Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Video Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
  • İanə et

Dil diskriminasiyası

  • Məqalə
  • Müzakirə

Dil diskriminasiyası (ing. Linguistic discrimination, həmçinin qlottofobiya, linqvizm və dilçilik adlanır) — insanlara danışdıqları dil,[1] vurğu və ya dil bilikləri əsasında ayrı-seçkilik göstərilməsi deməkdir. Bu cür diskriminasiya cəmiyyətdə dil müxtəlifliyinə dözümsüzlük və dominant dillərin üstünlük təşkil etməsi nəticəsində ortaya çıxır. İnsanlar çox vaxt rəsmi və ya geniş istifadə olunan[2] dili bilmədikləri və ya həmin dildə fərqli vurğu ilə danışdıqları üçün mənfi münasibətlə qarşılaşa bilərlər. Bu, xüsusilə çoxmillətli və ya çoxdilli cəmiyyətlərdə daha çox müşahidə edilir.[3]

Dil diskriminasiyası iş yerlərində, təhsil sahəsində və gündəlik sosial münasibətlərdə özünü göstərə bilər. Məsələn, işəgötürənlər müəyyən bir dili mükəmməl bilməyən şəxsləri işə qəbul etməkdən imtina edə bilər və ya həmin şəxslərə qarşı mənfi yanaşma sərgiləyə bilər.[4] Eyni zamanda, təhsil sahəsində dominant dilin üstünlük təşkil etdiyi məktəblərdə digər dilləri danışan uşaqların təhsildə geri qalması mümkündür. Bundan əlavə, fərqli vurğular və ya dialektlər bəzən sosial stiqmaya səbəb ola bilər və insanlar həmin fərqlərə görə kənarlaşdırıla bilər.[5]

Dil diskriminasiyasını aradan qaldırmaq üçün inklüziv yanaşmalar tətbiq edilməlidir. Cəmiyyətlər dil müxtəlifliyini zənginlik kimi qəbul etməli və bütün dillərə hörmət göstərməlidirlər.[6] Təhsil sistemlərində və iş yerlərində çoxdilliliyi təşviq edən proqramların hazırlanması vacibdir. Bundan əlavə, dominant dillərin digər dillərə qarşı üstünlüyünün azaldılması və fərqli vurğuların normal qəbul edilməsi üçün maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Bu yanaşmalar dil diskriminasiyasını azaltmağa və daha tolerant və müxtəliflikləri qəbul edən bir mühit yaratmağa kömək edə bilər.[7]

Mündəricat

  • 1 Linqvistik qərəzlər
  • 2 Kolonizasiya
    • 2.1 Dil imperializminin tarixi
    • 2.2 Mədəniyyət
    • 2.3 Müstəmləkə dilləri və sinfi
  • 3 Təsiri
  • 4 İstinadlar
  • 5 Ədəbiyyat
  • 6

Linqvistik qərəzlər

Müəyyən ləhcələri danışanlar qərəzlə üzləşə bilər. Məsələn, bəzi vurğular mədəni kontekstdən asılı olaraq daha böyük nüfuza malikdir. Bununla belə, bu qədər çox ləhcə ilə hansının daha çox seçildiyini[8] müəyyən etmək çətin ola bilər. “Do You Speak American?” kitabının[9] müəllifləri kimi dilçilərin verə biləcəyi ən yaxşı cavab odur ki, bu, yerdən və danışandan asılıdır. Bununla belə, araşdırmalar göstərdi ki, dillərdə bəzi səslər təbiətcə daha az xoşagələn kimi müəyyən edilə bilər. Bundan əlavə, bəzi vurğular bəzi cəmiyyətlərdə digərlərindən daha prestijli olur. Məsələn, ABŞ-da danışıq dilində Amerika dialekti (ağ orta təbəqə ilə əlaqəli müxtəliflik) televiziya jurnalistikası kimi bir çox kontekstdə geniş şəkildə danışılır. Bundan əlavə, Böyük Britaniyada qəbul edilən tələffüz daha yüksək[10] sinif olmaq və buna görə də daha xoş olmaq ilə əlaqələndirilir. Buna misal olaraq ABŞ-da cənublularla şimallılar arasındakı fərqi göstərmək olar, burada Şimaldan olan insanlar ümumiyyətlə daha az gözəl, cənublular isə daha az ağıllı kimi qəbul edilir.[11] Sosiolinqvist Lippi-Qrin iddia etdiyi kimi, “Tarixi əsərlər yazılan zaman onlar dominant təbəqəyə diqqət yetirdikləri geniş şəkildə müşahidə edilmişdir... Adətən, zamanla dilin inkişafı ilə bağlı araşdırmalar çox dar şəkildə danışanların ən kiçik hissəsinə diqqət yetirir: məlumatların yayılmasına nəzarət etmək üçün güc və resurslar”.[12]

Kolonizasiya

Dil imperializminin tarixi

 
Haitidə məktəblilərin şəkli

Dil imperializmi, bir dilin digər dillər üzərində üstünlük quraraq, onları məhdudlaşdırması və ya əvəz etməsi prosesini ifadə edir. Bu fenomenin tarixi xüsusilə Avropa kolonializm dövrünə dayanır.[13] XVI əsrdən başlayaraq,[14] Avropa gücləri, xüsusən İngiltərə, Fransızlar, İspanlar və Portuqallar, geniş koloniyalar quraraq öz dillərini dünyanın müxtəlif bölgələrində tətbiq etməyə başladılar.[15] Koloniyalarda yerli dillərin yerinə Avropa dilləri əsas dil kimi qəbul edildi, bu da həmin dillərin mədəniyyətlər, təhsil və dövlət idarəçiliyi sahələrində hakim olmasına gətirib çıxardı.[16]

Dil imperializminin ən böyük təzahürlərindən biri İngilis dilinin qlobal miqyasda üstünlük təşkil etməsidir.[17] İngiltərənin böyük bir hissəsi olan Britaniya İmperiyası XIX əsrdə dünyanın müxtəlif yerlərində yerləşərkən, İngilis dili dünyanın ən geniş yayılmış dillərindən birinə çevrildi.[18] XX əsrdə ABŞ-ın iqtisadi və mədəni təsiri ilə İngilis dili bir çox ölkələrdə, xüsusilə təhsil, biznes və elm sahələrində əsas dil halına gəldi. Bu fenomen, digər dillərin marginallaşmasına və ya yox olmasına səbəb ola bilər, çünki yerli dillər rəsmi və sosial sahələrdə təmsil olunmurlar.[19]

Dil imperializminin təsirləri hələ də müasir dövrdə davam etməkdədir. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr, xüsusən Afrika və Asiya, öz dillərini qorumağa çalışsalar da, İngilis dili bu regionlarda təhsil, iş dünyası və texnologiyada dominant hala gəlmişdir. Bu, həmçinin mədəniyyətlərarası əlaqələrdə və dil mübadiləsində asimmetrik güc dinamikalarını ortaya çıxarır. Dil imperializminə qarşı mübarizə, yerli dillərin qorunması və təbliği, həmçinin çoxdilli yanaşmaların təşviqi ilə mümkündür. Bu istiqamətdə qanunvericilik və təhsil proqramları vasitəsilə müxtəlif dillərə daha çox hörmət göstərilməli və dil müxtəlifliyi dəstəklənməlidir.[20]

Mədəniyyət

Bir neçə postkolonial ədəbiyyat nəzəriyyəçisi linqvistik ayrı-seçkilik və yerli mədəniyyətlərin zülmü arasında əlaqə qurmuşdur. Məsələn, məşhur keniyalı yazıçı Nquqi Va Txionqo özünün “Dekolonizing the Mind” kitabında dilin həm ünsiyyət vasitəsi, həm də mədəniyyət daşıyıcısı olduğunu iddia edir. Nəticədə, müstəmləkəçilik nəticəsində yaranan dil ayrı-seçkiliyi müstəmləkəçilikdən əvvəlki tarixin və şəxsiyyətin silinməsinə töhfə verdi. Məsələn, afrikalı qullara ingilis dili öyrədildi və ana dillərindən istifadə qadağan edildi. Bu, qulların Afrika ilə dil və buna görə də mədəni əlaqəsini kəsdi.[21][22]

Müstəmləkə dilləri və sinfi

Köçkün koloniyalarından fərqli olaraq, istismarçı koloniyalarda müstəmləkə dillərində təhsil yalnız kiçik yerli elita üçün mümkün idi. Məsələn, həm Britaniyanın Makoley doktrinası, həm də Fransa və Portuqaliya assimilyasiya sistemləri müstəmləkə hökuməti ilə yerli əhali arasında vasitəçi rolunu oynaya biləcək “müstəmləkə köməkçilərinin elit sinfi” yaratmağa çalışırdı. Nəticədə, müstəmləkə dillərində səlis danışmaq müstəmləkə edilmiş torpaqlarda sinif əlamətinə çevrildi.[23]

Postkolonial dövlətlərdə linqvistik ayrı-seçkilik sinif anlayışlarını gücləndirməkdə davam edir. Məsələn, Haitidə Haitili işçilər əsasən Haiti Kreol dilində danışırlar,[24] yerli burjuaziyanın üzvləri isə həm fransız, həm də kreol dillərində danışa bilərlər. Bu yerli elitanın üzvləri tez-tez fransız dilində iş və siyasət aparır və bununla da işçi sinfinin bir çox üzvlərini bu cür fəaliyyətlərdən kənarlaşdırırlar.[25] Bundan əlavə, Hindistanda yerli dillərdən istifadənin tərəfdarı olan D. L. Şit də yazır ki, hind elitası millətçiliyi vahid şəxsiyyətlə əlaqələndirir və bu kontekstdə “ingilis dilindən kənarlaşdırma vasitəsi və mədəni hegemonluq aləti kimi istifadə edir”.[26]

Təsiri

Dil ayrı-seçkiliyi irqçiliyin bir formasıdır. Dil ayrı-seçkiliyinin təsiri fiziki zorakılıqdan psixoloji travmaya və sonra dilin yox olmasına qədər dəyişir.[27] Dil ayrı-seçkiliyinin qurbanları məktəbdə fiziki zorakılığa və iş yerində qazanclarının azalmasına məruz qala bilərlər. in çox olduğu ölkələrdə insanlar dili başa düşmədikləri üçün təhsil və səhiyyə kimi əsas sosial xidmətlərdən istifadə etməkdə çətinlik çəkirlər.[28] Psixoloji nöqteyi-nəzərdən, onlar öz ana dillərində danışdıqları üçün utanırlar və ya günahkarlar hiss edə bilərlər. Əsas dillərindən başqa bir dildə danışan insanlar özlərini sosial olaraq qəbul olunmur.[29] Tədqiqatlar göstərir ki, assimilyasiya siyasətinə malik olan ölkələr daha yüksək səviyyədə stress yaşayırlar. Onlar bu ilkin dili və yad mədəniyyəti qəbul etməyə məcburdurlar. Statistikaya görə, nəsli kəsilməkdə olan bir dil hər iki həftədən bir yox olur.[30] Çünki ölkə səviyyəsində linqvistik cəhətdən təcrid olunmuş qruplar resurslar əldə etmək üçün ümumi dil öyrənməlidirlər. Hər kəsin anladığı şəkildə ünsiyyət qura bilmədiklərində onların seçimləri çox məhdud olur.[31]

İstinadlar

  1. ↑ "Language Discrimination". Workplace Fairness (ingilis). 2021-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-13.
  2. ↑ "Language Discrimination: Your Legal Rights" (PDF). ACLU Foundation of North California. The Legal Aid Society-Employment Law Center. 2002. 4 September 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  3. ↑ Quoted in Skutnabb-Kangas, Tove, and Phillipson, Robert, Şablon:"'Mother Tongue': The Theoretical and Sociopolitical Construction of a Concept". In Ammon, Ulrich (ed.) (1989). Status and Function of Languages and Language Varieties, p. 455. Berlin, New York: Walter de Gruyter & Co. ISBN 3-11-011299-X.
  4. ↑ Dommisse, Ebbe. "Single dominant tongue keeps inequality in place". The Business Day. 16 November 2016. İstifadə tarixi: 14 October 2020.
  5. ↑ Bradac, J. J. (1990). Language attitudes and impression formation. In H. Giles & W. P. Robinson (Eds.), Handbook of language and social psychology (pp. 387–412). London: John Wiley.
  6. ↑ Anna Wierzbicka, Professor of Linguistics, Australian National University and author of 'Imprisoned by English Arxiv surəti 9 aprel 2023 tarixindən Wayback Machine saytında, The Hazards of English as a Default Language, written in Natural semantic metalanguage (NSM), the universally convertible currency of communication, which can serve as a common auxiliary inter-language for speakers of different languages and a global means for clarifying, elucidating, storing, and comparing ideas" (194) (book review Arxiv surəti 10 noyabr 2021 tarixindən Wayback Machine saytında)
  7. ↑ Bresnahan, M. J., Ohashi, R., Nebashi, R., Liu, W. Y., & Shearman, S. M. (2002). Attitudinal and effective response toward accented English. Language and Communication, 22, 171–185.
  8. ↑ "HLW: Word Forms: Processes: English Accents". 14 June 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 April 2012.
  9. ↑ "Do You Speak American . What Speech Do We Like Best? | PBS". PBS. 2018-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-13.
  10. ↑ Jaspal, R. (2009). Language and social identity: a psychosocial approach. Psych-Talk, 64, 17-20.
  11. ↑ Lippi-Green, Rosina. English with an Accent: Language, ideology, and discrimination in the United States (Second). Abingdon, Oxon: Routledge. 2012. 40. ISBN 978-0-415-55911-9.
  12. ↑ May, Stephen. "Linguistic racism: Origins and implications". Ethnicities (ingilis). 23 (5). October 2023: 651–661. doi:10.1177/14687968231193072. hdl:2292/65715. ISSN 1468-7968.
  13. ↑ Nejjari, Warda; Gerritsen, Marinel; van Hout, Roeland; Planken, Brigitte. "Where does a 'foreign' accent matter? German, Spanish and Singaporean listeners' reactions to Dutch-accented English, and standard British and American English accents". PLOS ONE. 15 (4). 2020-04-29: e0231089. Bibcode:2020PLoSO..1531089N. doi:10.1371/journal.pone.0231089. ISSN 1932-6203. PMC 7190091 (#bad_pmc). PMID 32348318 (#bad_pmid).
  14. ↑ Kamoche, Jidlaph G.; Thiong'o, Ngũugĩ wa. "Decolonising the Mind: The Politics of Language in African Literature". World Literature Today. 61 (2). 1987: 339. doi:10.2307/40143257. ISSN 0196-3570. JSTOR 40143257.
  15. ↑ Mufwene, Salikoko; Vigouroux, Cécile B. Globalization and language vitality: Perspectives from Africa. 2008.
  16. ↑ Parameswaran, Radhika E. "Colonial Interventions and the Postcolonial Situation in India". Gazette (Leiden, Netherlands). 59 (1). February 1997: 21–41. doi:10.1177/0016549297059001003. ISSN 0016-5492.
  17. ↑ Chitpin, Stephanie; Portelli, John P., redaktorlar Confronting Educational Policy in Neoliberal Times. 2019-01-08. doi:10.4324/9781315149875. ISBN 9781315149875.
  18. ↑ Hebblethwaite, Benjamin. "French and underdevelopment, Haitian Creole and development: Educational language policy problems and solutions in Haiti". Journal of Pidgin and Creole Languages. 27 (2). 2012: 255–302. doi:10.1075/jpcl.27.2.03heb. ISSN 0920-9034.
  19. ↑ Bunyi, Grace. "Rethinking the place of African indigenous languages in African education". International Journal of Educational Development. 19 (4–5). July 1999: 337–350. doi:10.1016/s0738-0593(99)00034-6. ISSN 0738-0593. 2024-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-13.
  20. ↑ Lin, Angel; Martin, Peter, redaktorlar Decolonisation, Globalisation. 2005-12-31. doi:10.21832/9781853598265. ISBN 9781853598265.
  21. ↑ Rannut, Mart. Linguistic human rights: Overcoming linguistic discrimination (Vol. 67). Walter de Gruyter. 2010. ISBN 978-3-11-086639-1.
  22. ↑ Tully, Stephen. Tully, Stephen (redaktor). "UN: Convention on Rights of the Child, 1989". International Documents on Corporate Responsibility. 2005. doi:10.4337/9781845428297.00029. ISBN 9781845428297.
  23. ↑ Canagarajah, Suresh; Said, Selim Ben, Linguistic imperialism // The Routledge Handbook of Applied Linguistics, Routledge, 2010, doi:10.4324/9780203835654.ch27, ISBN 978-0-203-83565-4
  24. ↑ Mufwene, Salikoko. "Colonisation, globalisation, and the future of languages in the twenty-first century". International Journal on Multicultural Societies. 4 (2). 2002: 162–193. CiteSeerX 10.1.1.109.2253.
  25. ↑ Evans, Julie; Grimshaw, Patricia; Phillips, David. Equal Subjects, Unequal Rights. Manchester University Press. 2003-08-21. doi:10.7228/manchester/9780719060038.001.0001. ISBN 978-0-7190-6003-8.
  26. ↑ Brock-Utne, Birgit. "The language question in Africa in the light of globalisation, social justice and democracy". International Journal of Peace Studies. 8 (2). 2003: 67–87. JSTOR 41852902.
  27. ↑ Lipovec Čebron, Uršula. "Language as a Trigger for Racism: Language Barriers at Healthcare Institutions in Slovenia". Social Sciences. 10 (4). 2021-03-30: 125. doi:10.3390/socsci10040125. ISSN 2076-0760.
  28. ↑ "Preventing Linguistic Racism and Discrimination – CETL" (ingilis). 2022-02-04. 2023-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-22.
  29. ↑ Lueck, Kerstin; Wilson, Machelle. "Acculturative stress in Asian immigrants: The impact of social and linguistic factors". International Journal of Intercultural Relations. 34 (1). 2010-01-01: 47–57. doi:10.1016/j.ijintrel.2009.10.004. ISSN 0147-1767.
  30. ↑ Álvarez, Brenda. "Linguistic Discrimination Still Lingers in Many Classrooms | NEA". www.nea.org (ingilis). 2023-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-22.
  31. ↑ "Why language matters: Endangered languages and discrimination". www.newswise.com (ingilis). 2023-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-22.

Ədəbiyyat

  • Skutnabb-Kangas et al. (eds.), Linguistic human rights: overcoming linguistic discrimination, Walter de Gruyter (1995), ISBN 3-11-014878-1.
  • R. Wodak and D. Corson (eds.), Language policy and political issues in education, Springer, ISBN 0-7923-4713-7.
  • Skutnabb-Kangas, Tove, Multilingualism and the education of minority children., 1988

  • Action Linguistic Rights: Violations of Linguistic Rights
  • Language Discrimination, YouTube
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Dil_diskriminasiyası&oldid=7975556"
Informasiya Melumat Axtar