Elbrus (rus. Эльбрус) — 1970–1980-ci illərdə Vsevolod Sergeyeviç Burtsevin rəhbərliyi altında Lebedev Dəqiq Mexanika və Kompüter Mühəndisliyi İnstitutunda hazırlanmış sovet və rus superkompüterləri seriyası.
_(cropped).jpg)
Çoxprosessorlu hesablama kompleksi "Elbrus-1" 1973–1979-cu illərdə hazırlanmış və 1980-ci ildə dövlət komissiyasına verilmişdir. TTL mikrosxemləri əsasında qurulmuşdur. Mərkəzi prosessorun takt tezliyi saniyədə 12 milyon əməliyyata qədərdir.[1] Seriyanın baş dizayneri Vsevolod Sergeyeviç Burtsevdir.
"Elbrus-2" 1977–1984-cü illərdə hazırlanıb və 1985-ci ildə təhvil verilib. 10 prosessor (onlardan 2-si ehtiyat hesab edilib) üzrə performans 125 milyon əməliyyat/saniyə təşkil edir.[2] ECL inteqral sxemləri əsasında qurulmuş IS-100 (Motorola 10000 seriyasının analoqu) yüksək enerji istehlakı səbəbindən güclü soyutma sistemi tələb edir.
"Elbrus-1K2" BESM-6-nı əvəz etmək üçün "Elbrus-2"-nin komponentləri və texnologiyaları əsasında hazırlanmışdır.[3][4] Sələfi ilə tam proqram uyğunluğu təmin edilmişdir. 60-a yaxın maşın istehsal edilmişdir.[5]
"Elbrus-B" (və ya "Elbrus-1K-B") baytlarla işi ehtiva edən təlimat dəstinin genişləndirilməsi ilə 64 bitlik üzən nöqtəli prosessordur. Element bazası "Elbrus-1K2" və "Elbrus-2"-yə bənzəyir, lakin müstəqil giriş-çıxış sisteminə və çox maşınlı konfiqurasiya variantına malikdir. Baş dizayneri M. V. Tyapkindir.
| Xüsusiyyətləri | BESM-6
(1968) |
Эльбрус-1К2 | Эльбрус-Б |
|---|---|---|---|
| Prosessor sürəti (milyon əməliyyat/saniyə) | 1 | 2,5 – 3 | 4 – 5 |
| Tezlik (MHz) | 10 | 20 | 20 |
| Dərinlik (bit) | 48 | 48 | 48 və ya 64 |
| RAM dərinlik tutumu (bit) | 15 | 15 | 15 və ya 27 |
| RAM tutumu (MB) | 0,032 – 0,128 | 0,77 | 64 |
| Disk yaddaş tutumu (MB)
(standart komplektasiyada) |
116 | 58 | 800 |
| Tutduğu sahə (m²)
(bütün periferiya ilə) |
150 – 200 | 250 | 70 |
| Enerji istehlakı (kVt) | 30 | 105 | 25 |
| İstehsal olunmuş maşın sayı | 355 | 60 | 60 |
"Elbrus-3" 1986–1994-cü illərdə B. A. Babayanın rəhbərliyi altında Dəqiq Mexanika və Hesablama Mühəndisliyi İnstitutunun bir qrup əməkdaşı tərəfindən yeni arxitektura ideyaları əsasında hazırlanmışdır. "Elbrus-3" mikrokontrolleri VLIW komanda sistemi ilə 16 superskalyar prosessoru ehtiva etməli idi, lakin bu maşın istehsalata verilmədi.
"Elbrus-3"-ün arxitekturası sonradan "Elbrus 2000" və "Elbrus-3M1" mikroprosessorlarının arxitekturasında daha da inkişaf etdirilmişdir.[6]
1993-cü ildə "Elbrus-3–1" MKP-nin (modul konveyer prosessoru) dövlət sınaqlarının birinci mərhələsi uğurla başa çatdı. MKP-də əsas ideya müxtəlif ixtisaslara malik prosessorları birləşdirmək imkanı idi (radar emalı, struktur emal, sürətli Furye çevrilmələri və s.). MKP-nin çoxlu əmr sayğacları var idi, buna görə də birdən çox əmr axını idarə edə bilər. Prosessorda bir yaddaş sahəsində eyni vaxtda dördə qədər təlimat axını icra edildi. Dizayneri A. A. Sokolov idi.
- ↑ Заморин, Мячев, Селиванов. "Вычислительные машины, системы и комплексы. Справочник." — М. Энергоатомиздат, 1985 г. глава 3.4 "Состав и технические характеристики МВК Эльбрус-1" стр 144–145
- ↑ СуперЭВМ в России. История и перспективы. Рассказывает академик РАН В. С. Бурцев (rus). 4 (Электроника: НТБ). 2000. 5–9. 2009-09-23 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Страница ностальгии по БЭСМ-6" (rus). 2011-08-27 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Архитектура ЭВМ СВС" (rus). 2021-01-16 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Карташев, Иван. ""Эльбрус". История легенды". 2004-07-01. 2010-02-05 tarixində orijinalından (.htm) arxivləşdirilib.
- ↑ "Elbrus E2K Speculations— X-bit labs". 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.