Ebbinqhauz illüziyası və ya Tetçener dairələri – nisbi ölçü qavrayışı haqqında optik illüziya. Alman psixoloq Herman Ebbinqhauz tərəfindən kəşf edildiyi üçün belə adlandırılmışdır. İngilisdilli ölkələrdə Edvard Titçener tərəfindən 1901-ci ldə yazılmış nəzəri psixologiya dəsrliyi səbəbi ilə onun adı ilə də tanınır.[1] İllüziyanın ən məşhur versiyasında eyni ölçüdə olan iki dairə yan-yana qoyulur. Bir dairə böyük dairələrlə, digəri isə kiçik dairələrlə əhatə olunur. Nəticədə, böyük dairələrlə əhatə olunmuş mərkəzi dairə kiçik dairələrlə əhatə olunmuş mərkəzi dairədən daha kiçik görünür.
Araşdırmalara görə Ebbinqhauz illüziyasının qavrayışında iki əsas faktor rol oynayır: ətraf dairələrin mərkəzi dairədən uzaqlığı və halqanın tamlığı. Nisbi ölçüdən asılı olmayaraq, əgər ətraf dairələr mərkəzi dairəyə daha yaxındırsa, mərkəzi dairə daha böyük görünür, əksinə, ətraf dairələr mərkəzi dairədən daha uzaqdırsa, mərkəzi dairə daha kiçik görünür. Məsafə nisbi ölçün qavrayışında əsas faktor oynasa da, ətraf dairələrin ölçüsü onların mərkəzi dairəyə nə qədər yaxınlaşa biləcəyini məhdudlaşdırır.[1]
Ebbinqhauz illüziyası beyndə qavrayış və hərəkət üçün ayrı yolların mövcudluğu haqqında mübahisədə vacib rol oynamışdır.[2] Ebbinqhauz illüziyasının sadəcə ölçü qavrayışını pozduğu irəli sürülmüşdür. Neyroalim Melvin Quddeyl tərəfindən aparılmış tədqiqat zamanı təcrübə iştirakçısının illüziyanın fiziki modeli zamanı tutma aperturunun miqyasının qavrayış ölçüsü pozulmasından dəyişməmişdir.[3] Digər araşdırmalar tutma miqyasının Ebbinqhauz illüziyasına təsir etmədiyini göstərsə də, bir araşdırma həm hərəkətin, həm də qavrayışın illüziyadan yanıldığını göstərmişdir.[4]
İnkişafla bağlı bir tədqiqata görə illüziya kontekst həssaslığından asılıdır.[5] 10 yaşından kiçik uşaqlara nəzərən universitet tələbələrində illüziyanın ölçü ilə bağlı yanılsaması daha çox müşahidə olunur.[6] Tədqiqat zamanı illüziya ilə bağlı 70 genetik variant tapılmışdır.[7] 2014-cü ildə "İlin ən yaxşı illüziyası" müsabiqəsinin qalibi animasiya olunmuş Ebbinqhauz illüziyası olmuşdur.[8]
2013-cü ildə italyan vizual tədqiqatçı Cianni Sarkone tərəfindən yeni nisbi ölçü illüziyası kəşf edilmişdir. Bu illüziya Ebbinqhauz illüziyasını və Obonai kvadrat illüziyasını özündə birləşdirir. Sarkonenin xaçı illüziyası kimi tanınan bu illüziyada mərkəzi forma (xaç) böyük kvadratlarla əhatə olunduqda daha böyük görünür.
- ↑ 1 2 Roberts B, Harris MG, Yates TA. "The roles of inducer size and distance in the Ebbinghaus illusion (Titchener circles)". Perception. 34 (7). 2005: 847–56. doi:10.1068/p5273. PMID 16124270.
- ↑ M.A. Goodale; A.D. Milner. "Separate pathways for perception and action". Trends in Neurosciences. 15 (1). January 1992: 20–25. CiteSeerX 10.1.1.207.6873. doi:10.1016/0166-2236(92)90344-8. PMID 1374953.
- ↑ MA Goodale. "Transforming vision into action". Vision Res. 51 (14). 2011: 1567–87. doi:10.1016/j.visres.2010.07.027. PMID 20691202.
- ↑ V.H. Franz; F. Scharnowski; K.R. Gegenfurtner. "Illusion effects on grasping are temporally constant not dynamic" (PDF). J Exp Psychol Hum Percept Perform. 31 (6). 2005: 1359–1378. doi:10.1037/0096-1523.31.6.1359. PMID 16366795.
- ↑ D Samuel Schwarzkopf; Chen Song; Geraint Rees. "The surface area of human V1 predicts the subjective experience of object size". Nature Neuroscience. 14 (1). January 2011: 28–30. doi:10.1038/nn.2706. PMC 3012031. PMID 21131954.
- ↑ Martin J. Doherty; Nicola M. Campbell; Hiromi Tsuji; William A. Phillips. "The Ebbinghaus illusion deceives adults but not young children" (PDF). Developmental Science. 13 (5). 2010: 714–721. doi:10.1111/j.1467-7687.2009.00931.x. hdl:1893/1473. PMID 20712737.
- ↑ Zhu, Zijian; Chen, Biqing; Na, Ren; Fang, Wan; Zhang, Wenxia; Zhou, Qin; Zhou, Shanbi; Lei, Han; Huang, Ailong; Chen, Tingmei; Ni, Dongsheng. "A genome-wide association study reveals a substantial genetic basis underlying the Ebbinghaus illusion". Journal of Human Genetics (ingilis). 66 (3). 2020-09-16: 261–271. doi:10.1038/s10038-020-00827-4. ISSN 1435-232X. PMID 32939015 (#bad_pmid).
- ↑ Gonzalez, Robbie. "A New Optical Illusion Demonstrates How Gullible Our Brains Really Are". i09. 21 May 2014. İstifadə tarixi: 22 fevral 2025.