Elmi cəhalət sosiologiyası (ing. Sociology of scientific ignorance) — elmi cəhalətin, yəni mövcud olmayan, gizlədilən və ya nəzərə alınmayan elmi biliklərin sosial mənşəyini və funksiyalarını öyrənən sosioloji sahə.[1] Bu istiqamət elmin yalnız bilik hasil edən deyil, eyni zamanda müəyyən biliksizlik və ya cəhalət formalarını da istehsal edən sosial praktik olduğunu irəli sürür.[2]
Ənənəvi baxışlara görə, cəhalət mənfi məna daşıyır və yalnız aradan qaldırılmalı bir boşluq kimi görülürdü.[3] Lakin müasir yanaşmalar cəhaləti yalnız mənfi hal kimi deyil, həm də tədqiqat prosesində istiqamətləndirici və faydalı potensiala malik fenomen kimi qiymətləndirir. Mattias Qross bu sahənin öncül araşdırmaçılarından biri kimi qeyd edir: “Yeni bilik – eyni zamanda daha çox cəhalət deməkdir.”[4]
Elmi cəhalət sosiologiyası 1970-ci illərin sonları və 1980-ci illərin əvvəllərində elmi biliyin sosiologiyasının bir parçası kimi formalaşmağa başlamışdır.[5] Ənənəvi elmin sosioloji tədqiqatları əsasən elmi biliklərin necə formalaşdığına fokuslanarkən, elmi cəhalət sosiologiyası diqqəti elmdə nələrin bilmədiyimizə, nələrin görünmədiyinə və hansı səbəblərlə susdurulduğuna yönəldir. Bu yanaşmanın əsasını Robert Proktor və Londa Şibinqer kimi tədqiqatçılar qoymuşdur.[6] Onlar tərəfindən “aqnotologiya” — yəni cəhalətin istehsalı və yayılması elmi kimi tanınan yeni bir sahə də meydana çıxmışdır.
Tədqiqatçılar cəhaləti fərqli növlərə ayırırlar:[7]
Spesifik cəhalət — elm adamlarının hələ bilmədikləri, lakin nəyinsə öyrənilməsi üçün bilməli olduqları sahələri ifadə edir. Bu, elmi planlaşdırma və istiqamətlənmədə əsas rol oynayır. Məsələn, ilkin araşdırmaların aparılmalı olduğu sahələr bu kontekstdə müəyyənləşdirilir.[8]
- Aktiv bilməməzlik (non-knowledge) – elm daxilində nəzərə alınan, ya məqsədli, ya da qeyri-ixtiyari şəkildə qəbul olunan cəhalətdir.
- Latent bilməməzlik –
hələ nəzərə alınmayan və ya tanınmayan cəhalət növüdür. Bu, klassik anlamda "bilməmək" kimi qəbul edilir və daha sonra aktiv cəhalətə çevrilə bilər.[9]
- ↑ Michael, Mike. Ignoring science: discourses of ignorance in the public understanding of science (1. publ.). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. 1996. 107–125. ISBN 0-521-43268-5. İstifadə tarixi: 26 May 2015.
- ↑ Stocking, Holly. "On Drawing Attention to Ignorance". Science Communication. 20 (1). September 1998: 165–178. doi:10.1177/1075547098020001019.
- ↑ Pinto, M. F. "Tensions in agnotology: Normativity in the studies of commercially driven ignorance". Social Studies of Science. 45 (2). 19 January 2015: 294–315. doi:10.1177/0306312714565491. PMID 26477209.
- ↑ Gross, M. (2007). The Unknown in Process: Dynamic Connections of Ignorance, Non-Knowledge and Related Concepts. *Current Sociology*, 55(5): 742–759.
- ↑ Gross, Matthias. Ignorance and surprise : science, society, and ecological design. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. 2010. səh. 1. ISBN 9780262013482.
- ↑ Merton, Robert K. "Three Fragments From a Sociologist's Notebooks: Establishing the Phenomenon, Specified Ignorance, and Strategic Research Materials". Annual Review of Sociology. 13 (1). August 1987: 1. doi:10.1146/annurev.so.13.080187.000245.
- ↑ Gaudet, Joanne; Young, Nathan; Gross, Matthias. "Ignorance is Power: Science in Practice, Epistemic Mobilization Dynamics" (PDF). Ignorance mobilization. Kitchener-Waterloo, Ontario. 28 May 2012. İstifadə tarixi: 21 April 2015.
- ↑ Merton, R.K. (1973). *The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations*. University of Chicago Press.
- ↑ Gross, M., & McGoey, L. (2015). *Routledge International Handbook of Ignorance Studies*. Routledge.
- Gross, Matthias; McGoey, Linsey. Routledge International Handbook of Ignorance Studies. New York: Routledge. 2015. ISBN 978-0-415-71896-7.
- Gerd Gigerenzer and Garcia-Retamero, Rocio. Cassandra's Regret: The Psychology of Not Wanting to Know (March 2017), Psychological Review, 2017, Vol. 124, No. 2, 179–196. Paper proposes a regret theory of deliberate ignorance. A summary discussion of the paper on the website of the American Psychological Association (APA).