Dizaq nahiyəsi

Qarabağ bəylərbəyliyinin Arazbar ölkəsinin inzibati ərazisi.

1593-cü ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Dizaq sancağı nahiyəsi.

Dizaq nahiyəsi 79 kənd 3 qışlağı 1 məzrədən ibarətdi. Bu kəndlərdən 33 boş və kimsəsiz olub onların yalnız vergi hasılatı qeyd olunmuşdur.

• 1 Qoçəhmədli
• 2 Qarabulaq qışlağı

1727-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Bərgüşad livasının Dizaq nahiyəsi

86 Köy bulunmakta 41 köy ise boştur vergi veren :

• 1 Tuğ
• 2 Cəbrayıl (Cebrayıllı)
• 3 Daşkəsən (Cəbrayıl)
• 4 Hadrut (Haderud)
• 5 Sur
• 6 Mehemmedzur
• 7 Benazur
• 8 Köşbek
• 9 Azıx (Xocavənd) (Azug)
• 10 Seleketün
• 11 Düdükçü
• 12 Susalıg
• 13 Tomu
• 14 Zamzur
• 15 Edilli Eydilli (beydilli)
• 16 Dərəaxunlu
• 17 Cerağuş
• 18 Teğasi
• 19 Metucahan ve gışlaglar
• 20 Tumaglı
• 21 Əhmədli
• 22 Mingülab Teresu
• 23 Qarğabazarı^[1]
• 21 Qoçəhmədli 12 nəfər vergi ödəyən adam var. Bu adamlar 12.000 ağça vergi ödəyirmişlər. Məşğuliyyətləri əkinçilik imiş. Buğda, arpa və pərinc əkirmişlər. Ipəkçiliklə də ilgilənirmişlər.^[2]
• Qarabulaq qışlağı

Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir Dizaq nahiyəsi 4 mahala böldü. Dizaq mahalı, Dizaq-Cəbrayıllı mahalı, Cavanşir-Dizaq mahalı, Xırdapara-Dizaq mahalı.

• Dizaq mahalı — 1747-ci ildə Dizaq nahiyəsi bölünməsi nəticəsində yarandı.

Dizaq mahalının baş kəndi Tuğ şenliyi idi Sərhədləri —Qərbdən Bərgüşad mahalı, şimaldan Vərəndə mahalı, şərqdən Cavanşir-Dizaq mahalı, cənubdan Xırdapara-Dizaq mahalı Dizaq mahalı 1840-cı ildə ləğv edildi. Mahalın ərazisi yeni yaranan Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinə bağlandı.

• Cavanşir-Dizaq mahalı 1747-ci ildə Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir hakimiyyətə yiyələnəndən sonra Qarabağ xanlığını mahallara böldü. Arazbar nahiyəsinın əsas hissəsi Cavanşir-Dizaq mahalının ərazisinə düşdü. Cavanşir-Dizaq mahalı qərbdən Xırdapara-Dizaq, şimaldan Vərəndə, şərqdən Dəmirçi-Həsənli, cənubdan Ərdəbil vilayəti, Şahsevən xanlığı ilə həmsərhəd idi.

Mərkəzi— Hacılı obası Sərhədləri —Qərbdən Xırdapara-Dizaq mahalı, şimaldan Vərəndə mahalı, şərqdən Dəmirçihəsənli mahalı, cənubdan Ərdəbil xanlığı Cavanşir-Dizaq mahalı 1840-cı ildə ləğv edildi. Yeni yaranan Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinə bağlandı.

• Xırdapara-Dizaq mahalı 1747-ci ildə əski Dizaq nahiyəsinin və Arazbar nahiyəsi əraziləri əsasında yaranmışdı. Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir bu mahalı Dizaq mahalından, bir az da Arazbar nahiyəsindan kəsib ayırmışdı. Mahal ərazisində qeyri-müsəlman yaşamırdı. Mahalın sərhəd-sınırı güneydə Araz çayı, quzeydə Dizaq mahalı, günbatanda Dizaq-Cəbrayıllı mahalı və gündoğanda Cavanşir-Dizaq mahalı ilə çevrələnirdi.

Mərkəzi — əvvəlcə Pirəhmədli kəndi, sonra Saracıq kəndi Sərhədləri — Qərbdən Dizaq-Cəbrayıllı mahalı, şimaldan Dizaq mahalı, şərqdən Cavanşir-Dizaq mahalı, cənubdan Qaradağ xanlığı. Xırdapara-Dizaq mahalı 1822-ci ildə ləğv edildi. Dizaq nahiyəsinin tərkibinə qatıldı.

• Dizaq-Cəbrayıllı mahalı 1747-ci ildə Dizaq-Cəbrayıllıdır. Mahalın sınır-sərhədi güneydən Araz çayı, quzeydən Dizaq mahalı, günbaтandan Bərgüşad mahalı və günbaтandan Xırdapara-Dizaq mahalıdır. Dizaq-Cəbrayıllı mahalı Dizaq mahalının ərazisində yaranıb.

Mərkəzi— Cəbrayıl şəhəri kəndi. Sərhədləri — Qərbdən Bərgüşad mahalı, şimaldan Dizaq mahalı, şərqdən Xırdapara-Dizaq mahalı, cənubdan Qaradağ xanlığı Mahal öz adını Cəbrayıllı elindən alıb. Mahal 1822-ci ildə ləğv olundu. Dizaq mahalına bağlandı.

1923-cü ildə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasınin Dağlıq Qarabağnın Dizaq nahiyəsi (rayonu) Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin dağlıq hissəsinə XIX əsrdə köçürülən ermənilərə 1923-cü il iyulun 7-də muxtar vilayət statusu verildi ki, bu da sovet Rusiyasının himayəsi və iştirakı ilə həyata keçirildi. Dizaq rayonu. Bu rayonun tərkibində 5 nahiyə (Hadrut, Tuğ, Xozabyurd, Arakül, Edilli) və 48 kənd var idi. 1939-cu il avqustun 17-də Dizaq rayonu isə Hadrut adlandırılmışdır.^[3]

Gence-Karabağ Eyaletinin Müfessel Defteri, s.472–484.

• [1] Arxivləşdirilib 2015-12-08 at the Wayback Machine