Zülqədəroğulları bəyliyi

Zülqədəroğulları bəyliyinin adı türk, ərəb və fars dillərində müxtəlif şəkildə yazılmışdır. Bu, adın mənşəyini müəyyənləşdirməyə çalışan tarixçilər və dilçilər üçün çətinlik yaratmışdır. Ərəb mənbələrində "Dulqədir" və "Tulqədir" yazılışları istifadə edilmişdir.^[4] Orta əsr erməni müəllifləri Zülqədəroğulları bəyliyini "tulqartsi", "tulqaratsi", "dulqaratsi", "tulqatartsi" və ya "dulqatartsi" kimi adlandırmışdır.^[5] Maraşda Ulu məsciddə salamat qalmış erkən yazıda və başqa bir binanın yazısında bu ad "Dülqədir" kimi qeyd olunmuşdur, lakin sonradan ad ərəbləşdirilmiş və təhrif edilmişdir. Sonrakı Osmanlı mənbələrində "Dulqədir" forması görünür və bu da mənşəcə türkcə olan adın adaptasiya edilmiş halıdır.^[6][7] Fars dilində yazan tarixçilər "Zülqədir" formasını istifadə etmişdir. Yazılış və tələffüzdəki müxtəliflik adın mənşəyi ilə bağlı fərqli fikirlərə səbəb olmuşdur. Şərqşünas R. Hartmann müxtəlif mənbələrdə adın transkripsiyasını təhlil etmiş və "Dülqədir" variantının düzgün olduğu qənaətinə gəlmişdir.^[4]

Qaraca bəyin adının Qaraca ibn Zülqədər olması səbəbilə onun atasının adının Zülqədər olduğu qənaətinə gəlinir. Zülqədər adının və ya ləqəbinin mənası və mənşəyi dəqiq məlum deyil, lakin onun türkmənşəli olduğu güman edilir. Türkoloq Lui Bazinin fikrinə görə, "Dülqədir" adı "zərər vurmaq" və ya "əziyyət çəkdirmək" mənasını verən "dolqa" terminindən törəmişdir. Faruk Sümerin təqdim etdiyi başqa bir varianta görə, bu, müsəlmanlara məxsus Əbdülqədir adının türkmanlar tərəfindən təhrif olunmuş halıdır. Bu hal Elxanilər dövlətinin hökmdarı Əbu Səidin (hakimiyyəti: 1316–1335-ci illər) türkman təbəələri tərəfindən "Busad" kimi tanınmasına bənzərdir. Başqa bir tarixçi, Rəfət Yınanç da Sümerin bu fikrini dəstəkləmişdir.^[8] XVI əsr Almaniya tarixçisi Yohannes Leunklaviusa görə, Dülqədir türkcə Turqud adının təhrif olunmuş formasıdır. Frans Babinger bu ehtimalı məqbul hesab etmiş və bu adın hansısa başqa bir türk adından törədiyini, həmçinin bunun Zülqədəroğukladı sülaləsinin türkman Turqudlu tayfası ilə əlaqəli olduğunu göstərə biləcəyini irəli sürmüşdür.^[9] Annemari fon Qabayn adın interpretasiyasının başqa variantını təklif etmişdir: tulqa + dar = dəbilqə taxan.^[7] Sonradan bu ad ərəbləşdirilmiş və təhrif edilmişdir. "Zülqədər" ərəb dilində "qüdrətli" deməkdir və bu variant sonrakı Osmanlı mənbələrində rast gəlinir.^[6][10]

Arifi Paşa yazmışdır ki, bəylik və sülalənin banisi Qaraca bəy 1310-cu ildə vəfat etmiş müəyyən bir Zülqədər bəyin oğlu olmuşdur. Bu məlumatın mənbələri məlum deyil və onu yoxlamaq mümkün olmamışdır. Zülqədər haqqında bəzi məlumatlar XVI əsrin ortalarında Şikari tərəfindən yazılmış "Qaramannamə"də mövcuddur. Şikarinin bu əsəri Ələddin bəy Qaramanoğlunun sifarişi ilə Yərcani adlı bir müəllif tərəfindən yazılmışdır və Qaramanoğulları bəyliyinin tarixinə əsaslanır. "Qaramannamə"yə görə, Qaraca bəyin atasının adı Zülqədər olmuşdur və o, oğlunu qırx min nəfərlik ordu ilə səlcuq ordusuna Mehmed bəy Qaramanoğluya qarşı kömək etmək üçün göndərmişdir. Məhməd bəy Konyanı ələ keçirib Cimrini taxta çıxardığı zaman Zülqədərin oğlunu məğlub edərək onu həbsxanaya atmışdır. O, Ərətna bəyinin sayəsində xilas olmuş və Maraşda ailəsinə qayıtmışdır. Şikarinin məlumatı şübhəli görünür, çünki Məhməd bəy 1277-ci ildə vəfat etmişdir, Qaraca bəyin məlum fəaliyyəti isə 1335–1353-cü illərə aiddir.^[11] Erol Güngör Qaraca bəyin atasını Həsən Zülqədər bəy adlandırmışdır, lakin bununla bağlı mənbələri göstərməmişdir.^[12]

Zeynəddin Qaraca bəy Məmlük sultanlığı tərəfindən regionun bir hissəsini idarə etmək hüququ verilmiş yerli türkman bəylərindən biri idi. Qaraca bəy Elxanlılar dövlətindən ayrılaraq türk-monqol zabiti Ərətna tərəfindən idarə olunan Ərətna bəyliyinin Mərkəzi və Şərqi Anadoluda ortaya çıxdığı dövrdə Zülqədəroğulları bəyliyini qurmuşdur.^[13] O, 1335-ci ildə Hülakülər dövlətinin dağılması ilə yaranmış siyasi boşluqdan istifadə edərək bölgədə nüfuz qazanmağa başladı. Həmin ilin mayında Qaraca bəy 5 min atlı ilə Kilikiya ərazisinə yürüş etmişdir.^[14] Eyni dövrdə Taraqlı Taraqlı Xəlil bəy ibn Tarafi, daha əvvəl Ərətna bəyliyindən Əlbistanı ələ keçirmişdi^[15] və Məmlüklərə sədaqət andı içmişdi.^[16] Bu rəqabət Qaracanın hərbi əməliyyatlarını sürətləndirmişdi və 1335–1337-ci illərdə^[17][18] Zülqədəroğulları Əlbistanı tutaraq bölgədə əsas qüvvəyə çevrilmişdir.^[15]

Tarixçilər Qaraca bəyin Bayat tayfasından olduğunu güman edirlər. Tayfanın yay otlaqları Tavr dağlarının şərqində yerləşirdi.^[7] Osmanlı tarixi üzrə ixtisaslaşmış Türkiyə tarixçisi Yınançın yazdığına görə, Zülqədəroğulları camaatının təşkil etdiyi icmalar Bayat, Əfşar və Bəydili tayfalarından ibarət idi, lakin Zülqədəroğulları bəylərinin hansına mənsub olduğu naməlumdur. Zülqədəroğulları arasında Bayat tayfasının nümayəndələri çoxluq təşkil etdiyinə görə bəylərin də Bayat tayfasından olması mümkündür.^[19] Zamanta qalası yaxınlığında yerləşən Süleyman bəy məscidində ailənin köklərinin Xorasandan olduğunu bildirən kitabə var.^[20] Atası 1310-cu və ya 1311-ci ildə vəfat etdikdən sonra Qaraca bəy Suriyanın şimalında Bozox tayfa konfederasiyasının lideri olmuşdur.^[21] Onun haqqında mənbələrdə ilk dəfə 1317-ci ildə bəhs edildiyi güman edilir. O zaman Məmlük sultanı Nəsrəddin Məhəmməd Birqada yaşayan bir türkman bəyinə əmir titulu vermişdi.^[22]

Məmlük sultanı Nəsrəddin Məhəmməd 1337-ci ildə Qaraca bəyi "Türkmanların əmiri"^[18] və Maraşdan Əlbistana qədər uzanan torpaqların naibi kimi tanımışdır.^[23][24] Anadoluda monqol hakimiyyətinin süqut etməsi Qaraca bəyin regionda irəliləməsinə şərait yaratmışdı.^[25] O, Ərətna bəyliyinə qarşı hərbi yürüşlərə başlamış, 1338–1340-cı illərdə Harput, Gəmərək, Gürün və Darəndəni ələ keçirmişdir.^[17][26] Darəndənin fəthinə görə Məmlük sultanı ona xələt göndərərək təşəkkür etmişdi.^[27]

1340-cı ildə Qaraca bəy yenidən Ərətna torpaqlarına basqın etmişdir. Bu dövrdə Dəməşq valisi Dəniz onun əsas müttəfiqi idi və sultan da müəyyən qədər bu hərəkətləri dəstəkləyirdi. Qaraca bəy Ərətna bəyin oğullarını əsir almış, lakin qənimətin bir hissəsini qaytarmağa məcbur olmuşdur. Qaraca bəy ilə mübarizədə türkman əmiri Daşqın Hələbin valisi Altunboğadan kömək istəmişdir, lakin Dəniz müdaxilə edərək Daşqını həbs etdirmişdir.^[27]

1341-ci ildə Dənizin edam edilməsi Qaraca bəyin Məmlüklərlə münasibətlərini pozmuşdur. Qaraca müstəqillik iddiasını açıq göstərmiş və Ərətna bəy ilə Hələbi ələ keçirmək üçün ittifaq qurmağa çalışmışdır. Misirdəki hakimiyyət böhranından istifadə edən Qaraca bəy bir sıra əmirlərlə yaxınlaşdı, lakin müttəfiqi Daşteymurun edam olunmasından sonra şimala, Maraş şəhərinə çəkilməli olmuşdur.^[28][29]

1343-cü ildə Zülqədəroğulları qüvvələri Məmlüklərin göndərdiyi orduya qarşı qələbə qazanmışdır. Qaraca bəy Düldül dağında gizlənərək Məmlük hücumundan yayınmışdır, lakin ərzaq karvanını itirmişdir. Hələb valisi Yalbuğanın ordusu dağlarda pusquya düşərək məğlub olmuş, Qaraca bəy isə əsir düşmüş Məmlük döyüşçülərini və karvana hücum etmiş quldurları Qahirəyə göndərmiş,^[30][31] beləliklə sultanın qəzəbindən yayınmağı bacarmışdır.^[26]

Bu qələbə Qaraca bəyin nüfuzunu artırmış^[32] və 1345-ci ildə o, Kilikiya çarlığına basqınlar etmiş, Andırın və Qəbən qalasını tutmuşdur,^[33][34] lakin Hələbin yeni valisi Əriktay qalanı Məmlüklərə tabe etmək istəmişdi və nəticədə münaqişə yaranmışdır. 1346-cı ilin oktyabrında Kilikiya çarı III Konstantin Qəbəni geri almışdır.^[35]

Qaraca bəy Məmlük sultanlığında tez-tez baş verən çevrilişlərdən istifadə etmiş və real müstəqilliyə yaxınlaşmışdır. O, məktublarında özünü "Məlik əz-Zahir", daha sonra isə "Məlik əl-Qahir" adlandıraraq 1348-ci ildə açıq şəkildə müstəqilliyini elan etmişdir.^[36][37][34]

1349–1352-ci illərdə Suriyada baş verən qarışıqlıqlarda^[38] Qaraca Məmlüklərə qarşı üsyan edən əmirləri dəstəkləmiş və Dəməşqə hücum etmişdir.^[39] Saleh Səlahəddin üsyanı yatırmaq üçün şəxsən yürüşə çıxmış, Qaraca bəy isə Zülqədəroğulları torpaqlarına çəkilmişdir. Hələb valisi Arqun Kamil Qaracaya üsyançıları təhvil verdiyi halda əfv ediləcəyini vəd etmişdir, lakin Məmlük rəhbərliyi hücuma hazırlaşmağa davam etmişdir. 1352-ci ildə Qaraca dəstəyini itirmiş, öz himayəsində olan əmirləri təhvil verməyə məcbur olmuşdur. Ardınca Qahirə sərkərdələri Taz və Şeyxu Əlbistan üzərinə yürüşə hazırlaşmışdır.^[40][41]

1353-cü ildə Arqun Kamilin rəhbərlik etdiyi 10–25 min nəfərlik Məmlük ordusu və düşmən türkman dəstələri Əlbistanı işğal etmiş, şəhəri və kəndləri yandırmışdır. Qaraca bəy Düldül dağında iyirmi gün müqavimət göstərmişdir, lakin məğlub olduqdan sonra döyüş meydanından qaçmışdır. Oğulları, o cümlədən varisi Qarsəddin Xəlil bəy əsir düşmüşdür. Məmlüklər əhalini və mal-qaranı Suriya və Misirdə satmışdır.^[42][43]

Qaraca bəy Kayseridə Ərətna hökmdarı I Qiyasəddin Məhəmməd bəyin sarayında sığınacaq tapmışdır,^[17] lakin Məmlüklərin tələbi ilə zəncirlənib 22 sentyabr 1353-cü ildə Hələbə göndərilmişdir.^[44][30][45] Onun azad edilməsi üçün edilən hücum uğursuz olmuş və 700 nəfər həlak olmuşdur.^[46] Sultan Saleh Qaraca bəyi Qahirəyə gətirdib 48 günlük həbsdən sonra işgəncə ilə öldürtmüşdür. Onun cəsədi üç gün Bab-Züvəylədə asılı saxlanılmışdır.^[47]

Son Osmanlı mənbələrində Qaracanın Məmlüklərə qarşı müqaviməti davam etdirdiyi və təxminən 100 yaşında (1378-ci və ya 1379-cu il) vəfat etdiyi iddia olunur, lakin orta əsr ərəb tarixçiləri bu məlumatı təkzib etmişdilər.^[48]

Məmlüklər Qaraca bəyin oğlu Xəlil bəyi Əlbistan valisi kimi tanımışdılar. Bəyliyin ərazisinin bir hissəsi Ramazanoğulları bəyliyinə verilmişdir.^[49] Qaraca bəyin Xəlil bəydən başqa daha beş oğlu var idi. Onlar Sülü Şaban, Davud, İbrahim, Osman və İsa idi.^[13]

Qaraca bəyin ölümündən sonra Zülqədəroğulları bəyliyinin rəhbərliyi oğlu Qarsəddin Xəlil bəyə keçmişdir. Əvvəlcə Məmlüklər onu tanımamış və 1354-cü ildə Ramazanoğulları bəyliyinin hökmdarı Ramazan bəyə "Türkmanların əmiri" titulu vermişdilər, lakin Ramazanoğulları Zülqədəroğullarına qarşı güclənə bilmədiyinə görə 1355-ci ildə Məmlük sultanı Xəlil bəyi bəyliyin hakimi kimi rəsmən qəbul etmişdir.^[50]

Xəlil bəy atasının siyasətini davam etdirmiş və bəyliyin sərhədlərini genişləndirmişdir. Maraş, Zamantı, Darəndə, Divriği, Malatya, Harput, Besni, Amid və Amikdən kimi məntəqələr daxil olmaqla müxtəlif ərazilərə nəzarət edirdi.^[51] Onun müstəqil olmaq istəyi Zülqədəroğulları ilə Məmlüklər arasında münasibətləri gərginləşdirirdi.^[52] 1350-ci illərin sonlarında Xəlil bəy Ərətna bəyliyində baş tutan qarışıqlıqdan istifadə edərək^[53] Harput və Besnini tutmuş, sərhədləri Zamantı çayına qədər genişləndirmişdir. O, 1360-cı ildə Malatyaya nəzarəti ələ almağa çalışmış, lakin şəhər Məmlüklərə təhvil verilmişdir. Buna baxmayaraq, Zamantı Zülqədəroğulları bəyliyinə birləşdirilmişdir.^[54]

Bu fəaliyyətlər Məmlüklərin qəzəbinə səbəb olmuşdur. Hələbə basqınlar təşkil edən Xəlil bəy Malatyaya da təzyiq göstərmişdir 1364-cü ildə Harputu mühasirəyə alaraq şəhəri fəth etmişdir. Cavab olaraq, Məmlüklər 1366-cı ildə ordu göndərmişdilər, lakin dörd aylıq uğursuz mühasirədən sonra geri çəkilmişdilər. Xəlil bəy Qahirəyə dəvət edilərək əfv olunmuş və xələt əldə etmişdir, lakin o, verdiyi sözü pozaraq Harputu qaytarmamışdır. 1370-ci illərdə Xəlil bəy Harputu yenidən tutmuşdur. Buna cavab olaraq, Məmlük sultanı Bərkuk 1378-ci ildə yürüş təşkil etdi, lakin Mübarəkşah döyüşdə öldürülmüş, Malatya valisi məğlub edilmişdir.^[55]

Xəlil bəy Ramazanoğulları ilə ittifaq qurmuş, Məmlüklərə və Ərətna bəyliyinə qarşı birgə əməliyyatlar keçirmişdir. 1379-cu ildə Yumurtalıqda Məmlük ordusuna ağır zərbə vurulmuşdur, lakin 1381-ci ildə Bərkukun göndərdiyi böyük ordu Maraşı ələ keçirmiş və Zülqədəroğulları iki əsas şəhərini – Maraş və Əlbistanı itirmişdir.^[7][56] Xəlil bəy və qardaşı Sülü Şaban bəy Məmlüklərə tabe olduqlarını bildirmişdir, lakin bu tabelik müvəqqəti idi. Məmlük ordusu geri çəkildikdən sonra Zülqədəroğulları köçəri türkmanların dəstəyi ilə yenidən Hələbə basqın etmişdilər.^[7][57]

1382-ci ildə Ərətna bəyliyində hakimiyyətə gəlmiş Qazi Bürhanəddin ilə dostluq münasibətləri qurulmuşdur. Xəlil bəy öz oğlu Nəsrəddin Mehmedi Qazi Bürhanəddinin qızı Xədicə Xatun ilə evləndirmiş və iki dövlət arasında olan ittifaqı möhkəmləndirmişdir. Qardaşı Osman bir müddət Qazi Bürhanəddinin sarayında qalmış və onun rəqiblərinə qarşı əməliyyatlarda iştirak etmişdir. 1384-cü ildə Xəlil bəy Ramazanoğullarının dəstəyi ilə Məmlüklərin nəzarətindəki şəhərləri geri almağa cəhd etmişdir, lakin Hələb valisi Yalbuğa onu məğlub etmişdir. 6 iyul 1384-cü ildə Arslandaş döyüşündə Xəlil bəy ağır itkilər verərək geri çəkilmişdir.^[7][58]

Məğlubiyyətlər və daxili çəkişmələr bəyliyin birliyini zəiflətmişdir. Qardaşları İbrahim, Osman və İsa Məmlüklərin tərəfinə keçmişdilər. Bu şəraitdən istifadə edən Məmlük sultanı Bərkuk Xəlil bəydən qurtulmağa qərar vermişdir.^[44][59] 1386-cı ilin aprelində Xəlil bəy qardaşı Səriməddin İbrahim Yağmuroğlunun təşkil etdiyi sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür. Hadisə Antep–Maraş arasındakı yaylaqda (bəzi mənbələrə görə Harputda) baş vermişdir. İbrahim görüş adı ilə Xəlili təkbətək çağırmış, pusquya salaraq başını kəsmişdi.^{[7][60][30][48]}

Xəlil bəy öldüyündə təxminən altmış yaşında idi. Onun ailəsinin bir neçə üzvü də qətlə yetirilmişdir. Tarixi mənbələrdə onun məzarı Zamantı qəsrinin ətəyində, Məlik qazinin türbəsi yaxınlığında yerləşirdi.^[60][51]

Xəlil bəyin öldürülməsindən sonra Zülqədəroğulları bəyliyinin taxtına qardaşı Sülü Şaban bəy çıxmışdı. Məmlük sultanı Bərkuk Qaraca bəyin varislərini aradan qaldırmaq və nəticədə bəyliyi sultanlığa tam şəkildə tabe etmək istəyirdi. Xəlil bəyon kəsilmiş başı Qahirəyə göndərildiyi zaman sultan onun bütün qohumlarının həbsini əmr etmiş, yalnız Sülü Şaban bəy azadlıqda qalmışdı. Onu tutmaq üçün Həma və Hümsdən toplanılmış qoşunlardan ibarət ordu Zülqədəroğulları bəyliyinə göndərilmişdir. Əlbistandan öz ordusu ilə çıxan Sülü bəy Göysunda Məmlük ordusu ilə qarşılaşmışdır. Qanlı toqquşmada Məmlüklər məğlub olmuşdular. Döyüşdə Həma və Besni valiləri, həmçinin Suriyadan olan on yeddi aşağı rütbəli sərkərdəsi həlak olmuşdur. Bu qələbə Qahirədə Sülü bəyin qardaşları İbrahim və Osmanın həbsdən azad edilməsinə səbəb olmuşdur. Sultanın planına görə, onlar Sülü bəyə rəqib olmalı idilər.^[7][61]

Osman Sülü bəyə sadiq qalmış və onunla rəqabətə girməmişdir. İbrahim bin Yağmur Qahirədə Məmlük sultanının himayəsinə alınmışdır, lakin Məmlüklərə tabe olan Suriya türkmanlarının verdiyi dəstəyə baxmayaraq, 1387-ci ilin mayında Maraşda Sülü bəy tərəfindən məğlub edilmişdir. Nəticədə, Bərkuk başa düşmüşdür ki, sultanlığın şimal sərhədlərinin təhlükəsizliyi yalnız Sülü bəyin hökmdar kimi tanınması ilə təmin edilə bilər.^[62]

1388-ci ilin yayında Sülü bəyə qarşı Xəlil bəyin oğlu Nəsrəddin Mehmed çıxmışdır. Sülü bəyin tərəfində Malatyanın valisi Mintaş, Mehmedin tərəfində isə Kozanın valisi çıxış edirdi. Mintaş və Sülü bəy məğlub olmuş, Sülü bəy əmir Cüneydin yanına, Dəvəliyə sığınmışdır. Sülü bəy Qaramanoğulları bəyliyinin köməyi ilə Qazi Bürhanəddinə qarşı üsyan qaldıran əmir Cüneyidi dəstəkləmiş, lakin 1388-ci və ya 1389-cu ildə Qazi Bürhanəddin Dəvəlini mühasirəyə almış və əmir Cüneydin qüvvələrini məğlub etmişdir. Sülü bəyin qardaşı Davud da taxt iddiası irəli sürmüş və iyulda Bərkuk tərəfindən dəstəklənmişdir, ona "əmir əşərə" titulubu vermişdir, lakin o da uğur qazana bilməmişdir.^[63][13]

1389-cu ildə Yalbuğa Öməri Bərkuka qarşı müstəqil Suriya dövlətini qurmaq üçün üsyan qaldırmışdır. O, Qazi Bürhanəddini və Mintaşı Məmlük sultanlığına qarşı ittifaq qurmağa çağırmışdır. Xəlil bəyin dostu və müttəfiqi olan Qazi Bürhanəddin Bərkuka qarşı ittifaq qurmağa hazır idi. Sülü bəy də üsyançıları dəstəkləmiş və onlara əlavə qüvvə göndərmişdir. Üsyançılar Suriyanı işğal edərək Qahirəyə yönəlmiş və Barququ Əl-Salih Hacı lehinə taxtdan imtina etməyə məcbur etmişdilər, lakin tezliklə Yalbuğa ilə Mintaş arasındakı ittifaq ləğv edilmiş və Qahirədəki döyüşlərdən sonra Mintaş Yalbuğanı üstələmişdir. Bərkuk həbs olunaraq Əl-Kərəkə sürgün edilmişdir, lakin taxta qayıtmaq üçün dəstək tapa bilmişdir. Bərkukun tərəfdarları qalanı ələ keçirərək Əl-Salih Hacını həbs etmişdilər. Beləliklə, 1390-cı ilin fevralında Bərkuk yenidən sultan olmuşdur. Sülü bəy Barququn hakimiyyəti bərpa olunduqdan sonra bir müddət Mintaşa sadiq qalmışdır.^[7][64]

1390-cı ildə Sülü bəy Antepi ələ keçirməyə cəhd etmişdir. O, 10,000-dən çox qoşun ilə şəhərə gəlmiş və Mintaşın komandanlığı altında min nəfər türkman ona qoşulmuşdur. 1390-cı ilin sentyabr sonunda Sülü bəy şəhəri fəth edərək qalanı mühasirəyə almışdır.^[65] Mühasirə uzandıqda Sülü bəy Mintaşı tərk edərək Maraşa çəkilmişdir. Bərkuk Sülü bəy ilə Mintaşın ittifaqını dağıtmaq istəyirdi və buna görə də o, Sülü bəyə onun hökmdarlığını tanıdığını bildirmişdir. 1391-ci ilin yanvarına qədər Sülü bəy də sultanın hakimiyyətini tanımalı olmuşdur. Mintaş yeni Hələb valisi Qara Dəmirtaşın qoşunla gəldiyini eşidəndə mühasirəni qaldırmışdır.^[7][65]

Bir müddət sonra Bərkuk Mintaşa qarşı ordu göndərmişdir. Kozan qalasını ələ keçirmiş Sülü bəy ekspedisiyanın ona qarşı yönəldiləcəyindən ehtiyatlanmışdır. O, sultan üçün hədiyyə olaraq Dəməşqə 200 at və 200 yük qiymətli parça göndərmişdir. Sülü bəy Kozanın açarlarını Hələb valisinə göndərmiş, təslim aktını qəbul etmək üçün bir komandir göndərməsini xahiş etmişdir.^[66]

Təxminən 1394-cü ildə Anadolu bəyliklərinin hökmdarları Əmir Teymura tabe olmağı tələb edən məktublar almışdılar. Sülü bəy bu təklifi qəbul etmiş və hətta Suriyasa yürüşdə Əmir Teymurun ordusuna rəhbərlik etməyi təklif etmişdir. Bunu öyrənən Bərkuk Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı ordu göndərmişdir. 1395-ci ilin martında Sülü bəy məğlub olmuş və əsir düşməkdən çətinliklə qurtulmuşdur. Sonradan o, hücumlarının istiqamətini dəyişərək Ağacəri elinə qarşı müdafiə xətti qurmaq məqsədilə Qazi Bürhanəddin bəyliyinin ərazisinə basqınlar təşkil etməyə başlamışdır. Qazi Bürhanəddin Zülqədəroğulları bəyliyindən gələn basqınçılara qarşı müqavimət göstərmək üçün ölkənin cənub sərhədində iki qala inşa etmişdir. 1398-ci ildə Qazi Bürhanəddin ilə Sülü bəy arasında basqınçılıqla bağlı münaqişə yaranmışdır.^[7][67]

Bərkuka görə, Sülü bəyə Xəlil bəy qədər təhlükəli bir hökmdar idi. Dövrün tarixçilərinin yazdıqlarına görə, 1398-ci ilin mayında Sülü bəy Bərkukun əmri ilə Maraş yaxınlığında yerləşən yaylaqda oğlu ilə çadırda yatarkən öldürülmüşdür. Qatil Sülü bəyin oğlu Sədəqə bəy in qvardiyasından olan Əli xan idi. Məkrizi qeyd etmişdir ki, Bərkuk Əli Qəssirə Antakyada "əmir Əşərə" və Əli xana "əmir əl-təbl" rütbəsi vermişdir. Sülü bəyin oğlu Sədəqə bəy onun yerinə taxta çıxmışdır.^{[7][13][67][68]}

Sədəqə bəy Qahirəyə getmiş və hökmdarlıq üçün sultandan mənşur əldə etmişdir. O, Əlbistana qayıdan zaman taxt-taca iddialı olan Nəsrəddin Mehmed bəy ilə qarşılaşmalı olmuşdur. Onların arasında gedən mübarizə hər iki tərəfdən böyük itkilərlə nəticələnmişdir. Osmanlı sultanı I Bəyazid Qazı Bürhanəddinin torpaqlarını ilhaq etdikdən sonra onun sərhədlərində asayişi bərpa etmək qərarına gəlmişdir. 2 avqust 1399-cu ildə Əlbistanda Sədəqə bəyi taxtdan devirmiş və Mehmed bəy hökmdar olmuşdur. I Bəyəzidin bəylik işlərinə qarışması Osmanlı–Məmlük münaqişəsinin başlanğıcı olmuşdur. Bu dövlətlərin hər ikisi Zülqədəroğulları bəyliyini öz nəzarəti altında saxlamağa çalışırdı.^[69]

Nəsrəddin Mehmed bəy Sülü bəy və Sədəqə bəy dövründə baş tutmuş qeyri-sabitlikdən sonra I Bəyazidin dəstəyi ilə hakimiyyətə gəlmişdir.^[70][71] Mehmed bəy Zülqədəroğulları bəyliyində hakimiyyətə Əmir Teymurun Kiçik Asiyada yürüşə hazırlaşdığı bir dövrdə gəlmişdir. Onun ordusu Əmir Teymurun qüvvələrinə qarşı vuruşmuş, 1400-cü ildə Teymur Sivası mühasirəyə alan zaman Zülqədəroğulları qoşunları mühasirə qüvvələrinə hücum etmişdir. Buna cavab olaraq Teymur bəyliyin torpaqlarına daxil olmuş, 1401-ci ildə Tədmur yaxınlığında Zülqədəroğulları ordusunu məğlub etmiş və böyük qənimət ələ keçirmişdir.^[7][72]

1402-ci ildə Ankara döyüşündə Osmanlı dövləti məğlub olmuşdur. Teymur Anadolunu onlarla kiçik dövlətə bölmüş, Osmanlı imperiyasının əvvəllər fəth etdiyi bütün bəylikləri bərpa etmiş və keçmiş sülalələrin hakimiyyətini qaytarmışdır. Mehmed bəy də digər Anadolu bəyləri kimi Əmir Teymurun hakimiyyətinə tabe olmağa məcbur qalmışdır. Mehmed bəy Əmir Teymur Osmanlı torpaqlarını Bəyazidin üç oğlu arasında bölüşdürmüş, bu da 1413-cü ilə qədər davam edən Fitrət dövründə taxt-tac uğrunda olan mübarizədən faydalanmış, Mehmed Çələbi ilə ittifaq qurmuş, qızı və ya bacısı Əminə Xatunu onunla evləndirmişdir.^[44][73] Bu ittifaq Osmanlının 1413-cü ildə vahid padşah altında birləşməsinə töhfə vermişdir.^[74]

1412-ci ildə Mehmed Çələbi Mehmed bəyin oğlu Süleymanın Musa Çələbiyə qarşı mübarizəsində ona kömək etmək üçün qoşun göndərmişdir.^[44][7] 1419-cu ildə Mehmed bəy Məmlüklərin Qaramanoğulları bəyliyinin hökmdarı II Mehmed bəyə qarşı cəza kampaniyasında iştirak etmişdir. Mehmed bəy Zülqədər onu məğlub edə bilmiş, Qaramanoğlu Mehmed bəy dağlarda gizləndikdən sonra onu tutaraq Qahirəyə göndərmişdir. Nəsrəddin Mehmed bəyə mükafat olaraq Məmlük sultanı tərəfindən Kayseri ona verilmişdir.^[75]

Məmlük sultanlığında baş tutan daxili qarışıqlığından istifadə edən Mehmed bəy Darəndəni ələ keçirmiş, Malatya isə müttəfiq tayfa başçısı Məhəmməd ibn Köpək tərəfindən tutulmuşdur.^[76] 1411-ci ilin noyabrında Mehmed bəy Nasir Fəracın (hakimiyyəti: 1399–1412) əvvəlcə taxtını ələ keçirən Müəyyəd Şeyxin (hakimiyyəti: 1412–1421) dəstəyinə görə mükafat olaraq Antep əldə etmişdir,^[13] lakin sonradan Məmlüklər bu şəhəri geri almışdır. Qardaşı Ələddin Əli bəy Məmlüklərin dəstəyi ilə bir müddət Maraş və Əlbistanda hakim olmuş, lakin Mehmed bəy öz mövqelərini bərpa etmiş və qohumları ilə barışıq əldə etməyə çalışmışdır.^[13] Məmlük sultanı Barsbayın (hakimiyyəti: 1422–1438) əmri ilə Mehmed Antep və Darəndəni geri almışdır. Bu ərazilər əvvəlki Məmlük hökmdarı Seyfəddin Tatar (hakimiyyəti: 1421) tərəfindən Əli bəyə verilmişdi. Əli bəy Maraşı özündə saxlamışdır, lakin o, 1426-cı ilin iyununda Barsbay tərəfindən edam edilmişdir. Onun oğlu Həmzə qısa müddət Maraşı idarə etmiş, lakin Mehmedin oğlu Fəyyaz onun yerinə keçmişdir. Barsbay həmçinin, Mehmedin əmisioğlu Tuqrağın idarə etdiyi Malatyanı əlindən alınmış və onu Suriyanın daxilində yerləşən Hüms şəhərini idarə etməyə göndərmişdir.^[13]

1429-cu ilin mayında Mehmed şərqdə yerləşən Harputu Ağqoyunlulara itirmişdir. Onlar 1433-cü ilin mayında Mehmed və Məmlük qüvvələrinin Amidi ələ keçirmək cəhdini dəf etmişdilər. Məmlüklər Əli bəyiin oğlu Həmzəyə üstünlük verməyə başlamışdılar və 1434-cü ilin dekabrında Məhmədin oğlu Fəyyazı Maraşın hökmdarı kimi Həmzə ilə əvəz etmişdilər, Fəyyaz isə Qahirədə həbs olunmuşdur. Mehmed qısa müddət ərzində həyat yoldaşı Xədicə Xatunu diplomatik missiya ilə Qahirəyə göndərmişdir. Bu missiya Fəyyazın Maraşdakı keçmiş vəzifəsinə qayıtmasına və Süleyman bəyin Kayseridəki vəzifəsinin davam etməsinə nail olmuşdur, çünki Qaramanoğlu II İbrahim Məmlüklərlə danışıqlar apararaq Kayserini ələ keçirməyə çalışırdı.^[13] Buna baxmayaraq, 1435-ci ilin iyulunda Qaramanoğulları, Ramazanoğulları və başqalarının birgə hücumu nəticəsində Kayseri Məmlüklərin birbaşa nəzarətinə keçmişdir.^[44][7]

Elə həmin il sultana qarşı çıxan Canıbəy Sufi tərəfdarları ilə birlikdə Malatyaya hücum etmişdilər. Canıbəy gözlənilmədən Mehmed bəyin oğlu Süleyman bəy tərəfindən əsir alınmış və zəncirlə Əlbistana göndərilmişdir. Bu xəbər sultanı Barsbaya çatan zaman o, dərhal Mehmed bəydən Canıbəyi Qahirəyə təhvil verməsini tələb etmişdir.^[77] Barsbayın elçisinin Canıbəyi əsir almaq üçün Əlbistana getməsinə baxmayaraq, 1435-ci ilin dekabrında Mehmed onu azad etmişdi. 1436-cı ilin yanvarında elçi Qahirəyə qayıdaraq Canibəyin azad edildiyini Barsbaya bildirmişdir. Məhməd Məmlük üsyançısına üstünlük verirdi və qızı Nəfisə Xatunu Cənibəy ilə evləndirmişdir. Barsbay 1436-cı ilin oktyabrında Həmzəni edam etmişdir.^[13]

Barsbay bu hadisəyə görə qəzəblənmiş və 1436-cı ildə böyük yürüş təşkil etmişdir. Məmlük ordusu Hələbdən çıxaraq Maraşdan keçərək Əlbistana daxil olmuş, Mehmed isə şəhərdən qaçmışdır. Məmlük qoşunları Əlbistanı və ətrafını tamamilə talan etmiş, ardınca Hələbə çəkilmişdir.^[78] Bundan sonra Osmanlı sultanı II Murad Mehmed bəyi Qaramanoğlu II İbrahim ilə münaqişəsində açıq şəkildə dəstəkləmiş və ordularını Kayseriyə yeritmişdir. Cavab olaraq, Barsbay İbrahim bəyə pul və silah göndərmişdir. 1437-ci ilin martında Canıbəy, Mehmed bəy və oğlu Süleyman bəy Osmanlıların Kayseriyə hücumunda iştirak etmişdilər.^[79][80] Nəticədə İbrahim bəy və Mehmed bəy sülh bağlamış, Kayseri isə Mehmed bəyə verilmişdir.^[44][7][75]

1437-ci ilin yayında Mehmed və Canıbəy Məmlük ordusu tərəfindən məğlub edilmiş, Mehmed yenidən Osmanlı ərazisində sığınacaq tapmışdır.^[79][81] Barsbayın 1438-ci ildə ölümündən Mehmedin vəfat etməsinə qədər Dulkadirlərin Məmlüklərlə münasibətləri müsbətə doğru dəyişmişdir.^[13] 1440-cı ildə Mehmed bəy Məmlük sultanı ilə münasibətləri bərpa etmək üçün Qahirəyə getmişdir. Onun dul qalmış qızı Nəfisə Xatun Məmlük sultanı Seyfəddin Çaxmağın həyat yoldaşı olmuşdur.^[7] Ağqoyunluların onillik hakimiyyətindən sonra Harput yenidən Zülqədəroğulları bəyliyinin nəzarətinə keçmişdir.^[82] Mehmed bəy 1442-ci ildə^{[44][30][83][84]} 80 yaşını aşmış halda^[85] vəfat etmiş və yerinə böyük oğlu Süleyman bəy keçmişdir.^[7]

Süleyman bəy atası Nəsrəddin Mehmed bəyin 1442-ci ilin oktyabrında vəfat etməsindən sonra taxta çıxmışdır.^[30] O, bu dövrdə idarəçilik baxımından artıq kifayət qədər təcrübəli idi^[86] və onun hakimiyyəti böyük təhdidlərdən azad olmuşdu.^[13] Süleyman bəy atasının Osmanlı dövləti və Məmlük sultanlığı ilə əlaqələri möhkəmləndirmək siyasətini evlilik və digər vasitələrlə davam etdirmişdir.^[86]

Qaramanoğulları bəyliyi və Osmanlı dövlətinin şərq sərhədlərinə təhdid yaradan Qaraqoyunlular dövlətinə qarşı müttəfiq qazanmaq məqsədilə^[87] II Murad öz vəziri Xəlil Kut ilə məsləhətləşmiş və Süleyman bəyin beş qızından birini öz varisi, sonradan onun yerinə keçəcək Mehmed (hökmdarlığı: 1444–1446, 1451–1481) ilə evləndirmək üçün Əlbistana elçi göndərmişdir.^[7][88] Sitti-Mükrimə Xatunun Mehmed ilə toy mərasimi təntənəli şəkildə keçirilmiş, burada Osmanlı elitası iştirak etmişdir.^[86] Süleyman bəyin bacısı, Məmlük sultanı Seyfəddin Çaxmağın (hökmdarlığı: 1438–1453) həyat yoldaşı 1449-cu ilin aprelində taun xəstəliyinə yoluxaraq vəfat etmişdi, buna görə Süleyman bəy öz qızını Çaxmaq ilə evləndirmişdir. İki qızını o dövrdə sülh içində olan qonşu böyük güclərin hökmdarları ilə evləndirmiş olan Süleyman bəy nəticədə bəyliyin qərb sərhədində yerləşən Qaramanoğulları bəyliyi, həmçinin şərq sərhədində yerləşən Qaraqoyunlular və Ağqoyunlular dövlətlərinə qarşı qorunma təmin etmişdir.^[87]

1450-ci ilə qədər Ağqoyunlu tayfa başçısı Müizəddin Cahangir bəy (hökmdarlığı: 1444–1454) öz yaxın qohumları və digər Ağqoyunlu ağaları ilə ciddi çəkişmələr yaşayırdı. Bu daxili münaqişələr səbəbindən Qaraqoyunlular dövlətinin sultanı Müzəffərəddin Cahanşahın (hökmdarlığı: 1438–1467) Cahangir mirzəyə qarşı hərəkətə keçmişdi, lakin 1451-ci ilin oktyabrında Məmlük sultanı Seyfəddin Çaxmaq Süleyman bəydən tələb etmişdi ki, Cahangirin Suriyaya qaçmasına imkan verməsin. Məmlük hökmdarının bu əmrinə baxmayaraq, Süleyman bəy və onun tabeliyində olan bəzi valilər gizli şəkildə həm Cahanşaha, həm də onun qardaşı – gələcək Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənə (hökmdarlığı: 1452–1478) dəstək vermişdilər. Cahanşah Harput şəhərinə qədər irəliləmiş, onun qüvvələrinin bir hissəsi isə Fərat çayını keçərək Malatyaya yönəlmişdi. Onların məqsədi Zülqədəroğulları bəyliyinin Ağqoyunlulara yardım etməsinin qarşısını almaq idi. Bu vəziyyət Məmlük sultanını narahat etmişdir və o, kürəkəni Süleyman bəyə kömək göstərmək üçün Suriyada xidmət edən bütün Məmlük valilərinə göstəriş vermişdir. Cahanşah Məmlüklər ilə münasibətlərin pozulmasından ehtiyatlanmış və Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı hərbi əməliyyatdan imtina etmişdir. Bundan əlavə, Teymuri hökmdarı Əbülqasım Babur Mirzənin təhlükəli fəaliyyəti də vəziyyəti çətinləşdirmişdi. Nəticədə, Cahanşah 1452-ci ildə Cahangir mirzə ilə sülh bağlamağa məcbur qalmışdır.^[89]

Ağqoyunlu–Qaraqoyunlu münaqişəsinin bitməsindən sonra Süleyman bəy otuz min nəfərlik ordu ilə Çəmişgəzəyə yürüş etmişdir. Onun məqsədi Qobrak və Vibrak qalalarının nəzarətini ələ keçirmək üçün yarışan kürd ağası Şeyx Həsəni ram etmək və beləliklə, Zülqədəroğulları bəyliyinin şərq sərhədlərini möhkəmləndirmək idi. Süleyman bəy şəhəri mühasirəyə almışdır, lakin nəticədə uğursuz olmuşdur və o, Harputa geri çəkilməyə məcbur qalmışdır. Süleyman bəyin son illəri daha çox diplomatik əlaqələrlə keçmişdir. Osmanlı və Məmlük sarayları ilə yaxın münasibətlər sayəsində Zülqədəroğulları bəyliyi nisbətən sabit dövr yaşamış və böyük müharibələrdən uzaq qalmışdır. Buna baxmayaraq, Süleyman bəy kökəlmişdi və artıq at belinə minə bilmirdi. O, 28 avqust 1454-cü ildə vəfat etmişdir. Onun geniş hərəmindən olan bir çox övladı var idi, lakin nəticədə taxt-tac ilk növbədə onun oğlu Məlik Arslan bəyə (hökmdarlığı: 1454–1466) keçmişdir.^[90]

Süleyman bəyin vəfat etməsindən sonra taxtı ilk miras alan Məlik Arslan bəy olmuşdur. Məmlüklərin dəstəyini qazanmaq üçün Məlik Arslan bəy öz atasının qılıncını sultan Seyfəddin İnala (hakimiyyəti: 1453–1461-ci illər) göndərmiş, Məmlük sultanlığına tabe olduğunu bəyan etmişdir. Həmin dövrdə onun əmisi Fəyyaz Tripolinin əmir ət-təblxanası idi. Qardaşının ölüm xəbərini alan Fəyyaz özünü taxtın haqlı varisi hesab etmiş və Qahirəyə gedərək sultandan özünün taxt-taca olan iddiasını legitimləşdirəcək mənşur istəmişdir. İnal Məlik Arslan bəyi Zülqədəroğulları bəyi kimi artıq tanıdığı üçün bu iddiada onu Fəyyazdan üstün tutmuşdur.^[91][92]

Onun hakimiyyətinin ilk illəri nisbətən sülh içində keçmişdir, lakin dövrdə Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin (hakimiyyəti: 1453–1478-ci illər) region üzərindəki təsiri öz zirvəsinə çatmışdı. Zülqədəroğulları bəyliyinə sadiq olan müxtəlif türkman tayfa başçıları Uzun Həsənin sıralarına qoşulmuş və Ağqoyunlular dövlətində baş tutan daxili münaqişələrdə iştirak etmişdilər.^[91]

Həmçinin, 1464-cü ildə qonşu Qaramanoğulları bəyliyində vərəsəlik uğrunda iğtişaşlar baş vermişdir.^[75][94] Məlik Arslan bəy bu qeyri-sabitlik dövründən istifadə edərək Qaramanoğulları torpaqlarını hücum edib talan etməyə başlamış, Kayseri şəhərini ələ keçirməyi planlaşdırmışdır.^[95] Uzun Həsən yerli sakinlərin xahişi ilə münaqişəyə müdaxilə etmişdir. Nə Ağqoyunlu hökmdarı, nə də Məmlüklər Qaramanoğulları bəyliyinin Osmanlı nəzarətinə keçməsini istəmirdilər, buna görə də Uzun Həsən Məmlüklərin razılığı ilə Zülqədəroğulları bəyliyini Qaramanoğulları taxtından uzaqlaşdırmışdır.^[96] Məmlük sultanı Seyfəddin Xoşqədəm (hakimiyyəti: 1461–1467-ci illər) Qaramanoğulları bəyliyinin Osmanlı nəzarətinə keçdiyini görmüş və Məlik Arslan bəydən taxt-tac uğrunda mübarizəyə yenidən müdaxilə etməsini xahiş etmişdir, lakin Məlik Arslan bəy bu xahişi yerinə yetirməmişdir. O, Osmanlı imperiyası ilə yaxşı münasibətlər qurmağa çalışmışdır və bu, Qahirədə diqqətdən kənarda qalmamışdır. Sultan Seyfəddin Xoşqədəm bu proseslərdən narahat olmuş və Məlik Arslan bəy sultana məktub yazaraq sədaqətinə əminlik verməli olmuşdur.^[92][96]

Uzun Həsən Osmanlı imperiyasının regiona müdaxiləsinə və Osmanlı–Məmlük rəqabətinə cavab olaraq Zülqədəroğulları bəyliyinin torpaqlarına müdaxilə etmişdir. O, Məmlük sultanı Xoşqədəmə 1464-cü ilin mayında sakinlər tərəfindən ona təhvil verilmiş Gərgər qalasını 1465-ci ilin əvvəllərində itirdiyi Harput qalası ilə dəyişməyi təklif etmişdir.^[92] Sultan Xoşqədəm bu təklifi rədd etmiş, Harputun Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus olduğunu bildirmişdir, bunun cavabında isə Uzun Həsən Harputu mühasirəyə almışdır.^[97] Mühasirə xəbərini alan zaman Məlik Arslan bəy Fərat çayını keçmiş və otuz min əsgərlə Harputa yollanmışdır. O, Ağqoyunlu ordusuna hücum etmiş, bir neçə sərkərdəni əsir almışdır, lakin ordusunun say və güc baxımından zəif olduğunu başa düşmüş, Malatyaya geri çəkilmişdir. Uzun Həsən Məlik Arslanı Malatyaya, daha sonra isə Əlbistana qədər təqib etmişdir. Zülqədəroğulları bəyi paytaxtdan qaçmalı olmuş,^[98] paytaxt isə ələ keçirilərək talan edilmişdir.^[99] Danışıqlar nəticəsində Məlik Arslan bəy əsir aldığı məhbusları azad etməyə və 1465-ci ilin sentyabrında Harputu 4000 əşrəfi qızıl sikkə müqabilində Ağqoyunlu dövlətinə təhvil verməyə razılaşmışdır.^[98]

Sultan Xoşqədəm Məlik Arslan bəyin hadisələr haqqında Qahirəyə məlumat gətirən elçisini rədd etmiş və Xarputun Ağqoyunlulara təhvil verilməsindən narazılığını ifadə etmişdir, lakin Məmlüklər münaqişəyə müdaxilə etməmişdi, çünki onlar Məlik Arslan bəyin Osmanlı imperiyası ilə razılaşması ehtimalından daha çox narahat idilər. Məmlüklərin narahatlıqlarından xəbərdar olan Uzun Həsən anası Sara Xatunu Qahirəyə Harput qalasının açarını təhvil verməyə göndərmişdir. Sara Xatun burada şəhərin ələ keçirilməsinin Məmlüklərə qarşı yox, Osmanlılara qarşı olduğunu izah etmişdir.^[98]

Məmlüklər Məlik Arslanın Osmanlıya yaxınlaşmasından şübhələnməyə başlamışdılar. Qardaşı Şahbudaq bəy bu vəziyyətdən istifadə etmiş, Məmlükləri onun əleyhinə çevirmiş və qətlinə təhrik etmişdir. 1465-ci ilin oktyabrında Məlik Arslan bəy Əlbistanda bir məsciddə cümə namazı zamanı Məmlük sultanının göndərdiyi bir fədai tərəfindən qətlə yetirilmişdir.^[13][100] Onun ölümü Şahbudaq bəy və Şahsuvar bəy arasında taxt-tac uğrunda mübarizəyə səbəb olmuşdur.^[100]

Məlik Arslan bəy 1465-ci ilin payızında Əlbistanda cümə namazı zamanı qətlə yetirildikdən sonra^[101][100] Zülqədəroğulları bəyliyində hakimiyyət boşluğu yaranmışdır. Hadisə həm yerli əyanların loyallığını, həm də regionun böyük güclərinin sərhəd siyasətini yenidən hərəkətə gətirmişdir.^[102]

Məmlük sarayı gecikmədən müdaxilə etmiş, Məlik Arslan bəyin qardaşı Şahbudaq bəyə mənşur və fəxri xələt göndərmişdir. Beləliklə, o, bəyliyin yeni hökmdarı olmuşdur.^[102][100] Şahbudaq bəy dərhal təbəələrinin müxalifəti ilə üzləşmişdir. Onlar onu parrisiddə ittiham etmiş, Osmanlı sultanı II Mehmeddən (hakimiyyəti: 1444–1446, 1451–1481-ci illər) Şahbudaq bəyin rəqibi və onun himayəsindəki qardaşı Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin (hakimiyyəti: 1466–1472-ci illər) Əlbistanda taxta çıxarmağı xahiş etmişdilər. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy əvvəllər II Mehmedin səfərlərində iştirak etmiş və Frakiyada yerləşən Çirmənin sancaqbəyi təyin edilmişdi.^[102] O, çox keçməmiş əvvəllər Süleyman bəyə məxsus olan Bozox və Artuqabadın valisi təyin etmiş, ona fərman ilə Zülqədər və bozox türkmanları üzərində səlahiyyətə malik olmuşdur.^[7] Osmanlı dövlətinin dəstəyi ilə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy qardaşına qarşı yürüş təşkil etmişdir. Şahbudaq bəy ona qarşı hər hansı bir hücumun həm də Məmlüklərə qarşı olacağını elan etmişdir.^[103] Odur ki, 1466-cı ilin yanvar–fevral aylarında Şahbudaq bəy Qahirədən kömək istəmişdir.^[104] Xoşqədəm bunun cavabında Hələbin valisi Bərdi bəyi Şahbudaq bəyə kömək üçün göndərmişdir, lakin Məmlük qüvvələri müdaxilə etməzdən əvvəl Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy qardaşını Zamantı qalası yaxınlığında məğlub etmişdir və Bərdi bəy 1466-cı ilin aprelində geri dönməli olmuşdur.^[105][106] Beləliklə, Osmanlı ordusunun köməyi ilə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Şahbudaq bəyi taxtdan qovmuş və hakimiyyəti ələ keçirmişdir.^[7][107]

Seyfəddin Xoşqədəm Şahbudaq bəyin əvəzinə Zülqədəroğulları bəyliyinin taxtı üçün tezliklə yeni namizəd tapmışdır. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin əmisi Rüstəm bəy ona qarşı rəqib təyin edilmişdi, Yeşbəy ibn Mehdi isə Hələbin valisi təyin edilmiş və Rüstəm bəyə kömək göstərmək tapşırığı almışdır. II Mehmed Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin hüquqlarını qorumaqda qərarlı olmuşdur, lakin Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Zülqədəroğulları bəyliyimin hökmdarı kimi olması Məmlüklər üçün qəbuledilməz idi, çünki o, Tripolinin valisi Dəmirdaşın Məmlük sultanlığını öz süzereni kimi tanımaq təklifini rədd etmişdi.^[108]

Məmlük hakimiyyəti Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə qarşı Rüstəm bəyin namizədliyini dəstəkləməyə davam etmiş, lakin bütün səyləri boşa çıxmışdır. Rüstəm bəy qardaşı oğlunu məğlub edə bilməmişdir. Odur ki, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin bu mübarizədə üstünlüyü o qədər böyük olmuşdur ki, bu, ona sərhəddəki Məmlük şəhərlərini ələ keçirməyə imkan vermişdir. Beləliklə, Besni, Gərgər, Birəcik və Rumqala Zülqədəroğulları bəyliyinun əlinə keçmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin bu irəliləyişi və Osmanlı dövlətinin ona dəstəyi Məmlük sultanı Xoşqədəmi qəzəbləndirmişdir.^[13][109] O, Fekeni ələ keçirəndən sonra sonra 2 iyunda Sis şəhərini və qalasını yandırmış, ardınca cənuba doğru yola düşmüşdür. O, burada Adana, Tarsus, Ayas və digər şəhərləri ələ keçirmişdir.^[110] II Mehmed Zülqədəroğulları bəyliyi ilə Məmlüklər arasında açıq münaqişədən narazı qaldılığını ifadə etmişdir, çünki o, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Məmlük sultanlığı ilə münaqişəni qızışdırmasını uyğun hesab etmirdi.^[111]

Xoşqədəm Suriya valilərinə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin vəzifəsindən uzaqlaşdırılmasını və onun yerinə yenidən Şahbudaq bəyin gətirilməsini əmr etmişdir. Şahbudaq bəy 1467-ci ilin sentyabrında Dəməşqin valisi Bərdi bəyin komandanlığı altında Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazisinə yürüş edən ordunun üzvü olmuşdur. Xoşqədəmə sadiq olan türkman tayfa başçılarından biri olan Əsləməzoğlu Məmlük ordusu gəlməmişdən əvvəl Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus qüvvələrə hücum etmiş, lakin məğlub olaraq Sultanzadə Pir Əhməd bəyin yanına qaçmışdır. 4 oktyabr 1467-ci ildə Göysün yaxınlığında yerləşən Durnadağda Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy gözlənilməz bir hücum təşkil etmiş və Bərdi bəyi əsir almışdır. Döyüşdə 18 Məmlük sərkərdəsi öldürülmüşdür, lakin Şahbudaq bəy döyüş meydanından qaçmağı bacarmışdır.^[112] Bərdi bəy də qaçmağa nail olmuşdur, lakin bir ay sonra ordunun məğlubiyyətində günahkar bilinərək Qahirədə və ya Qüdsdə həbs edilmişdir.^[113][114]

Qahirədə bir il davam edən iğtişaşlardan sonra sultan Qayıtbay (hakimiyyəti: 1468–1496-cı illər) hökmdar olmuşdur. O, sultanlığın şimal sərhədlərində davam edən vəziyyətdən narahat olmuş və Zülqədəroğulları bəyliyi ilə əlaqədar problemi həll etməyə diqqət yetirmişdir. Məmlüklər Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə qarşı növbəti səfərə hazırlaşmağa başlamışdır.^[115] Nəticədə, 1468-ci ilin fevralında ordu formalaşdırılmış və Canıbəy Qulaqsız Əşrəfi onun başçısı təyin edilmişdir.^[116] Məmlük qüvvələri mayda Zülqədəroğulları bəyliyi tərəfindən ələ keçirilmiş Antepə daxil olmuşdur, lakin Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy pusqu quraraq Məmlük ordusunu Antepə cəlb etmək üçün yaxınlaşmış, Məmlükləri məğlub etmişdir və onların bir çox sərkərdəsini öldürmüşdür. Dəməşqin valisi Özbək Həsən bəy Ramazanoğlunun köməyi ilə ölümdən çətinliklə xilas olmuşdur, lakin Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Həsən bəyi cəzalandırmaq məqsədilə Ramazanoğulları bəyliyinin şəhər və qalalarını ələ keçirməyə başlamışdır. Bundan başqa, Osmanlı dövlətinin Qaramanoğulları bəyliyinə qarşı başlatdığı yürüşəşdən istifadə edən Göysu Göysu çayında yerləşən Qaramanoğulları bəyliyinə məxsus Feke qalasını ələ keçirmiş, onu qardaşı Yunus bəyə vermiş və Kozanı mühasirəyə almışdır.^[117][118]

Bu uğurlardan ilham alan Şahsuvar bəy müstəqil sultan olmaq arzusunu reallaşdırmağa başlamış, II Mehmedə qarşı üsyan elan etmişdir. O, Suriya xalqını onun hakimiyyəti altına keçməyə dəvət etmişdir. 1468-ci ilin sentyabrında Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Hələb şəhərinəə kiçikmiqyaslı basqınlar təşkil etməyə başlamışdır. Qayıtbay şəhərdə çatışmayan qarnizonun yerini doldursun deyə Hələbə 500 nəfərlik ilkin qüvvə göndərmişdir.^[119] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin basqınları təsirli və uğurlu olmuşdu, çünki Məmlüklər onun manevrlərini proqnozlaşdıra bilmirdilər. O, ardınca Darəndəni ələ keçirmiş və Məmlük hakimiyyətinə qarşı olan yerli sakinlərin köməyindən istifadə etmiş, şəhərin naibi İbn Bələbanı əsir almışdır.^{[120][121][122]} O, Qayıtbay ilə sülh bağlamaq məqsədilə Qahirəyə elçi göndərmişdir, lakin Qayıtbay elçini qəbul etməmişdir, çünki o, artıq səfərə hazırlığı tamamlamışdı. Özbəyin komandanlığı ilə ordu Qahirədən yola çıxmış və 1469-cu ilin fevralında Suriya naiblərinin qüvvələri Hələbdə ona qoşulmuşdur. Əmir Özbəyə Zülqədəroğulları bəyliyinin taxt-tacına iddiaçı olan Şahbudaq bəy yoldaşlıq etmişdir.^[120][123] Zülqədəroğulları bəyliyinin qüvvələri 1469-cu ilin aprelində Maraşın cənub-qərbində, Ceyhan çayının sol sahilində Məmlüklərlə qarşılaşmışdır. Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusu məğlub olmuş, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşı Moğolbay döyüşdə öldürülmüşdür.^[120] Özbək onun və Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusuna rəhbərlik edən daha iki digər sərdarın kəlləsini Qahirəyə göndərmiş, onlar şəhər qapılarında nümayiş etdirilmişdir.^[124]

Moğolbayın məğlubiyyətindən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy dağlı yollar vasitəsilə Qarsa qaçmış, qüvvələrini şəhərə gedən yollara yerləşdirilmişdir. 1469-cu ilin iyununda onlar Misirə gedən Məmlük ordusuna hücum etmiş, hücum edilənlər arasında böyük itkilərə səbəb olmuşdur. Məmlük sərkərdəsi Əmir Özbək qaçmağa müvəffəq olanlarla Hələbə qayıtmışdır.^[119][125]

1469-cu ilin avqustunda Məmlük ordusu çəkildikdən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin digər qardaşı Yəhya Malatyada Məmlük valisi Qorxmazı mühasirəyə almışdır. Onlar Yəhyanı və onun bir çox qohumunu əsir alaraq Hələbin valisinə təhvil vermiş, sonradan Qahirəyə, sultan Qayıtbayın hüzuruna göndərilmiş və onlar 1470-ci ilin martında Qahirədə həbs edilmişdir. Ramazanoğulları bəyliyi bu fürsəti əldən verməmiş, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy tərəfindən əvvəllər ələ keçirilmiş Kozanı geri almaq üçün dərhal tədbirlər görmüşdür. Növbəti ay xoşniyyət jesti olaraq, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Canıbəy Qulaqsızı əsirlikdən azad etmişdir. O, Məmlüklərin onun bəyliyini tanımasını istəmiş, xüsusilə Antepin Məmlüklərə verilməsi müqabilində Hələbin Zülqədəroğulları bəyliyinin nəzarətinə keçməsini təklif etmişdir, lakin sultan bu təklifi rədd etmişdir. Buna cavab olaraq, 1470-ci ilin iyununda Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Məmlük vassalları olan Ramazanoğulları bəyliyinin ərazisinə hücum etmişdir,^[126][127] sonradan isə hücumlarını Hələbə doğru yönəltmişdir.^[30][128]

Bu ərəfədə Uzun Həsən Məmlük dövlətinə qarşı açıq düşmənçilik nümayiş etdirirdi və Ağqoyunluların Zülqədəroğulları bəyliyi ilə ittifaqa girməsi Hələbə hücumu təhlükəsi yaradırdı. 1471-ci ilin fevralında Qahirədən başqa bir ordu yola çıxmışdır. Onun rəhbəri Əmir Yeşbəy ibn Mehdi olmuş və Şahbudaq bəyi də öz sıralarında cəmləşdirmiş, 1471-ci ilin mayında Hələbə çatan zaman müxtəlif köməkçi türkman qüvvələrini öz sərəncamına qatmışdır. Bundan başqa, Məmlük qüvvələri Hələbdə cəmləşən zaman Pəhləvan tayfasının başçısı Sərim İbrahim Malatya ilə Besni hərəkət edən Məmlük karvanına basqın etmiş, onun bütün yükünü ələ keçirmişdir, lakin hücum xəbərini alan Malatya valisi Qorxmaz Sərim İbrahimi ələ keçirmiş və Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin sarayına aparmışdır.^[129][130] Buna baxmayaraq, Yeşbəy Antepə yürüş təşkil etmək üçün artıq son hazırlıqlarını görmüşdü. Şəhərin komendantı Canıbəy Antepi Məmlük ordusuna verməkdən imtina etmiş və Canıbəy 9 gün şəhəri müdafiə etmiş, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin köməyini gözləmişdir. Artıq katapult bombardımanı başlayanda Canıbəy şəhəri təslim etmiş, özünün və ətrafının həyatını xilas etmək üçün razılıq əldə etmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy şəhərin müdafiəsi üçün gəlmişdi, lakin o, beş gün gecikmişdi və artıq şəhər Məmlük nəzarətində idi. O, Antep yaxınlığındakı Sof dağının ətəyində düşərgə qurmuş və Məmlük ordusuna hücum etmək qərarına gəlmişdir, lakin Yeşbəy şəhər qarnizonunun komandiri Aynal Aşkara Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus qüvvələrin hərəkətlərini izləməyi tapşırmışdır. Əsirləri ələ keçirib sorğu-sual edən Aynal Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qoşunlarının yerini tezliklə aşkar etmişdir. Məmlüklərin qəfil hücumuna məruz qalan Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus ordu Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşı İlyas da daxil olmaqla 28 zadəgan türkmanı döyüş meydanında qoyub geri çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır.^[131][132]

Bu məğlubiyyətdən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy münaqişəni diplomatik yolla həll etmək qərarına gəlmiş və bütün məktublarında Qayıtbaya tabe olacağını yazmışdır.^[133][134] Sülh danışıqları Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin şəhərlərdən imtina etməməsi səbəbindən nəticəsiz qalmışdır. Danışıqlar zamanı Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin sərəncamında olan bəzi şəxslər Məmlüklərin tərəfinə keçməyə başlamışdır.^[135][133] İki tərəf arasında toqquşmalar yenidən başlamış, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Maraşa geri çəkilməyə məcbur olmuşdur. Yeşbəy ilk növbədə Yumurtalığı işğal etmişdir və bu hadisədən dərhal sonra bir çox türkman onun tərəfinə keçmişdir. Qayıtbayın səyləri nəticəsində Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşları Xüdadad və Salman Yeşbəyin tərəfinə keçərək ona tabeliyini ifadə etmişdir. Yeşbəy Aynal Əşkəri Yumurtalıqdan Adanaya Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus qarnizonu məğlub etmək üçün göndərmişdir. Eyni zamanda, Gündüzoğlu Ömər bəy Əmuq vadisini, İnaloğlu Həmzə bəy isə Rəvəndə kəndini müdafiə edirdi.^[136] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Sof dağında mövqe tutmuş və Qədirliyə qüvvələr toplamışdır. Onun planı Məmlük ordusunun yollarını kəsmək olmuşdur.^[137]

11/12 noyabr 1471-ci ildə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy və ordusu Savrun çayı ilə Ceyhan çayının qovşağında günorta vaxtı Əmir Yəşbəyin ordusunun hücumuma məruz qalmış,^[137] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy məğlub olmuşdur. O, sağ qalan əsgərləriylə qaranlıq şəraitdən istifadə edərək döyüş meydanından qaçmış və şimala getmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin yoldaşı karvan ilə birlikdə əsir alınmış, qərargaha aparılmış, lakin tezliklə vəfat etmişdir. Əmir Yeşbəy Adana və Tarsusu almış, Zülqədəroğulları bəyliyinin əvvəllər Çukurova vadisində ələ keçirdiyi əraziləri tamamilə əldən çıxmışdı. Kozanı ələ keçirən zaman Yeşbəy şəhərin komandanı Dövlətbəyin müqaviməti ilə qarşılaşmışdır. Dövlətbəy Məlikmüzəffər Şahsuvar bəydən kömək gözləmiş, sonra isə şəhərin açarlarını yalnız Yeşbəyə özünə təhvil verəcəyini bildirmişdir. Qədirli və Kozanı ələ keçirən Yeşbəy qışlamaq üçün Hələbə qayıtmışdır.^{[7][107][138][137][139]}

Həmin dövrdə Qayıtbay Osmanlı dövləti ilə diplomatik əlaqələrə daxil olmuş, II Mehmedi Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi himayə etməyi dayandırmağa çağırış etmişdir.^[107][140] Bunun müqabilində Qayıtbay Sultanzadə Pir Əhməd bəyi dəstəkləməyi dayandıracağına söz vermişdir.^[141] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Osmanlı dövlətinin xəbərdarlıqlarını nəzərə almaması, bağlanmış razılaşmanı pozması, Sultanzadə Pir Əhməd bəyin Osmanlı imperiyasından qaçaraq Zülqədəroğulları bəyliyində sığınacaq tapmasına icazə verməsi kimi səbəblərə görə II Mehmed onu bəyi müdafiə etməmək, Qayıtbayın təklifini qəbul etmək qərarına gəlmişdir.^[138] 1472-ci ilin baharında Yeşbəy Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı yenidən yürüş etmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy sülh təklifi ilə elçi göndərmiş, Darəndəni Məmlük sultanlığına təhvil verməyi təklif etmişdir, lakin bu təklif rədd edilmişdir.^[142] Yeşbəy yürüşünə davam etmiş, Göysu çayını keçmiş və Zülqədəroğulları bəyliyinin torpaqlarına daxil olmuşdur. Məmlük ordusu irəlilədikcə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin dəstəsi seyrəlmişdi, çünki onun yaxın çevrəsindən çoxu Məmlük tərəfinə keçmişdir. O, şimala qaçmış, Zamantı qalasında sığınacaq tapmışdır, burada əvvəldən öz hərəmini və xəzinəsini yerləşdirmişdir.^[107][143] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşı Ərdivan onun tərəfindən Hurman qalasını qorumaq üçün göndərilmişdir. Məmlük ordusu qalaya yaxınlaşmış və qısa mühasirədən sonra onu ələ keçirmişdir. Ərdivan əsir alınmış və qalada həbs edilmişdir. Məmlüklər çayı keçmiş, Zamantı qalasına doğru hərəkət etmişdir. O, qalanın ətəyində yerləşən Məlik Qazi kəndində düşərgə qurmuş və növbəti gün qalanı mühasirəyə almışdır. Qala divarlarını dağıtmaq üçün katapultlar gətirilmişdir.^[144][145] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy bəy sona qədər təslim olmamaqda qərarlı olmuşdur, lakin o, başa düşmüşdür ki, kömək gözləyəcək yer yoxdur, çünki Osmanlı imperiyası onu dəstəksiz qoymuşdu. Bundan başqa, mühasirə zamanı şahzadə Bəyazid Yeşbəyə kömək təklif edən məktub göndərmişdir.^[143]

Təslim olmaqdan başqa çıxış yolu olmadığını görən Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Qayıtbayın qohumu Əmir Timraz ilə təslim danışıqları aparmağa başlamışdır.^[145] Danışıqlar uzun çəkmişdi, lakin qalaya yönəldilmiş toplar Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi qərar qəbul etməyə məcbur etmişdir. Ona təhlükəsizlik zəmanəti verilmişdi, lakin o, zəncirlənərək əsir alınmış və Qahirəyə göndərilmişdir.^{[146][147][148]}

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy 23/24 avqust 1472-ci ildə^[149][150] Qahirəyə gətirilmiş və bu münasibətlə şəhərdə dəbdəbəli parad təşkil edilmişdir.^[151][149] Onun 20 qardaşı zəncirlə mühafizəçilərə bağlanmış və dəvələrə çılpaq yüklənmişdi. Qayıtbay dörd qazıdan edamın icrası üçün fətva almışdır. Kortej Bab Züvəylə darvazasına çatan zaman Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy yerə atılmış və sonra çəngələ asılmışdır. O, edam zamanı səssiz qalmışdır. Ondan sonra Yəhya, Ərdivan və Xüdadad çəngələ asılmışdır.^[152][151] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin ordusundan olan türkman bəyləri Qahirəyə gətirilmiş və qılıncla edam edilmişdir.^[153][154] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy və qardaşlarının dəfn mərasimi çərşənbə günü baş tutmuşdur. Cəsədlər yuyulmuş, kəfənə bükülmüş və namaz qılınaraq müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.^{[155][156][151]}

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin övladları arasında Əli bəy, Qasım bəy və Şahxatun daxil idi. Qasım bəy Osmanlı imperiyası tərkibində Sultanönü sancaqbəyi olmuşdur.^[157] Məmlük sultanlığının dəstəyi sayəsində 1467-ci ildə devrilmiş Şahbudaq bəy yenidən taxta çıxmışdır.^[7] Onun üçün əsas təhlükə onun vəfat etmiş qardaşı Məlik Arslan bəyin Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin xidmətinə girmiş oğlu Qılınc Arslan bəydən gəlmişdir. Ağqoyunlu qüvvələri Osmanlı torpaqlarına daxil olaraq Tokatı talan etmiş, Qaramanoğulları bəyliyinin torpaqlarına çatmış, Uzun Həsən isə şərqdən hücum edərək Kahta və Gərgəri ələ keçirmiş, Şahbudaq bəydən ona tabe olmasını tələb etmişdir. Şahbudaq bəyin Məmlüklərə köməyi çağırışına cavab olaraq Yeşbəyin rəhbərlik etdiyi Misir ordusu Malatyaya nəzarəti ələ keçirmiş Ağqoyunlu qüvvələrini Fərat çayının qarşı tərəfinə qovmuşdur. Növbəti il Osmanlıların Otluqbeli döyüşündə Ağqoyunlulara qarşı qələbəsi şərqdən gələn təhdidləri, eləcə də Qılınc Arslan bəyin taxtı ələ keçirmək istəyini aradan qaldırmışdır.^[158]

II Mehmed daha sonra Şahbudaq bəyin qardaşı, Çirmənin və Kırşəhər sancaqbəyi Əlaüddövlə Bozqurd bəyi taxta çıxarmağa çalışmışdır.^[159] Əlaüddövlə Bozqurd bəy köməkçi Osmanlı qüvvələri ilə Şahbudaq bəy qarşı yürüş etmişdir. O, öz sərəncamında olan bəzi türkmanlarən tərəf dəyişməsi səbəbindən məğlub olmuşdur.^[160] II Mehmed Əlaüddövlə Bozqurd bəyə daha böyük ordu vermişdir və bu ordu nəhayət Şahbudaq bəyi Çiğnem çayı yaxınlığında məğlub etmişdir.^[161] 1480-ci ilin martında Şahbudaq bəy Məmlük hakimiyyətinə sığınmışdır,^[162] lakin Dəməşqin valisi Özbək Şahbudaq bəyin hakimiyyətini bərpa etmək üçün kömək etməmiş və onu Dəməşq qalasında həbs etmişdir.^[163]

Şahbudaq bəyin 1480-ci ildə tərəfindən taxtdan endirilməsindən sonra Süleyman bəyin digər oğlu^[157] Əlaüddövlə bəy Zülqədəroğulları hökmdarı təyin edilmişdir. O, Osmanlı imperiyası və Məmlük sultanlığı ilə münasibətlərini gücləndirməyə çalışmış, legitimliyini təsdiq etdirmək məqsədilə oğullarından birini Məmlük paytaxtı Qahirəyə göndərmiş, Məmlüklərə Suriyanın şimalında müxtəlif şəhər və qalalar vermişdi, əvəzində isə Məmlük sultanı Qayıtbayın himayədarlığını təsdiqləyən xələt almışdır.^[163]

II Mehmed gözlənilmədən vəfat etməsindən sonra Əlaəddövlə Bozqurd bəy Məmlük sultanı ilə münasibətlər qurmaq istəyini bildirmişdir. Sultan Qayıtbay bu təklifi yüksək qiymətləndirmiş və onun rəqibi Şahbudaq bəyi əsir alaraq Dəməşqdə həbs etmişdir. Məmlüklərlə yaxşı münasibətlər quran Əlaəddövlə Bozqurd bəy Osmanlı sultanı II Bəyazid ilə münasibətlərini pozmamışdır.^[164] 1481-ci ildə Bəyazid ilə Cem arasında taxt uğrunda mübarizə zamanı Əlaəddövlə Bozqurd bəy kürəkəninin xahişi ilə^[165] Cemə qarşı səfərdə iştirak etmiş və onu Konyaya gedən zaman təqib etmiş, lakin onu ələ keçirməkdə uğursuz olmuşdur. Bu dəfə Cem Misirə qaçmağa müvəffəq olmuşdur.^[166][167]

O, bu dövrdə daxili rəqiblərini aradan qaldırmaq üçün sərt tədbirlər görmüş, bəzi tayfa başçılarını özünə tabe etmiş və bəyliyin idarəsini mərkəzləşdirmişdir. 1482-ci ildə Cem Sultan Qasım bəy Qaramanoğlu ilə birlikdə taxtı ələ keçirmək üçün yeni cəhd ilə Qaraman ərazisinə gəlmiş və Bəyazid yenidən kürəkənindən kömək istəmişdi. Əlaəddövlə Bozqurd bəy bu xahişə cavab vermiş, 1482-ci ilin iyununda Mihaloğlu İsgəndər Paşanın müşayiəti ilə Cem Sultanı təqibə başlamışdır. Əlaəddövlə Bozqurd bəy Larandada II Bəyazid ilə görüşmüş və Cüm Sultanı Rodos cəngavərlərinin yanında sığınacaq tapdığı üçün onu saxlaya bilmədiyini bildirmişdir. Əlaəddövlə Bozqurd bəy iyulda Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazisinə qayıtmışdır.^[168]

1484-cü ildə Osmanlı–Məmlük rəqabəti dərinləşdi. Osmanlıların Ramazanoğulları üzərində nəzarəti artdığı üçün Zülqədəroğulları strateji mövqeyə çevrilmişdir.^[166] Əlaüddövlə bəy tərəfsiz qalmağa çalışmışdır, lakin hər iki tərəf onun dəstəyini qazanmaq üçün təzyiq göstərirdi. Çukurova vadisinə nəzarət uğrunda başlayan müharibədə Əlaüddövlə Bozqurd bəy Cem Sultana dəstək verən Məmlüklərin düşməni olmuşdu.^[169] O, 1483-cü ilin iyulunda Məmlüklərin nəzarətində olan Malatyanı mühasirəyə almışdır, lakin Məmlüklər avqustda regiona tərkibinə 500 nəfər sultan məmlükü də daxil olmaqla ordu göndərmişdilər. Məmlük qüvvələri Hələb ətrafında yerləşən zaman Osmanlı–Zülqədəroğulları ittifaq qüvvələri Kilikiya düzənliyində mövqe tutmuş Ramazanoğulları bəyliyinin sərkərdəsi Əflatun bəyin hücumu və yaxınlıqdakı Turqudoğlu Mahmud Paşanın üsyanı ilə təhdid altında qalmışdı. Məmlüklər Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazilərinə daxil olmuş, ölkənin bəzi hissələrini və tarlaları viran qoymuşdular. Əlaüddövlə Bozqurd bəy paytaxt Əlbistanı təxliyə etmiş, ailəsini və ordusunu dağlara çəkmiş və Bəyazidin oğlu Əhməddən yardım istəmişdir, Bəyazid isə Əlaüddövlə Bozqurd bəyi Yaqub paşanın rəhbərlik etdiyi ordu və Osmanlı dövlətinə sadiq türkman tayfaları ilə dəstəkləmişdi.^[170] Fevral^[169] və ya martda Əlbistan yaxınlığında Osmanlı və Məmlük qüvvələri arasında ilk toqquşmalar böyük itkilərlə nəticələnmiş, Məmlüklər bu döyüşdə məğlub olmuşdular.^[171]

Qayıtbay Misirdə ordunu səfərbər etmiş, 1484-cü ilin may və ya iyununda şimala yürüş etmişdir.^[164] Ordunun sıralarında 500 sultan məmlükü, gələcək Məmlük sultanı Qansu Qavri (hakimiyyəti: 1501–1516-cı illər), yeni təyin edilmiş əmir-əşərə və sərkərdə kimi əmir-silah Timraz Şəmsi var idi. Qüvvələr Rəmlə yaxınlığında yerli bədəvilər ilə birləşmişdi.^[172] Əlaüddövlə Bozqurd bəy II Bəyaziddən kömək istəmiş, o isə Yaqub Paşanı Maraşı talan etmiş və Əlbistana yaxınlaşan Məmlüklərlə mübarizə aparmaq üçün vəzifələndirmişdir.^[164] 1484-cü il avqustun 24-dən sentyabrın 21-nə qədər Əlbistanın şimalında, Hirman qalası yaxınlığında qanlı döyüş baş vermiş və Osmanlı–Zülqədəroğulları ittifaqı qələbə qazanmışdır.^[173] Həmin ildə haç tutmuş toqquşmalar zamanı Əlaüddövlə Bozqurd bəy Şahbudaq bəyin oğlu Şahqubad Fəyyazı kor etmişdir.^[174] Bu qələbədən sonra Əlaüddövlə Bozqurd bəy Yaqub Paşanı Malatyaya hücum cəhdinə razı salmışdır. 23 sentyabrda Osmanlı qüvvələri Timraz tərəfindən pusquya düşürülmüş və çoxlu itki vermişdir.^[175][30] Buna baxmayaraq, Yaqub Paşa və Əlaüddövlə Bozqurd bəy döyüş meydanından qaçmağa müvəffəq olmuşdular.^[176]

Qayıtbay Timrazın qələbəsinin qəti olmadığını anlamış və Osmanlı dövləti danışıqlara başlamaq qərarına gəlmişdir. O, xəlifə II Mütəvəkkildən Konstantinopola səfir göndərmiş, Bəyazidi idarə etdiyi torpaqlarda və gələcəkdə qeyri-müsəlmanlardan fəth edə biləcəyi ərazilərdə qanuni sultan kimi tanımağı təklif edən mənşur yollamışdır. Mütəvəkkil iki müsəlman hökmdarı qarşılıqlı münaqişəni dayandırmağa çağırmışdı. Əslində, bu, Əlaüddövlə Bozqurd bəyi təhlükə ilə təkbaşına üz-üzə qoymaq üçün nəzərdə tutulmuş diplomatik manevr idi. Bu, Qahirədə Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı yeni səfərin hazırlandığı bir vaxtda cavab gözləmədən belə bir addımın atılmasından aydın idi. 1485-ci ilin əvvəlində ordu hazırlanmış, Əlaüddövlə Bozqurd bəyin əvvəllər Dəməşqdə həbs edilmiş qardaşı və rəqibi Şahbudaq bəy azad edilmişdir. Buna baxmayaraq, etibar edilmədiyi üçün tezliklə yenidən həbs olunmuşdur.^[169]

Qayıtbay 1485-ci ildə Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı ordusu göndərmiş, həmin il Qaraman bəylərbəyi Mahmud Paşa və Qaragöz Paşanın rəhbərlik etdiyi Osmanlı qüvvələri yerli türkman ağalarının Məmlük idarəçiliyinə qarşı şikayətlərindən sonra Gülək qalasını, Adana və Tarsusu işğal etmişdir. Beləliklə, iki dövlət arasında müharibə başlamışdır. Qayıtbay ən dəyərli sərkərdəsi, Suriya valisi Əmir Özbəyi Adana və Tarsusu geri almaq üçün göndərmişdir. Osmanlı və Məmlük qüvvələri 12 mart 1485-ci ildə Seyhan çayının qarşı sahillərində qarşılaşmışdır. Qaragöz Paşa Əlaüddövlə Bozqurd bəyin döyüşü iki gün təxirə salmaq xahişini qəbul etmişdir, çünki Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusundan dəstək gözləyirdi, lakin Əlaüddövlə Bozqurd bəy ya vaxtında döyüş meydanına çata bilməmiş, ya da vəd etdiyi kimi Osmanlılara kömək göndərməmişdir, bu da Osmanlıların məğlubiyyətinə və Kilikiya düzənliyində Məmlük hakimiyyətinin bərpa edilməsinə səbəb olmuşdur.^[177] Əlaüddövlə Bozqurd bəy Osmanlı imperiyasının kömək çağırışlarına baxmayaraq, səfərlərdə iştirak etməmiş və hər dəfə bəhanələr gətirmişdir. O, iki dövlət arasındakı münaqişəni özü üçün sərfəli hesab edirdi.^[30][178] Həmin ilin noyabrında Osmanlı ordusu yenidən məğlub olmuş və Çukurova vadisini itirmişdir.^[179]

Əlaüddövlə Bozqurd bəy mövqeyini dəyişərək 1485-ci ilin dekabrında Məmlüklərlə sülh bağlamaq istəyini bildirmişdir, Qayıtbay isə bu xahişi rədd etmişdir.^[176] Əlaüddövlə Bozqurd bəy iki böyük regional imperiya arasında yaratdığı münaqişədən qaçmağa çalışmışdı. Bəyazid Kilikiya düzənliyini geri almaq üçün dəstək istəyən zaman o, qəsdən qüvvələrini gec göndərmişdir, bu da 1486-cı ilin fevralında Osmanlıların yenidən məğlubiyyətinə və Osmanlı sərkərdəsi Herseqli Əhməd Paşanın əsir alınmasına səbəb olmuşdur.^[180] Bundan sonra Əlaüddövlə Bozqurd bəy Hələbin valisi Özdəmir vasitəsilə Məmlüklərlə yaxınlaşmağa çalışmışdır, lakin bu cəhd uğursuz olmuşdur. O, həm Osmanlılarla, həm də Məmlüklərlə yaxşı münasibətlər saxlamağa qərar vermişdir, lakin Zülqədəroğulları bəyliyinin coğrafi mövqeyi neytrallığı qorumağı qeyri-mümkün hala gətirmişdi. Bir neçə məğlubiyyətə baxmayaraq, Osmanlılar Çukurovanı ələ keçirmək istəyindən əl çəkməmişdilər.^[166] Bəyazid daha sonra Qoca Davud Paşanı Məmlüklərlə mübarizə aparmaq üçün təyin etmiş və Əlaüddövlə Bozqurd bəyin Osmanlı qüvvələrinə qoşulmasını istəmişdir. Əlaüddövlə Bozqurd bəy özünün regiondan uzaq olduğunu və ordusunun sahil ərazilərində döyüşə bilməyən dağ qoşunlarından ibarət olduğunu iddia etmişdir. Davud Paşa Taşeli bölgəsində Turqud və Varsaq tayfalarına yürüş edən zaman Əlaüddövlə Bozqurd bəy qərarını dəyişmiş, Antitavr dağlarında yerləşən Qocaqalada onunla görüşmüşdür. O, Davud Paşanı regionda yaşayan tayfaları üsyana təhrik edərək dolayısı ilə Məmlüklərə kömək etmiş Qaramanlı şahzadə Mahmudu təqib etməyə razı salmışdır. Şahzadə Mahmud Hələbə qaçan və mövsümi şərait pisləşən zaman Davud Paşa Osmanlı sultanı Bəyazidin olduğu Vizeyə, Əlaüddövlə Bozqurd bəy isə Maraşa qayıtmışdır.^[181]

26 sentyabr 1487-ci ildə Şahbudaq bəy həyat yoldaşı və ona tez-tez baş çəkən kölələrin köməyi ilə həbsxanadan qaçmışdır. O, müttəfiq türkman tayfa başçılarının köməyi ilə Tavr dağlarını keçmiş, Osmanlı torpaqlarına doğru Baqras dağlarına yola düşmüşdür. Osmanlı hökmdarı II Bəyazid onu qəbul etmiş və Vize sancaqbəyi təyin etmiş, Əlaüddövlə Bozqurd bəyə Osmanlıların onu devirə biləcəyi barədə xəbərdarlıq etmişdir.^[176] Regionu ələ keçirmək üçün sədrəzəm Davud Paşa Qaraman bəylərbəyi Xədim Əli Paşanın rəhbərlik etdiyi başqa bir ordu hazırlamışdır. O, 14 mart 1488-ci ildə Adana və Tarsusu Məmlüklərdən geri almışdır. Xədim Əli Paşa Adanada qalanı bərpa etmiş və Konstantinopola qayıtmağa hazırlaşırdı, lakin o, həmin vaxt Hələbdə Məmlük qüvvələrinin hərəkətə keçdiyindən xəbərdar olmuşdur. Əlaüddövlə Bozqurd bəy Osmanlıların yardım istəklərini rədd etmiş, Məmlüklərin Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazisinə daxil olmağa cəhd edəcəyi təqdirdə Gəbəndə gözləyəcəyini bildirmişdir. Osmanlı qüvvələri 16 avqust 1488-ci ildə Məmlük və müttəfiq türkman qüvvələri tərəfindən Ağaçayırı döyüşündə məğlub edilmişdir. Bu dövrdə Əlaüddövlə Bozqurd bəy Məmlüklər tərəfinə meyl etməyə başlamış və hətta qızını Əmir Özbək ilə evləndirmişdir. Xədim Əli Paşa Sultan Bəyazidə məktub göndərmiş, Əlaüddövlə Bozqurd bəyin Misir ilə ittifaqa meyl etdiyini bildirmişdir.^[182]

Əlaüddövlə Bozqurd bəyin Osmanlılara qarşı üsyan qaldırması II Bəyazidi bu region barədə tədbir görməyə vadar etmişdir. O, artıq Vizenin sancaqbəyi vəzifəsini tutan^[7] Şahbudaq bəyi Zülqədəroğulları bəyliyinin qanuni hökmdarı elan etmiş, ona mənşur vermiş, Kiçik Rumun (Amasya və Sivas) və Kayserinin sancaqbəyi olan Xızıroğlu Mehmed Paşa və Mihaloğlu İsgəndər bəyin köməyini təmin etmişdir. Şahbudaq bəy əvvəlcə Kırşəhərə gəlmiş və burada şəhərin qarnizon rəhbəri, Əlaüddövlə Bozqurd bəyin oğlu Şahruxu ələ keçirmişdir. Şahbudaq bəy 1484-cü ildə oğlu Fəyyaza edilən rəftara görə Şahruxu kor etmişdir. Şahbudaq bəy Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazilərinin bir hissəsini işğal etməyə müvəffəq olmuş, bu da qardaşından güclü etiraza səbəb olmuşdur. Əlaüddövlə Bozqurd bəyə Mahmud Paşaya Şahbudaq bəydən gələn saxta məktub düzəltmişdir və bu məktubda iddia edilmişdir ki, Şahbudaq bəy döyüş meydanında tam qələbə qazanmışdır. Digər tərəfdən, Əlaüddövlə Bozqurd bəyə şəxsi simpatiyası səbəbindən Mehmed Paşa qəsdən döyüşə gecikmiş, Şahbudaq bəy, demək olar ki, dəstəksiz qalmışdır və nəticədə o, döyüş meydanından qaçmışdır.^[183] Mayda Məmlük qüvvələri Əlaüddövlə Bozqurd bəyin Şahbudaq bəyə qarşı müqavimətinə kömək etmək üçün Qahirədən yola çıxmış və bu, Şahbudaq bəyin nəticədə devrilməsini asanlaşdırmışdır.^[183] Qayıtbay 1489-cu ilin noyabrında Şahbudaq bəyi və onun oğlu Fəyyazı Yuxarı Misirə sürgün etmişdir.^[184] Əlaüddövlə Bozqurd bəy sultan Bəyazidin yanına, Konstantinopol şəhərinə elçi göndərmiş və əfv diləmişdir. Sultan Bəyazid onu əfv etmiş və bu, Osmanlı–Zülqədəroğulları münasibətlərinin yaxşılaşmasına səbəb olmuşdur.^[166] 1491-ci ildə Osmanlı–Məmlük müharibəsi başa çatdıqdan sonra Əlaüddövlə Bozqurd bəy hər iki dövlətlə yaxşı münasibətlər qurmağa çalışmışdır.^[30]

1490-cı ilin mayında Özbəyin rəhbərliyi altında Hələbdə yerləşən Məmlük ordusu Kilikiyaya yürüşə hazırlaşmışdır. Əlaüddövlə Bozqurd bəyin məsləhəti ilə Özbək Kayserini mühasirəyə almışdır. Osmanlı qoşunları şəhərə yaxınlaşan zaman Özbək mühasirəni dayandırmış, Niğdə, Ərəğli və Qaramanı talan edərək cənuba qayıtmış, Əlaüddövlə Bozqurd bəy isə öz ölkəsinə çəkilmişdir. Özbək Əlaüddövlə Bozqurd bəy Bazarcıqda onun əmiri-əhuru ilə görüşməyi əmr etmişdir. Əlaüddövlə Bozqurd bəy ora getmək istəmişdir, lakin oğlu Sarı Qaplan və ona sadiq başçılar onu bundan çəkindirmişdilər. Özbək israr edən zaman Əlaüddövlə Bozqurd bəy Bəyazidin hazırladığı səfərdən çəkinmiş və neytrallığını qorumuşdur.^{[185][186][185]}

1496-cı ildə Sultan Qayıtbayın ölümü ilə Qahirədə taxt uğrunda mübarizə başlamışdır və Məmlük əmiri, dəvətdar Əkbərdi taxtı ələ keçirmək istəyirdi. Qahirədə uğursuzluğa düçar olan Əkbərdi Suriyaya qaçmış, burada müstəqil dövlət qurmağa çalışmışdır, lakin burada da uğursuz olduqdan sonra o və Hələbin valisi Aynal Zülqədəroğulları bəyliyinin himayəsinə sığınmışdılar. 1498-ci ilin mayında Antep ətrafında Zülqədəroğulları bəyliyinin və Əkbərdinin ordusu məğlub edilmiş, Əkbərdi Fərat çayını keçərək Malatyaya qaçmış, Əlaüddövlə Bozqurd bəyin oğulları döyüşdə həlak olmuş, keçmiş Hələb valisi Aynal əsir alınaraq Qahirəyə göndərilmişdir.^[166] Əlaüddövlə Bozqurd bəy oğullarının ölümünə görə intiqam almaq istəmiş və 1498-ci ilin oktyabrında Əkbərdi Zülqədəroğulları bəyliyinə qayıdan zaman onun sərəncamına Hələbdə xidmət edən Canpolada qarşı yürüş üçün yeni ordu vermişdir. Qahirədən Canpolada kömək etmək üçün əmir Canıbəy Camalın rəhbərliyi ilə ordu göndərilmişdir. 1499-cu ilin mayında Əkbərdinin Hələbdə məğlub edilməsindən sonra Zülqədəroğulları bəyliyi Məmlük sultanlığı sülh müqaviləsi bağlamışdır.^{[166][30][187]}

Osmanlı–Zülqədəroğulları münasibətləri bir anlıq müsbət istiqamətdə dəyişmişdi. Əlaəddövlə Bozqurd bəy Məmlüklər ilə dostluq münasibətlərini qorumağa davam etmiş və Birəcikin valisi Arıqmaz ilə Məmlük hökuməti arasında yaranan ixtilafda vasitəçi kimi çıxış etmişdir.^[188] O dövrdə Zülqədəroğulları bəyliyinə yeni təhlükə şərqdən gəlmişdi, çünki Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl keçmiş Ağqoyunlu torpaqlarında iqtidara yüksəlmişdi. Odur ki, Uzun Həsənin nəvələri arasında daxili münaqişələr və müharibələr zamanı Əlaəddövlə Bozqurd bəy Şah İsmayıla qarşı çıxmışdı. Şah İsmayılın islamın şiə məzhəbini qəbul etməsi səbəbilə onun Əlaəddövlə Bozqurd bəyin qızı Bənli Xatun ilə evlənmə təklifini rədd etmiş, əksinə Bənli Xatunu onun düşməni olan və Zülqədəroğulları bəyliyinə sığınmış Murad Mirzə ilə evləndirmişdir.^[30][189] Bundan sonra Əlaəddövlə Bozqurd bəy ilə Şah İsmayıl arasında düşmənçilik yaranmışdır. Şah İsmayıl 1501-ci ildə Əlaəddövlə Bozqurd bəyə qəzəblənmiş, Əlbistana hücum etmiş və Zülqədəroğulları bəyliyinə ciddi zərər vurmuşdur.^[189]

1502-ci ilin baharında Şah İsmayıl Ağqoyunlu taxtına iddiaçı olan Əlvənd Mirzəni təqib etmiş və Tərcana çatmışdır. O, bu zaman Əlaəddövlə Bozqurd bəyə qarşı öz qüvvələrinin bir hissəsini göndərmişdir, lakin Əlvənd Mirzənin Təbrizə hücumu xəbərini aldıqdan sonra regionu tərk etmişdir. Əlaəddövlə Bozqurd bəy Şah İsmayıla qarşı II Bəyaziddən kömək istəmiş, lakin Bəyazid onun istəyinə əməl etməmiş və bunun əvəzinə Səfəvilər dövləti ilə qarşıdurmadan yayınmaq üçün Şah İsmayılı qələbələrinə görə təbrik etmişdir. Əlaəddövlə Bozqurd bəy 1504-cü ilin baharında, Şah İsmayılın İranın şimalında Mazandarana səfəri ilə məşğul olduğu vaxtda sultan Muradın Bağdada hakimiyyətini bərpa etməsinə kömək etmişdir.^[190][191] Əlvənd bəyin Diyarbəkirdə vəfat etməsi Ağqoyunlu sülaləsinin qalıqları arasında varislik uğrunda daxili mübarizəni alovlandırmışdı. Əlaəddövlə Bozqurd bəy Əlvənd bəyin divanbəyi Əmir bəyə qarşı Gödək Əhmədin kiçik oğlu Zeynal bəyi dəstəkləmiş, qardaşı Əbdülrəzzaq və oğlu Əhmədin rəhbərliyi ilə Zülqədəroğulları sülaləsinin, demək olar ki, bütün gənc üzvlərindən ibarət böyük bir qüvvə göndərmişdir. Bu qüvvə Erganiyə yürüş etmiş və qalanı dağıtmışdır. Eğil, Atak və Silvanın kürd başçıları Zülqədəroğulları bəyliyinin tərəfinə qoşulmuşdular. Mardin Şahrux tərəfindən ələ keçirilmiş və şəhərə 300 nəfərlik qarnizon yerləşdirilmişdir. Bundan başqa, Həsənkef qalası da Zülqədəroğulları bəyliyinin nəzarətinə keçmişdir.^{[7][30][192][193]} Zülqədəroğulları bəyliyi Sincarı ələ keçirmiş və Mosula qədər irəliləmişdilər. Zülqədəroğulları bəyliyi Urfanın mühasirəsinə kömək etmək üçün yolda olan Mosullu oymağının qüvvələrini məğlub etmişdilər. Urfanın Zülqədəroğulları bəyliyinin əlinə keçməsi səfərin sonunu qeyd etmişdir, lakin Zeynal bəyin Diyarbəkirdəki hakimiyyəti uzun sürməmişdi, çünki onun zəif idarəetmə qərarları Əmir bəyin hakimiyyətini bərpa etməsinə şərait yaratmışdır. Zeynal bəy Zülqədəroğulları bəyliyinin sarayına qayıtmış və Əlaəddövlə Bozqurd bəy Əmir bəyi onun süzerenliyini tanımağa məcbur etmişdir.^[190]

Əlaəddövlə Bozqurd bəyin Ağqoyunlularla əlaqəsi Şah İsmayılın ona qarşı düşmənçiliyini artırmışdı. 1507-ci ilin mayının əvvəllərində Şah İsmayıl 20,000 nəfər əsgərdən ibarət ordu ilə yürüşə başlamışdır.^[194] O, Bəyazidin icazəsi ilə Ərzincan və Suşəhri vasitəsilə Osmanlı ərazisinə daxil olmuş, Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı hücuma keçmişdir. İsmayıl Zülqədəroğulları bəyliyinin Sarız yaxınlığında yerləşən sərhədinə çataraq Əlbistana yönəlmişdir. Sarı Qaplan və Dədə Bağ Səfəvi kəşfiyyat qüvvələrini 300 itki ilə dəf etmişdilər, lakin Şah İsmayıl özü əsas ordusu ilə regiona gələn zaman geri çəkilməli olmuşdular. Əlaəddövlə Bozqurd bəy Durnadağda gizlənmişdir.^{[195][166][196]} Şah İsmayıl Durnadağın yamaclarında düşərgə salmışdır, gənc və səbirsiz olan Şah İsmayıl Əlaəddövlə Bozqurd bəyin qaladan çıxmasını gözləməkdən yorulmuşdur. Onunla döyüşə bilməyən və narazı qalan Şah İsmayıl Əlaəddövlə Bozqurd bəyi təhqir etmiş, onun ləqəbini təhrif etmiş və istehza ilə “ala dana” adlandırmışdır.^{[193][166][197]} Şah İsmayıl Əlbistan və Maraşı yandırmış, Zülqədəroğulları bəyliyinin nüfuzuna maksimum zərər vurmaq üçün sülalənin abidələrini dağıtmış,^[7][30] Diyarbəkir və Harputda Səfəvi hakimiyyətini qurmuş, nəhayət Azərbaycana qayıtmışdır. Şah İsmayıl ölkəni tərk edən kimi Əlaəddövlə Bozqurd bəy Əmir bəyin daha əvvəl Urfanı ələ küçirmiş qardaşı Qayıtmazın Diyarbəkiri geri almağa çalışan qüvvələrini gücləndirmişdir. O, Mardin yaxınlığında Səfəvi qüvvələrini təqib edən kürd köçəriləri ilə mübarizə aparan Səfəvi valisi Məhəmməd xan Ustaclıya qarşı vuruşurdu. Qayıtmaza onu öz qızlarından biri ilə evləndirməyi vəd edən Əlaəddövlə Bozqurd bəy oğulları Sarı Qaplan və Ərdivanənin rəhbərlik etdiyi ordu ilə Diyarbəkirə göndərmişdir, lakin 1509-cu ildə Səfəvi ordusu Diyarbəkiri Zülqədəroğulları bəyliyinin nəzarətindən geri almışdır. Əlaəddövlə Bozqurd bəyin oğulları edam olunmuşdur. Qayıtmaz Səfəvilərə qarşı müqavimətini davam etdirmişdir, lakin tezliklə əsir alınaraq öldürülmüşdür.^[198]

Şah İsmayıl Anadoludan getdikdən sonra Əlaəddövlə Bozqurd bəy Şah İsmayılın ələ keçirdiyi əraziləri geri almaq üçün Urfa və Diyarbəkirə hücum etmişdir. Bu hadisələr onun Səfəvilərə qarşı düşmənçiliyini daha da artırmışdı.^[166] 1510-cu ildə Şah İsmayıl Bağdada qayıdan zaman Əlaəddövlə Bozqurd bəy oğulları Şahrux və Əhmədin rəhbərliyi ilə Diyarbəkirə on dörd min nəfərlik ordu göndərmişdir.^[193] Mardindən Məhəmməd xan Ustaclı onların qarşısına çıxmışdır və Ustaclı Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusunu döyüşdə məğlub etmişdir. Oğulların özləri və bəyin ən yaxın ətrafından qırx nəfər öldürülmüşdür. Əlaəddövlə Bozqurd bəyin oğlu Şahruxdan olan nəvələri Əli və Mehmed əsir alınmış, Şah İsmayılın hüzuruna göndərilmişdir. Şah İsmayıl sonradan Əli və Məhmədi əfv etmiş, onlara əmirliklər vermişdir.^[193][199] Zülqədəroğulları bəyliyi məğlub etdikdən sonra Məhəmməd xan Ustaclı Məmlük nəzarətində olan Malatyaya hücum etmişdir. Əlaəddövlə Bozqurd bəy şəxsən səfərə çıxmış və Məhəmməd xan Ustaclını geri çəkilməyə məcbur etmişdir. Məmlüklər Şah İsmayıl ilə Əlaəddövlə Bozqurd bəy arasında münasibətlərə müdaxilə etmiş, davam edən münaqişəni yumşaltmışdılar. Nəticədə, Əlaəddövlə Bozqurd bəy Diyarbəkirdən imtina etmiş və Səfəvilər dövləti ilə sülh bağlamışdır.^[30][166]

Əlaəddövlə Bozqurd bəyin Səfəvilər və Məmlüklər ilə münasibətlərinin yaxınlaşması onun Osmanlılarla arasının pisləşməsinə səbəb olmuşdur. O, nəvəsi I Səlimə (hakimiyyəti: 1512–1520-ci illər) taxta çıxması münasibətilə təbrik göndərməmişdir. Sultan Səlim babası Əlaəddövlə Bozqurd bəyin Şah İsmayıl ilə ittifaqa girdiyindən şübhələnmişdir.^[166] Əlaəddövlə Bozqurd bəy ilə sultan Səlim arasında açıq münaqişə 1514-cü ildə, Səlim Şah İsmayıla qarşı yürüşə çıxan zaman və Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusu ilə bu səfərdə iştirak etməsini tələb etdikdə yaranmışdır.^[7][30][200] Bundan əlavə, Əlaəddövlə Bozqurd bəyin qardaşı Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin oğlu Əli bəyin Osmanlı imperiyasında sığınacaq tapmasından narazı qalmışdı. Əli bəy əvvəlcə II Bəyazidin himayəsində olmuşdur. Hakimiyyətə gələn Səlim Əli bəyə himayədarlıq etmiş və onu Zülqədəroğulları bəyliyinin taxtına iddiaçı kimi Ədirnə yaxınlığında yerləşən Çirmənin sancaqbəyi təyin etmişdir.^[7][30] Digər tərəfdən, Əlaəddövlə Bozqurd bəy öz səltənətində Osmanlı torpaqlarından gələn qida və mal-qara yemi üzərində embarqo qoymuşdu. Zülqədəroğulları bəyliyindən gələ biləcək hücumlardan ehtiyatlanan Səlim şərqə yürüş edən zaman Kayseri ilə Sivas arasında cinahları qorumaq üçün 40 minlik qüvvə yerləşdirmişdi.^[201] Bütün çətinliklərə baxmayaraq, 1514-cü ilin avqustunda Səlim Çaldıran döyüşündə Şah İsmayılı məğlub etmişdir.^[166][202] 1515-ci ilin əvvəllərində Amasyada yenidən İranda döyüşmək istəməyən yeniçərilər tərəfindən üsyan baş vermişdir. Üsyanı yatırıb sədrəzəmi edam etdikdən sonra Səlim Əlaəddövlə Bozqurd bəyin Əhməd Paşa ilə əlaqələri olduğunu öyrənmiş və Zülqədəroğulları bəyliyini cəzalandırmağa qərar vermişdir.^[203]

Əlaəddövlə Bozqurd bəy dərhal Qansu Qavridən kömək istəmişdir, lakin əvəzində sultan Səlim Misiri məğlub etmək niyyətində olduğunu açıq şəkildə bildirmişdir. İki regional güc arasında diplomatik gediş-gəlişlər davam edən zaman Zülqədəroğulları bəyliyi Osmanlı ordusunun təchizat anbarlarını məhv etmişdir, bu isə çoxlu atların aclıqdan ölməsinə və Osmanlı hərbi gücünün xeyli azalmasına səbəb olmuşdur.^[203] Əlaəddövlə Bozqurd bəyin bu hərəkəti Səlim üçün son damla olmuşdur. Kəmaxın süqutundan sonra Səlimin ordusu dərhal Zülqədəroğulları bəyliyinə yönəlmişdir. Səlim Rumeli bəylərbəyi Xədim Sinan Paşanı Çaldıranda fərqlənmiş Əli bəy ilə birlikdə göndərmişdir və 5 iyun 1515-ci ildə 30 minlik ordu Sivasdan Əlbistana doğru hərəkət etmişdir. O, Osmanlı donanmasını Məmlüklərin Zülqədəroğulları bəyliyinə dənizdən kömək etməsinin qarşısını almaq üçün Aralıq dənizinə göndərmişdir. Osmanlıların hazırlıqlarını öyrənən Əlaəddövlə Bozqurd bəy xəzinəsini və hərəmini Durnadağ qalasına göndərmişdir. O, yaxınlarının Səlimə tabe olmaq məsləhətinə "Osmanlı hökuməti mənə nə edə bilər ki?" deyə cavab vermişdir.^[195]

12^[7]/13^[30] iyun 1515-ci ildə iki ordu Ördəklidə qarşılaşmışdır.^[166][195] Əli bəy at üstə irəli çıxaraq atası Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə sadiq olan türkmanları öz tərəfinə keçməyə çağırmışdır. Əli bəyin atası Zülqədəroğulları bəyliyində populyar olduğuna görə Əli bəyin çağırışları bəzi türkmanların Əlaəddövlə Bozqurd bəyə xəyanət etməsinə səbəb olmuşdur. Döyüş başlaya və tərəflər qarışan zaman Osmanlı əsgərlərindən biri “gözəl paltarlar” içində ağ atda oturan Əlaəddövlə Bozqurd bəyi görmüş, onu atdan salaraq qənimət kimi öldürmüşdür. Nəticədə, Zülqədəroğulları ordusu döyüş meydanından qaçmış və Əlaəddövlə Bozqurd bəyin bir çox qohumunun öldürülmüşdür. Çoxsaylı itkilər arasında onun bir oğlu və 30 tayfa başçısı döyüşdə həlak olmuş, qalan qohumları isə, o cümlədən həyat yoldaşları və qardaşı Əbdülrəzzaq əsir alınmışdır. Əli bəy Zülqədəroğulları bəyliyinin yeni hökmdarı təyin edilmişdir. Xütbə Səlimin adına oxunmuş, Osmanlıların Zülqədəroğulları bəyliyi üzərində suverenliyi elan edilmişdir.^[166][204]

Əli bəyin taxta çıxması, xüsusilə əmisioğlu Şahrux Məhəmməd bəyin oğulları tərəfindən qaldırılan bir neçə üsyana səbəb olmuşdur. Əli bəy üsyançılar arasında ən nüfuzlu şəxs olan Əhmədi Zamantı qəsrində ələ keçirərək üsyanı yatırmışdır. 1516-cı ilin fevralında Əli bəy Məmlük sultanı Qansu ilə dostluq münasibətləri qurmaq istəmiş, lakin uğursuz olmuşdur. Digər tərəfdən, Əli bəy Osmanlı dövlətinə sədaqətini sübut etməyə səy göstərirdi və Diyarbəkirin mühasirəsini qırmaq üçün yola çıxan Bığlı Mehmed Paşaya iki min nəfərlik dəstək qüvvəsi göndərmişdi. 1516-cı ilin aprelində Əli bəyin qüvvələri Qoçhisar döyüşündə iştirak etmiş, döyüşün nəticəsində Osmanlı hakimiyyəti bərpa edilmişdir.^[205]

Qansu Hələbə gəlmiş və Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazilərinə hücum etməyə hazırlaşmışdı. Qansuya göndərdiyi məktubda I Səlim Əli bəyin qohumlarına qarşı dəstək istəmiş və Məmlüklərin Səfəvi–Osmanlı münaqişəsində bitərəf qalması halında Zülqədiroğulları bəyliyini Məmlük hakimiyyətinə qaytarmağı təklif etmişdir. Əslində, I Səlim Məmlük ərazisinə hücum planlaşdırırdı və o, bu niyyətini gizlədərək Əlbistana getmişdir. Əli bəy Osmanlı ordusunu cənubdan Antepə qədər aparmışdı. Qansu Osmanlı ordusunun Suriyaya gəldiyini öyrənən zaman birtərəfli qaydada Əbdülrəzzaqı Zülqədəroğulları hökmdarı kimi tanımış və onun komandanlığı altında beş min nəfərlik ordunu şimala göndərmişdir. Osmanlı və Məmlük orduları 24 avqust 1516-cı ildə Mərcidabık yaxınlığında vuruşmuşdular. Əli bəy Anadolu bəylərbəyi Zeynəl Paşa ilə birlikdə Osmanlı ordusunun sağ cinahında yerləşmişdi. Əbdülrəzzaq və onun qardaşıoğlu Şahrux Məhəmməd bəyin oğlu Məlik Arslan bəy Məmlük ordusunun qarşı tərəfində, yəni sol cinahda idi. Döyüş başlayandan az sonra Əli bəy Məlik Arslan bəyi öldürmüşdü.^[206] Osmanlı qələbəsi ilə nəticələnən toqquşma zamanı Qansu insultdan ölmüş,^[207] Əbdülrəzzaq isə əsir götürülmüşdür.^[206]

Əli bəy ön cəbhədə yerləşən qüvvələrə rəhbərlik etməyə davam etmiş və I Səlimi Qahirə şəhərinə hücum etməyə çağırmışdır. Qəzzənin ələ keçirilməsindən sonra Əli bəy və ordusu 20 yanvar 1517-ci ildə Misirdə yerləşən Bilbeysə çatmışdır. Vəzirlərinin birbaşa hücum tövsiyəsinə zidd olaraq, Səlim Əli bəyin məsləhətinə əməl edərək Müqəddəm təpəsindən Ridaniyəyə doğru irəliləmişdir. Sonradan baş tutmuş Ridaniyə döyüşündə Əli bəy yenidən ordunun sağ cinahında yerləşmişdir. Toqquşma zamanı Əli bəyin bir oğlu da daxil olmaqla bir neçə Osmanlı komandiri həlak olmuşdur, lakin Əli bəy Qahirə şəhərinə sızmağı bacarmış və şəhər küçələrində baş tutan döyüşlərdə iştirak etmişdir. 13 aprel tarixində Əli bəy, atasının əvvəllər eyni yerdə edam edilməsinə qisas olaraq, Məmlük sultanı II Tumanbəyi (hökmdarlığı: 1516–1517) Bab Züvəylədə asmışdır.^[208]

Turhal yaxınlığında timar sahibi olan bir türkman tayfa başçısı olan Bozoxlu Şeyx Cəlal 1519-cu ildə Əli bəyin qohumları da daxil olmaqla çoxsaylı qızılbaşları toplayaraq böyük bir üsyan qaldırmışdır. Bozox sancağında Şeyx Cəlal Əli bəyin oğlu Üveysin evini talan etmiş və üsyançılara qarşı müqavimət hazırlayan yerli bəylərbəyi Şadi Paşanı Zilədə məğlubiyyətə uğratmışdır. I Səlim Əli bəyi və bir neçə Osmanlı valisini Şeyx Cəlalı ram etmək üçün vəzifələndirmişdir. 24 aprel 1519-cu ildə Əli bəy səhərdən axşama qədər davam edən döyüşdə iştirak etmişdir və qələbə qazanmışdır. Üsyanın lideri Şeyx Cəlal döyüş meydanından qaçmağı bacarmışdı, lakin o, cunqar yörükləri tərəfindən tutulmuşdur. Şeyx Cəlal Şadi Paşaya təqdim edilmək üçün aparılan zaman Üveys onu oğurlamış və atası Əli bəyə gətirmişdir. Əli bəy Şeyx Cəlalın kəlləsini kəsmiş və onu I Səlimə göndərmişdir. Bu, Osmanlı valiləri, xüsusilə Rumeli bəylərbəyi Fərhad Paşa arasında qısqanclığa səbəb olmuşdu.^[209]

I Səlimin 1520-ci ildə vəfatından qısa müddət sonra, əvvəllər Dəməşq bəylərbəyi olan Canbərdi Qəzai hakimiyyət dəyişikliyindən istifadə edərək üsyan qaldırmışdır. Fərhad Paşa və Əli bəy bu üsyanı yatırmaq ilə vəzifələndirilmişdilər, lakin Qəzai 20 Hələb şəhərini mühasirəyə almışdı. Əli bəy Fərhad Paşanın gəlişindən əvvəl Hələb yaxınlığında Qəzaini məğlub etmişdi. Qəzai Dəməşq şəhərinə geri çəkilmiş, lakin 27 yanvar 1521-ci ildə Osmanlı qüvvələri Dəməşq yaxınlığındakı Məstəbədə Qəzaini öldürmüşdür. Əli bəyin başqa bir üsyanı yatırmaqda uğuru onun şöhrətini artırmış və Fərhad Paşa ilə aralarındakı düşmənçiliyi gücləndirmişdir. Həmin il Əli bəy I Süleymanın (hökmdarlığı: 1520–1566) Belqradın mühasirəsi zamanı Osmanlı imperiyasının şərq sərhədlərini qorumuşdur.^[210]

Əli bəyin öz təbəələrinə qarşı qəddar və ədalətsiz şəkildə idarəçilik etdiyi haqqında şayiələrin araşdırılması üçün Osmanlı hakimiyyəti Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazisinə müfəttişlər göndərmişdi, Əli bəy isə həmin məmurları öldürtmüşdür. Fərhad Paşa bu fürsətdən istifadə edərək Əli bəyi ləkələmək və aradan götürmək qərarına gəlmişdir. O Sultan Süleymandan fərman alaraq Tokata getmiş, orada Əli bəy və oğullarını Səfəvilərə qarşı gələcək səfər məqsədilə görüşə dəvət etmiş, lakin görüşün məqsədini gizlətmişdir. Əli bəy və oğulları Artukovada Fərhad Paşa ilə görüşmüşdülər. Fərhad Paşa onları böyük maraqla qarşılamış və onlar üçün dəbdəbəli ziyafət təşkil etmişdir. Ziyafət zamanı Əli bəy, onun oğulları Sarı Arslan, Üveys, Divanə Vələd və Pir Əhməd,^[207][157] həmçinin bütün yaxın ətrafı öldürülmüşdür. Sultan Süleyman 1522-ci ilin iyulunda Rodosun mühasirəsi üçün hazırlıqlar zamanı Çinedə Əli bəyin kəlləsini götürmüşdür. Əli bəy ölümünə qədər Osmanlılara sadiq qalmışdı. Onun qətli müstəqil və ya muxtar Zülqədəroğulları dövlətinin Osmanlı ərazisinə birləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdı. Əli bəyin ölümündən sonra ölkənin böyük hissəsi Dulqədir əyalətinin bir hissəsi olmuş, Bozox bölgəsi isə sancaq kimi idarə olunmuşdur.^[211]

Zülqədəroğulları bəyliyi bəyin şəxsi idarəsi altında idi. Mənbələrdə divan və vəzirlərin olduğu qeyd edilmişdir. Əlaəddövlə Bozqurd bəyin vəzirindən bəhs edilmişdir. Vergilərin müntəzəm olaraq yığıldığı, onların toplanması və uçotu üçün məsul olan məmurların fəaliyyət göstərdiyi məlumdur.^[224]

Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusu dövlətin yaranmasını və mövcudluğunu təmin etmişdir. Ordu adətən bəyin özü və ya onun ən yaxın qohumları tərəfindən idarə olunurdu. Bu, hər köçəri tayfada olduğu kimi, əsasən süvarilərdən ibarət idi. Əsgərlərin sayı ildən-ilə dəyişirdi. Bəylik qurulanda Qaraca bəyin beş min nəfərlik dəstəsi var idi.^[14] XIV əsrin sonuna qədər ordu 25 min nəfərə çatmışdı. 1432-ci ildə Fransa səyyah Bertrandon de la Brokyernin məlumatına görə, Zülqədəroğulları bəyinin 30 min döyüşçüsü var idi tayfanın təxminən 100 min qadını döyüşçü ola bilərdi.^[7] 1465-ci ildə Uzun Həsənin Harputu mühasirəyə aldığı zaman Zülqədəroğulları hökmdarı Məlik Arslan bəy 30 min nəfərlik ordu toplaya bilmişdi.^[98] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin hakimiyyəti dövründə Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusu Məmlük ordusunu bir neçə dəfə məğlub edəcək qədər güclü idi.^[225][125] Zülqədəroğulları bəyliyinin hökmdarı Əlaəddövlə Bozqurd bəyi məğlub etmək üçün Misir hökuməti xərcləri azaltmış və fövqəladə tədbirlər görmüşdür. Bəylikdə timar sistemi mövcud idi.^[226]

Əlaəddövlə Bozqurd bəy "Əlaəddövlə Qanunnaməsi" 58 maddədən ibarət qanunlar məcəlləsini yaratmışdır^[227] və bu, Zülqədəroğulları bəyliyinin idarəçiliyindən məlum olan yeganə qanun məcəlləsidir. Məcəllə əsasında Osmanlı imperiyasında istifadə edilən timar sisteminin eynisini tətbiq edilmişdir. Məcəllə şəriət və yerli adət qanunlarını birləşdirmiş, səltənətin cinayət və torpaq qanunlarını əhatə etmişdir.^[228] Xalq Əlaəddövlə Bozqurd bəyi sevgi ilə xatırlamış, onun hakimiyyət dövründən bu günə qədər "Əlaəddövlə qanunu" və "Əlaəddövlə ədaləti" ifadələri qalmışdır.^[166] Əlaəddövlə Bozqurd bəy Hələb yaxınlığında, bəyliyin sərhədlərindən kənarda və Məmlük sultanlığının nəzarəti altında iqta torpaqlara sahib olmuşdur. Bu, Zülqədəroğulları bəyliyinin müttəfiq kimi əhəmiyyətini göstərirdi, lakin Əlaəddövlə Bozqurd bəyin ölümündən sonra bu iqta torpaqlar və ümumilikdə iqta sistemi Osmanlı dövləti tərəfindən ləğv edilmişdir.^[229]

Region Səlcuqlu, Osmanlı və Məmlük incəsənətinin təsiri ilə seçilir. Bəylik dövrünə aid ən əhəmiyyətli tikililərdən biri də Əlbistanda Osmanlı üslubunda tikilmiş Ulu məsciddir.^[230]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Zülqədəroğulları bəyliyinin öz adına sikkə zərb etdiyi məlum olan yeganə hökmdarıdır. Onun qardaşı Əlaüddövlə Bozqurd bəyin hakimiyyəti dövründə sikkə zərb edilməsi mümkündür, lakin onlar qorunub saxlanılmayıb deyə naməlumdur.^{[7][120][231]} Onun sikkələri çox nadirdir və sadəcə üç nüsxəsi dərc olunmuşdur. Onlardan biri Necdet Kabaklarlı kolleksiyasında, digəri Murat Uğurluer kolleksiyasında, üçüncüsü isə internetdə yayılmışdır. Bu sikkələrin çəkisi müvafiq olaraq 4.21, 2.09 və 4.11 qram, ölçüləri isə 15.5–20, 14–19 və 11–22 millimetrdir. Sikkələr 1468-ci ildən 1471-ci ilin iyununa qədər, şəhər Məmlük nəzarətinə qayıdana kimi Antepdə zərb edilmişdir. Sikkələrə aşağıdakı ərəbcə ifadə həkk olunmuşdur:^[232]

Əlaəddövlə Bozqurd bəy öz səltənətində, xüsusilə də Maraşda bir neçə memarlıq izi qoymuşdur. Həmin tikililərə 1500–1509-cu illər arasında həyat yoldaşı Şəmsə Xatun üçün inşa edilən Xatuniyyə külliyəsi,^[233] həmçinin İmarəti-Nəbəviyyə, Böyük Bağdadiyyə mədrəsəsi, Daş (Rad) mədrəsəsi, Seyid Məzlum zaviyəsi, Böyük Bağdad (Katib) xanı, 1500-cü ildə inşa edilən Bəktutiyyə məscidi, Yum Dədə türbəsi, Qədim bedesten və Maraş bazarı daxildir.^[234][230] Əlbistanda onun inşa etdirdikləri Ümmət Baba türbəsi, məscid və zaviyə, eləcə də Qədim məsciddən ibarət olmuşdur,^[235] Antepdə isə su anbarı və Əlaəddövlə məscidini sifariş etmişdir.^[236] Süleyman bəy Maraş şəhərində yerləşən ən böyük məscid olan Ulu məscid də daxil olmaqla bəzi memarlıq irsi qoymuşdur.^[13] Sözügedən məscid səlcuq üslubunda mehrab üzərində yeddi atlı təsviri ilə tikilmişdir.^[237][238]

Başqa bir mədrəsə – Kayseridə yerləşən Xatuniyyə 1432-ci ildə Mehmed bəy tərəfindən tikilmişdir.^[230][239] Ümumiyyətlə, Zülqədəroğulları bəyliyinin dövründə Maraş, Əlbistan, Afşin, Pınarbaşı, Gəmərək, Çandır, Ağdağ, Boğazlıyan, Kırşəhər, Qədirli, Harun və Antepdə 34 məscid,^[240] 12 mədrəsə,^[241] 1 imarətxana^[242] və 57 zaviyə^[243] tikmişdir.

Əlaəddövlə Bozqurd bəyin adı Avropada da geniş tanınmışdır. Onun hakimiyyətindən iki əsr sonra Avropada Kiçik Asiyanın bir hissəsi, bəyliyin torpaqlarını qismən əhatə edən "Aladuliya" ərazisini Əlaəddövlə Bozqurd bəyin şərəfinə adlandırılmışdır.^[244]