Dovşankələmi (lat. Crassula) — daşdələnçiçəklilər sırasının dovşankələmikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Dovşankələmi
Elmi təsnifat
Beynəlxalq elmi adı

Təbii yayılması

Cənubi Afrika, Cənub və Mərkəzi Amerika, və yalnız bəzi növlər hərdən Mərkəzi Avropada rast gəlinir.

Botaniki təsviri

Dovşankələmi cinsinə daxil olan bitkilər kol və ya ot bitkiləridir. Bu cins özündə 800-ə yaxın bitki cəmləşdirir. Öz adını bitki yarpaqlarının turşməzə dadına görə alıb.

Birillik və ya çoxillik nümayəndələri mövcuddur. Əksər hallarda ot növlərinə rast gəlinir. Onları dekorativ-yarpaqlı nüsxələr kimi böyüdürlər. Növlərin əksəriyyəti üç-dörd yarpaqlı olur. Daha nadir beş-altı və doqquz yarpaqlılara rast gəlinir. Uzun saplaqlarda, xüsusi turş dada malikdirlər. Növdən asılı olaraq bitkinin yeraltı hissəsi – kökdür, kök yumrusudur və ya soğanaqdır. Təvazökar, amma çox cazibədar gülləri ağ, sarı, çəhrayı, bənövşəyi rənglərə malikdirlər. Dovşankələmləri gecə, parlaq günəş vaxtı və yağışdan əvvəl yarpaqlarını qatlayır.

Növləri

  • Helophytum ( & )
  • Glomeratae Haw. seksiyası
      • Crassula alata subsp. alata
      • Crassula alata subsp. pharnaceoides
    • Crassula colorata
      • Crassula colorata var. acuminata
      • Crassula colorata var. colorata
      • Crassula colorata var. miriamiae
    • Crassula connata
      • Crassula decumbens var. brachyphylla
      • Crassula decumbens var. decumbens
      • Crassula lanceolata subsp. denticulata
      • Crassula lanceolata subsp. lanceolata
      • Crassula lanceolata subsp. transvaalensis
      • Crassula muscosa var. muscosa
      • Crassula muscosa var. obtusifolia
      • Crassula muscosa var. parvula
      • Crassula muscosa var. polpodacea
      • Crassula schimperi subsp. phyturus
      • Crassula schimperi subsp. schimperi
      • Crassula sieberiana subsp. rubinea
      • Crassula sieberiana subsp. sieberiana
      • Crassula sieberiana subsp. tetramera
      • Crassula thunbergiana subsp. minutiflora
      • Crassula thunbergiana subsp. thunbergiana
    • Crassula tillaea
  • Dinacria (Harv.) Schönland seksiyası
  • Filipedes (Harv.) Schönland seksiyası
      • Crassula expansa subsp. expansa
      • Crassula expansa subsp. filicaulis
      • Crassula expansa subsp. fragilis
      • Crassula expansa subsp. pyrifolia
      • Crassula volkensii subsp. coleae
      • Crassula volkensii subsp. volkensii
  • Deltoideae DC. seksiyası
      • Crassula corallina subsp. corallina
      • Crassula corallina subsp. macrorrhiza
  • Anacampseroideae Haw. seksiyası
    • Crassula arborescens
      • Crassula arborescens subsp. arborescens
      • Crassula arborescens subsp. undulatifolia
    • Crassula multicava
      • Crassula multicava subsp. floribunda
      • Crassula multicava subsp. multicava
      • Crassula pellucida subsp. alsinoides
      • Crassula pellucida subsp. brachypetala
      • Crassula pellucida subsp. marginalis
      • Crassula pellucida subsp. pellucida
      • Crassula pellucida subsp. spongiosa
      • Crassula sarmentosa var. integrifolia
      • Crassula sarmentosa var. sarmentosa
  • Petrogeton (Eckl. & Zeyh.) Walp. seksiyası
      • Crassula capensis var. albertiniae
      • Crassula capensis var. capensis
      • Crassula capensis var. promontorii
  • Galpiniflora Toelken seksiyası
  • Acutifolia (Schönland) Toelken seksiyası
      • Crassula ericoides subsp. ericoides
      • Crassula ericoides subsp. torulosa
      • Crassula sarcocaulis subsp. rupicola
      • Crassula sarcocaulis subsp. sarcocaulis
      • Crassula tetragona subsp. acutifolia
      • Crassula tetragona subsp. connivens
      • Crassula tetragona subsp. lignescens
      • Crassula tetragona subsp. robusta
      • Crassula tetragona subsp. rudis
      • Crassula tetragona subsp. tetragona
  • Squamulosae Haw. seksiyası
  • Subulares Haw. ex DC. seksiyası
      • Crassula multiflora subsp. leucantha
      • Crassula multiflora subsp. multiflora
      • Crassula subulata var. fastigiata
      • Crassula subulata var. hispida
      • Crassula subulata var. subulata
  • Curtogyne (Haw.) Toelken seksiyası
  • Kalosanthes (Haw.) Toelken seksiyası
  • Rosulares Haw. seksiyası
      • Crassula alba var. alba
      • Crassula alba var. pallida
      • Crassula alba var. parvisepala
      • Crassula barbata subsp. barbata
      • Crassula barbata subsp. broomii
    • Crassula capitella
      • Crassula capitella subsp. capitella
      • Crassula capitella subsp. meyeri
      • Crassula capitella subsp. nodulosa
      • Crassula capitella subsp. sessilicymula
      • Crassula capitella subsp. thyrsiflora
      • Crassula exilis subsp. cooperi
      • Crassula exilis subsp. exilis
      • Crassula exilis subsp. sedifolia
      • Crassula montana subsp. montana
      • Crassula montana subsp. quadrangularis
      • Crassula obovata var. dregeana
      • Crassula obovata var. obovata
      • Crassula sediflora var. amatolica
      • Crassula sediflora var. sediflora
      • Crassula setulosa var. deminuta
      • Crassula setulosa var. jenkinsii
      • Crassula setulosa var. longiciliata
      • Crassula setulosa var. rubra
      • Crassula setulosa var. setulosa
      • Crassula southii subsp. southii
      • Crassula southii subsp. sphaerocephala
      • Crassula tomentosa var. glabrifolia
      • Crassula tomentosa var. tomentosa
      • Crassula vaginata subsp. minuta
      • Crassula vaginata subsp. vaginata
  • Perfilatae Haw. ex DC. seksiyası
      • Crassula brevifolia subsp. brevifolia
      • Crassula brevifolia subsp. psammophila
      • Crassula rupestris subsp. commutata
      • Crassula rupestris subsp. marnieriana
      • Crassula rupestris subsp. rupestris
  • Columnares Haw. ex DC. seksiyası
      • Crassula alpestris subsp. alpestris
      • Crassula alpestris subsp. massonii
      • Crassula columnaris subsp. columnaris
      • Crassula columnaris subsp. prolifera
      • Crassula congesta subsp. congesta
      • Crassula congesta subsp. laticephala
  • Argyrophylla (Schönland) Toelken seksiyası
      • Crassula ausensis subsp. ausensis
      • Crassula ausensis subsp. giessii
      • Crassula ausensis subsp. titanopsis
      • Crassula garibina subsp. garibina
      • Crassula garibina subsp. glabra
      • Crassula globularioides subsp. globularioides
      • Crassula globularioides subsp. illichiana
      • Crassula lanuginosa var. lanuginosa
      • Crassula lanuginosa var. pachystemon
      • Crassula namaquensis subsp. comptonii
      • Crassula namaquensis subsp. lutea
      • Crassula namaquensis subsp. namaquensis
      • Crassula sericea var. hottentotta
      • Crassula sericea var. sericea
      • Crassula sericea var. velutina
  • Arta (Schönland) Toelken seksiyası
    • Crassula elegans
      • Crassula elegans subsp. elegans
      • Crassula elegans subsp. namibensis
  • Crassula seksiyası
      • Crassula perfoliata var. coccinea
      • Crassula perfoliata var. heterotricha
      • Crassula perfoliata var. minor
      • Crassula perfoliata var. perfoliata
  • Globulea (Haw.) Harv. seksiyası
      • Crassula atropurpurea var. anomala
      • Crassula atropurpurea var. atropurpurea
      • Crassula atropurpurea var. cultriformis
      • Crassula atropurpurea var. purcellii
      • Crassula atropurpurea var. rubella
      • Crassula atropurpurea var. watermeyeri
      • Crassula mesembryanthoides subsp. hispida
      • Crassula mesembryanthoides subsp. mesembryanthoides
      • Crassula nudicaulis var. herrei
      • Crassula nudicaulis var. nudicaulis
      • Crassula nudicaulis var. platyphylla
      • Crassula pubescens subsp. pubescens
      • Crassula pubescens subsp. radicans
      • Crassula pubescens subsp. rattrayis
      • Crassula subacaulis subsp. erosula
      • Crassula subacaulis subsp. subacaulis
      • Crassula subaphylla var. subaphylla
      • Crassula subaphylla var. virgata

Ekologiyası

Dovşankələmləri arasında çox dekorativ alaqkimilər növləri var. Bu növlər XVII əsrdən mədəniyyətə daxil edilmişdir və o vaxtdan bağlarda və otaq bitkiləri kimi geniş yetişdirilirlər.

Dovşankələmini parlaq, amma dalğın işıqla işıqlandırılmış yerdə saxlayırlar. Bitki yarımkölgəni əla daşıyır, ancaq sıx kölgədə uzun müddət qalması yarpaqlarının dekorativliyinin itməsinə səbəb olur. Günəş şüalarının düz təsiri yarpaqları məhv edə bilər.

Dovşankələmi böyütmə şərtlərinə tələbkar olmayan bitkidir. Onun üçün xüsusi mikroiqlim yaratmaq lazım deyil, otaq temperaturunda yaxşı artır. Yay vaxtında dovşankələmini yeldən qorumaq şərtilə təmiz havaya çıxartmaq olar. Qışda bitki olan məkanda temperatur 16-18 °C-dən aşağı düşməməlidir. Qış dövrünə yerüstü hissəsi qırılan növlərini isə 12-14 °C-də saxlayırlar.

Yayda dovşankələmi bol suvarmaya ehtiyac duyur, ancaq onu rütubətli torpaqda uzun müddət saxlamaq da olmaz. Rütubətin həddən artıq bolluğuna çox həssasdır, ona görə də küpəyə suyu artıq tökməkdənsə, əskik tökmək məsləhət görülür. Payızda sulamağı tədricən azaldırlar, qış vaxtında isə torpağı azca rütubətli saxlamaq bəs edir.

Çox növləri qışda dincəlir. Dinclik (1-1,5 ay) dövründə sulamağı durdururlar və bitkini quru sərin yerdə saxlayırlar. Birinci cücərtilər görünəndən sonra, onun yeni torpaq qarışığına yerini dəyişdirirlər, sulayıb yeniləyirlər və yenə ilıq yerə qoyurlar. 30-40 gün sonra çiçəkləmə başlayır.

Otaqda saxlama vaxtı yarpaqları qaynanmış suyla daim çiləmək lazımdır. Payız-qış dövründə isə buna ehtiyac yoxdu.

Bitkinin yemlənməsini kompleks mineral gübrələrlə edirlər. Aktiv artma dövründə hər 2-3 həftə onlara kompleks mineral gübrələr verilir. Bu vaxttərkibin miqdarı qablaşdırmadan iki dəfə daha az göstərilmiş olmasına diqqət etmək lazımdır. Bitkinin ətrafında köklərə mineralların girişini asanlaşdırmaq üçün torpağı azca yumşaltmaq lazımdır.

Dovşankələminin böyütməsi üçün bərabər hissələrdə çimli və çürüntüdən (çürümüş peyindən) və qumdan ibarət olan torpaq qarışığını hazırlayırlar. Kök şişləri və həddən artıq suvarma vaxtı bitkinin başları (soğanaqları) kök çürüntüsünə meyillidir, buna görə də küpənin dibinə keramzitdən drenaj qatını qoymaq lazımdır. Gənc bitkilərin əvvəlcə hər il, sonra isə hər 2-3 ildən bir yeri dəyişdirilir.

Dovşankələmi köhnə bitkilərin əsas kökünün ətrafında yaranan kök şişləriylə yaxşı çoxalır. Kök şişləri (5-10 ədəd) yuxarıdan onları 1 sm torpaqda örtərək küpələrə əkilir. Əkməni dəyişik vaxtda edirlər, çiçəkləmənin arzu olunan müddətlərindən asılı olaraq. Tam inkişafı ilin fəsilindən asılı olaraq əkmə günündən 30-40 gün çəkir.

Əgər bitki toxum vasitəsilə çoxaldılırsa, o zaman onlar torpağın səthinə səpilir, çünki toxumlar çox xırda olur və torpağı axınla sulanmayıb çiləməylə nəmləndirmək lazımdır.

Dovşankələmi çox nadir hallarda zərərvericilərlə xəstələnir.

Azərbaycanda yayılması

İstifadəsi

Yarpaqlarını salatlara əlavə edərək qidada istifadə etmək olar. Hələ qədim zamanlarda bitkinin bəzi növləri qidada istifadə olunurdu. Hindilər xüsusi olaraq dovşankələmlərinin yetişdirilməsiylə məşğul olurdular və böyük miqdarda nişasta özündə saxlayan qaynanmış kök yumrularını yeyirdilər.

Xalq təbabətində dovşankələminin bütün hissələri istifadə edilir – güllər, svetonosı, yarpaqlar (vərəqlər). Bitki orqanik turşuları (turşəngi, almanı, limonu) özündə saxlayır. Yazda xammalı tədarük edirlər və ya başlanğıcda illər (may-iyun) və 40-50°С temperatur vaxtı (yanında) qurudurlar. Xammaldan istehsal edilmiş tinkturalar sinqa vaxtı (yanında) istifadə edir, mədə, qaraciyər xəstəliklərində təsirlidir. Yaxşı antiseptikdir. Dovşankələminin şirəsiylə qaşınmanı müalicə edirlər. Bitki homeopatiyada istifadə olunur.

Otaq bitkisi kimi XVII əsrdən becərilir.

İstinadlar

  1. Linney K. . 5 Stokholm: 1754. S. 136.
  2. Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 282.

Həmçinin bax

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023