı 1980-ci illərdə məşhur liberal feminizmə (eyni zamanda "bərabərlik feminizmi" də adlandırılır) bir reaksiya olaraq formalaşdı.[7][8] Liberal feminizm qadınlarla kişilər arasındakı oxşarlıqları vurğulayaraq qadınlar üçün bərabər hüquqlar tələb edirdi. Fərq feminizmi isə hədəf olaraq kişilərlə qadınların bərabərliyini müdafiə etsə də, onların fərqliliyini ön plana çəkir və eyni olmadan da qadın və kişi dəyərlərinin bərabər şəkildə tanınmasının mümkün olduğunu bildirirdi.[7]
Liberal feminizm cəmiyyətin və hüququn gender neytral olmasını hədəfləyirdi, çünki gender fərqliliyinin tanınmasının liberal demokratiyada qadınların hüquq və iştirakına maneə törətdiyini düşünürdü.[8][9] Fərq feminizmi isə gender neytrallığının qadınlara zərər verdiyini iddia edirdi. Bu yanaşmaya görə, gender neytrallığı:
- qadınları kişiləri təqlid etməyə məcbur edirdi,
- cəmiyyətin qadınların unikal töhfələrini dəyərləndirməsinə mane olurdu,
- qadınların yalnız kişilər üçün əlverişli şərtlərlə cəmiyyətdə iştirakına imkan verirdi.[10]
Fərq feminizmi XIX əsrdə formalaşan bəzi fikirlərə əsaslanırdı. Məsələn, alman yazıçısı Elis Olsner qadınların kişi sahələrinə və institutlarına (məsələn, ictimai həyat və elm) daxil olmasına icazə verilməli olduğunu bildirirdi.[11] Lakin o, eyni zamanda bu institutların dəyişərək ənənəvi olaraq dəyərsizləşdirilmiş qadın etikalarını (məsələn, qayğı etikası) tanımalı olduğunu vurğulayırdı. Bu yanaşma fərq feminizminin "kişilərlə qadınlar arasında hansı fərqlər var?" sualı yerinə "Feminizm hansı fərqləri yaradır?" sualına yönəlməsinə səbəb oldu.[1][12][13]
1990-cı illərdə feministlər "fərq" və "bərabərlik" arasında ikili müzakirələrdən uzaqlaşdılar. Postmodernist və dekonstruksiyaçı yanaşmalar bu dikotomiyanı ya tamamilə dağıtdı, ya da ona bağlı qalmadı.
Bəzi mütəxəssislər, Kerol Qilliqan (psixoloq) və Meri Deyli (radikal feminist ilahiyyatçı) kimi ikinci dalğa feministlərinin fikirlərinin mahiyyətçi (ing. essentialist) olduğunu irəli sürüblər. Fəlsəfədə mahiyyətçilik belə izah olunur:[14] "Ən azı bəzi obyektlər müəyyən dəyişməz, fundamental xüsusiyyətlərə malikdir." Cinsi siyasətdə mahiyyətçilik isə "qadınlar" və "kişilər"in dəyişməz, əsas xüsusiyyətlərə (məsələn, davranış və ya xarakter xüsusiyyətlərinə) malik olduğunu iddia edir.[15][16]
Lakin bəzi feminist tədqiqatçılar Deyli və Qilliqanın düşüncələrinin "mahiyyətçi" kimi tənqid olunmasını düzgün hesab etmirlər. Onların fikrincə, "mahiyyətçilik" tənqidləri bəzən elmi sübutlara əsaslanmır və daha çox ideoloji hücumlar kimi istifadə olunur.[15][17]
- ↑ 1 2 Scott, Joan. "Deconstructing Equality-Versus-Difference: Or, the Uses of Post-structuralist Theory for Feminism". Feminist Studies. 14 (1). 1988: 33–50. doi:10.2307/3177997. hdl:2027/spo.0499697.0014.104. JSTOR 3177997.
- ↑ "Carol Gilligan". Psychology's Feminist Voices. 2020-02-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-10.
- ↑ Schiebinger, Londa. "Has Feminism Changed Science?". Signs. 25 (4). 2000: 1171–1175. doi:10.1086/495540. PMID 17089478.
- ↑ Fowler, Robert Booth. Enduring Liberalism: American Political Thought Since the 1960s. University Press of Kansas. 1999. səh. 133. ISBN 978-0-70-060974-1.
- ↑ Ford, Lynne E. Encyclopedia of Women and American Politics. New York: Facts on File. 2008. səh. 187. ISBN 978-0-81-605491-6.
- ↑ Grande Jensen, Pamela. Finding a New Feminism: Rethinking the Woman Question for Liberal Democracy. səh. 2 footnote 4.
- ↑ 1 2 Tandon, Neeru. Feminism: A Paradigm Shift. səh. 68.
- ↑ 1 2 Sandilands, Catriona. The Good-Natured Feminist Ecofeminism and the Quest for Democracy. 1999. chapter 5: "Cyborgs and Queers".
- ↑ Hoagland, Sarah Lucia; Frye, Marilyn, redaktorlar Feminist interpretations of Mary Daly. Re-reading the canon. University Park, Pa: Pennsylvania State University. 2000. ISBN 978-0-271-02018-1.
- ↑ Voet, Rian. Feminism and Citizenship. SAGE Publications Ltd. 1998.
- ↑ Grande Jensen, Pamela. Finding a New Feminism: Rethinking the Woman Question for Liberal Democracy. səh. 3.
- ↑ Bock, Gisela; James, Susan. Beyond Equality and Difference. Routledge. 1992. ISBN 9780415079891.
- ↑ Voet, Rian. Feminism and Citizenship. London: SAGE Publications Ltd. 1998. ISBN 9781446228043.
- ↑ "Accidental vs Essential Properties". Stanford Encyclopedia of Philosophy. İstifadə tarixi: 21 March 2017.
- ↑ 1 2 Heyes, Cressida J. "Anti-Essentialism in Practice: Carol Gilligan and Feminist Philosophy". Hypatia. 13 (3). 1997: 142–163. doi:10.1111/j.1527-2001.1997.tb00009.x.
- ↑ Braidotti, Rosi. "Essentialism" in Feminism and Psychoanalysis: A Critical Dictionary. 1992.
- ↑ Suhonen, Marja. "Toward Biophilic Be-ing: Mary Daly's Feminist Metaethics and the Question of Essentialism" in Feminist Interpretations of Mary Daly. Penn State University Press. 2000. səh. 112.