Fədək (ərəb. فدك) — müsəlmanların Xeybəri ələ keçirməsindən sonra Məhəmməd peyğəmbərə təhsis edilmiş kənd.[1]
 | |
| YAŞAYIŞI | |
|---|---|
| Ad və Ləqəbləri · Fədəkiyyə xütbəsi · Fədək · | |
| FATİMƏ QURANDA | |
| İnsan surəsi · Kovsər surəsi · Təthir ayəsi · Mübahilə ayəsi · Nur ayəsi | |
| YERLƏR | |
| Fədək · Beytül Əhzan · Bəni Haşim məhəlləsi · Səqifə | |
| İNSANLAR | |
| AİLƏ | Məhəmməd · Xədicə · Əli |
| ÖVLADLAR | Həsən · Hüseyn · Zeynəb · Ümmü Külsüm · Möhsün |
| YAXINLARI | Fizzə · Ümmü İmən · Əsma |
| BAŞQALARI | Ömər bin Xəttab · Qonfoz · Müğəyrə |
| BAĞLI | |
| Fatimə təsbihatı · Fatimə kitabı · Fatimə lövhəsi hədisi · Mübahilə günü · Fatimiyə günləri | |
Fədək, Mədinə ilə Xeybər arasında yerləşən kənddir. Mədinədən Fədəkə məsafə 150 km-dir[1] (və ya 2–3 günlük yoldur).[2]
Xeybərin süqutundan sonra sülh yolu ilə ələ keçirilən Fədəyin yarısı fəy (xərac)[3] olaraq dəyərləndirilmiş, yarısı isə Məhəmməd peyğəmbərə təhsis edilmişdi.[4][5][6][7][8] Məhəmməd peyğəmbər buradan əldə etdiyi gəlirləri ailəsinə, Haşimilərdən olan subayların evləndirilməsinə,[9] kasıbların, miskinlərin və yolçuların ehtiyaclarının ödənilməsinə sərf etmişdir.[10]
Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra onun həyat yoldaşları və qızı Fatimə, Əbu Bəkrin yanına Osmanı göndərmək istəmiş, Əbu Bəkrdən sözü gedən əraziləri tələb etmək istəmişlər. Lakin Aişə buna etiraz edərək, onlara Peyğəmbərin, "Biz peyğəmbərlər miras qoymarıq, bizim qoyduqlarımız sədəqədir"[11][12][13] sözünü xatırlatmış və iddiaçılar bundan sonra öz iddialarından vaz keçmişlər.[14]
İkinci rəvayətə görə isə, Fatimə Əbu Bəkrə Peyğəmbərin Fədəyi ona miras buraxdığını söyləmiş, Əbu Bəkr isə Fatimədən şahid gətirməsini istəmişdir. Fatimə Əlini və Ümmü Əyməni şahid gətirincə, Əbu Bəkr, Əlinin şahidliyini Fatimənin həyat yoldaşı olması səbəbi ilə qanuni saymamışdır. Ümmü Əymənin şahidliyi üçün isə bir nəfərin yetərsiz olduğunu deyərək, Fatimənin iddiasını rədd etmişdir.[15]
Şiə mənbələrinin nəql etdiyinə görə, atasından qalmış mirası ala bilməyən Fatimə, səhabələri toplayaraq, onların önündə bir nitq söyləmiş (Fədəkiyyə xütbəsi), Əbu Bəkri onlara şikayət etmiş və ona kömək etmədikləri üçün də onlara sitəm etmişdir. Əbu Bəkr isə Peyğəmbər Məhəmmədə tam sadiq olduğunu, peyğəmbərlərin miras qoymadıqları haqqındakı hədisi şəxsən ondan eşitdiyini deyərək özünü müdafiə etmişdir. Buna qarşılıq olaraq, Fatimə peyğəmbərlərin miras qoyduqları haqqındakı ayələri[16][17] oxuyaraq ona etiraz etmişdir.[18] Aişənin sözləri olan birinci rəvayəti rədd edən şiə mənbələri, Əbu Bəkrin Fatimənin mirasını qəsb etdiyini iddia edərək, bu mövzuda çoxsaylı əsərlər qələmə almışlar.[19] Şiələr Əbu Bəkrin Fədəyi qəsb etdiyi haqqında həm fikir olsalar da, bunu hansı səbəbdən etməsi haqqında müxtəlif iddialar irəli sürmüşlər: buranın gəliri ilə Əlinin xəlifəliyi ələ keçirməsinin qarşısını almaq, Əlinin iqtisadi gücündən qorxulması,[20][21] Əbu Bəkr tərəfindən dövlət büdcəsinin artırılması, dövlətin təməllərinin sağlamlaşdırılması[22] və öz müxaliflərini buranın pulu ilə ələ almaq.[23]
Sünnilər mənbələr isə, Fatimənin nitqi və səhabələri topladığı hadisəni, Fatimənin atasının ölmündən dərhal sonra mal dərdinə düşmüş kimi göstərilərək, Əbu Bəkrin xilafətinin qeyri-leqallığını da əsaslandırmaq məqsədilə şiələr tərəfindən uydurulduğunu,[1] sonradan hakimiyyətə gəlmiş Əlinin də Fədəyi Fatimənin varislərinə vermədiyini,[24] Əlinin və Fatimənin yetərincə varlı olduqlarını,[25][26] Peyğəmbər Məhəmmədin sağlığında da Fədəyi ondan tələb edən Fatimənin bu istəyinin rədd edildiyini[27][2][28] dəlil gətirərək, Əbu Bəkrin qərarının tam doğru olduğunu və bu qərarın İslam hüququna tam uyğun olduğunu deyirlər.[1] Həmçinin sünnilər öz iddialarını sağlamlaşdırmaq üçün Əhli-Beytdən Zeyd ibn Əlinin "Əbu Bəkrin yerində olsaydım, mən də eyni şeyi edərdim" deməsini[29][30][31] və Məhəmməd Bağırın Əbu Bəkr və Ömər haqqında "onlar bizə zərrə qədər belə zülm etməyiblər"[29] deməsini əsas kimi gətirirlər.
Ömər dövründə də Fədək, Əli ilə Abbas arasında mübahisə yarandığından beytül-malda qalmışdır.[1]
Muaviyə bu ərazini Mərvan ibn Həkəmə, Mərvan isə oğlanları Əbdülməliklə Əbdüləzizə bağışladı. Əbdülməlik öz hissəsini iki oğlu — Vəlid ilə Süleymana verdi. Onlar da xəlifə olduqlarında öz paylarını Ömər ibn Əbdüləzizə bağışladılar. Ömər xəlifə olduqdan sonra Fədəyi Fatimə ilə Əlinin nəvələrinə versə də, II Yezid ərazini onlardan aldı.
İlk Abbasi xəlifəsi Səffah Fədəyi əvvəlki sahiblərinə qaytardı. Lakin bu vəziyyət uzun sürmədi və Əbu Cəfər əl-Mənsur, Məhəmməd ən-Nəfsüz-Zəkiyyə və İmam İbrahimin üsyanlarından sonra Fədəyi geri aldı. Xəlifə Mehdi Fədəyi yenidən Əli övladına verdisə də, Xəlifə Hadi-İləlhəqq Əli övladının Fəhdəki üsyanından sonra torpağı yenidən aldı. Nəhayət, Məmun buranı yenidən Fatimənin nəvələrinə verdi. Lakin sonradan Mütəvəkkil-Ələlah bu torpağı yenidən geri aldı və gəlirini sədəqə olaraq payladı. Məsudi[32] və İbn əl-Əsir[33] qeyd edirlər ki, Fədək Xəlifə Müntəsir-Billah dövründə yenidən Əli övladına verilmişdir.
Ərazi Abbasilərin zəiflədiyi periodda Əli övladlarının əlindən çıxmışdır.
Bu gün isə bu ərazi həmin məntəqədə yaşayan əhalinin şəxsi mülkiyyətidir.[34]
- ↑ 1 2 3 4 5 "Fedek". TDV İslam Ansiklopedisi. 17.06.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 əl-Həməvi, Yaqut. Mucəmül-buldan (ərəb). III. Tehran: Məktəbətül-əsədi. 1968. 855.
- ↑ Yaqub ibn İbrahim, Əbu Yusif. Kitabül-Xərac (ərəb). Qahirə: əl-Mətbəətüs-Sələfiyyə. 1963. 23.
- ↑ Vəqidi. Kitabül-Məğazi (ərəb). II. Beyrut: nşr. M. Jones, Aləmül-Kütüb. 1984. 706–7.
- ↑ Qasım ibn Səllam, Əbu Ubeyd. Kitabül-Əmval (ərəb). Qahirə: Darul-Fikr. 1975. 16.
- ↑ Bəlazuri. Fütuhul-buldan (ərəb). Beyrut: Müəssəsətül-Maarif. 1987. 41.
- ↑ İbn əl-Əsir. əl-Kamil fit-tarix (ərəb). II. Beyrut: Daru Sədir. 1965. 224.
- ↑ İbn əl-Hədid. Şərhu Nəhcil-bəlağa (ərəb). IV. Beyrut: Darul-Mərifə. 1965. 78.
- ↑ İbn Hələbi. İnsanul-uyun fi sirətiləminil-məmun: əs-Sirətül-Hələbiyyə (ərəb). II. Beyrut: Darul-Mərifə. 1980. 760.
- ↑ İbn Sad. Kitabu Təbəqatil-kəbir (ət-Təbəqətül-kübra) (ərəb). I. Beyrut: Daru Sədir. 1980. 503.
- ↑ Buxari. Məğazi (ərəb). 14, 38.
- ↑ Buxari. Fəraiz (ərəb). 3.
- ↑ Buxari. İtisam (ərəb). 5.
- ↑ İbn Kəsir. əl-Bidayə vən-Nihayə (ərəb). V. Beyrut: Məktəbətül-Maarif. 1977. 285.
- ↑ Zahir, Ehsan İ. əş-Şiə və Əhlül-Beyt (ərəb). Lahor. 1999. 90.
- ↑ Quran. ən-Nəml. 16.
- ↑ Quran. Fatir. 32.
- ↑ əl-Əmin, Möhsün. Əyanüş-Şia (ərəb). I. Beyrut. 1983. 315–318.
- ↑ ər-Rifai. Mucəmü mə kutibə ən Fatimətəz-Zəhra (ərəb). IV/14. Qum (İran). hicri 1409. 64, 67, 68, 70, 77, 78.
- ↑ İbn Əbil-Hədid. Şərhu Nəhcil-bəlağa (ərəb). IV. Beyrut: Darul-Mərifə. 1965. 88.
- ↑ Sübhani, Cəfər; tər. Çatar, Zeynəb. Hz. Əliyə Nələr Etdilər! (türk). V. İstanbul: Evrensel Yayıncılık. 1995. 173, 178.
- ↑ Zahir, Ehsan İ. əş-Şiə və Əhlül-Beyt (ərəb). Lahor. 1999. 84.
- ↑ Sübhani, Cəfər; Çatar, Zeynəb. Hz. Əliyə Nələr Etdilər! (türk). V. İstanbul: Evrensel Yayıncılık. 1995. 177–78.
- ↑ Altun, İsmayıl. Hz. Ebû Bekir ile Hz. Fâtıma Arasında Yaşanan Fedek Meselesine Sünnî ve Şiî Yaklaşımların Analizi (türk). İstanbul. 2013. 26.
- ↑ Zahir, Ehsan İ. əş-Şiə və Əhlül-Beyt (ərəb). Lahor. 1999. 87.
- ↑ İbn Teymiyyə. Minhəcüs-sünnətin-nəbəviyyə fi nəkzi kəlamiş-Şiə vəl-Qədəriyyə (ərəb). IV. Qahirə: Mektebetü İbn Teymiyye. 1989. 216–18.
- ↑ Bəlazuri. Füthul-bundan (ərəb). Beyrut: Müəssəsətül-Maarif. 1987. 42.
- ↑ İbn Sad. Kitabu Təbəqatil-kəbir (ət-Təbəqətül-kübra) (ərəb). V. Beyrut: Daru Sədir. 1980. 388.
- ↑ 1 2 Zahir, Ehsan İ. əş-Şiə və Əhlül-Beyt (ərəb). Lahor. 1999. 89.
- ↑ İbn Kəsir. əl-Bidayə vən-Nihayə (ərəb). V. Beyrut: Məktəbətül-Maarif. 1977. 290.
- ↑ Beyhəqi. əs-Sünənül-Kübra (ərəb). Beyrut: Dairətül-Maarif. 302.
- ↑ Mürucüz-zəhəb (ərəb). IV. Qahirə → Beyrut. 1948 → 1964-65. 135.
- ↑ Əl-Kamil (ərəb). VII. Leyden → Beyrut. 1851-76 → 1979. 116.
- ↑ əl-Biladi. Mucəmü məalimil-Hicaz (ərəb). Məkkə. 1991. 28.