Devid Tompson (ing. David Thompson; 30 aprel 1770[1][2][…], Vestminster, Böyük London – 10 fevral 1857[1][2][…]) — ingilis mənşəli kanadalı xəritəçi, kəşfiyyatçı və astronom, Şimali Amerikanın ən mühüm coğrafi tədqiqatçılarından biri.[3] O, XVIII və XIX əsrlərdə Kanada və Amerika Birləşmiş Ştatları ərazisində 90,000 kilometrdən çox məsafə qət etmiş,[4] 4 milyon kvadrat kilometrlik ərazinin xəritəsini tərtib etmişdir. Tompson həmçinin görkəmli Hudson's Bay Company və North West Company əməkdaşı olmuşdur.[5]
| Devid Tompson | |
|---|---|
| ing. David Thompson | |
.jpg) | |
| Doğum tarixi | 30 aprel 1770[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 10 fevral 1857[1][2][…] (86 yaşında) |
| Fəaliyyəti | tədqiqatçı-səyyah[d], kanoe sprint[d] |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Devid Tompson 1770-ci ildə Londonda, yoxsul bir ailədə anadan olmuşdur. Atasının erkən vəfatından sonra o, Qrey Kot Hospital adlı xeyriyyə məktəbində təhsil almışdır. 1784-cü ildə — cəmi 14 yaşında ikən Hudson's Bay Companydə təlimatçı şagird kimi işə başlamış və Şimali Amerikaya göndərilmişdir.[6] Burada o, yalnız ticarət deyil, həm də astronomiya, naviqasiya və xəritəçəkmə sahəsində dərin biliklər əldə etmiş, bu da sonrakı kəşfiyyat fəaliyyətinin əsasını təşkil etmişdir. Tompson ilk kəşfiyyat missiyalarını Hudson Körfəzi və ətraf ərazilərdə həyata keçirmişdir.[7] 1797-ci ildə o, "Hudson's Bay Company"dən ayrılaraq rəqib şirkət olan "North West Company"yə qoşulmuşdur. Bu şirkət üçün çalışdığı dövrdə o, Qayalı dağlar dağ silsiləsini keçmiş və Sakit okean istiqamətində bir çox tədqiqat aparmışdır.[8]
Ən əhəmiyyətli marşrutlar:[9]
- Kolumbiya çayı boyunca ilk sistemli Avropa kəşfiyyatı (1811)
- Atabaska, Saskaçevan, Kuteney, Freyzer və Pis çayları boyunca tədqiqatlar
- Kanada–ABŞ sərhədlərinin xəritələndirilməsi
Tompson 1807–1812-ci illər arasında əsas səyahətlərini həyata keçirmiş və bu müddətdə ərazinin topoqrafik və coğrafi xüsusiyyətlərini dəqiqliklə sənədləşdirmişdir.[10]
Devid Tompson öz dövrünün ən dəqiq və etibarlı xəritəçilərindən biri hesab olunurdu.[11] O, sekstant, qronometr və astrolab kimi cihazlardan istifadə edərək, olduqca yüksək dəqiqliklə koordinatlar və relyef xəritələri tərtib etmişdir. 1814-cü ildə onun çəkdiyi xəritə – Şimali Amerikanın daxili ərazilərinin ilk əhatəli coğrafi xəritəsi – bu sahədə inqilabi nəticə hesab olunur.[12]
O həm də yerli xalqların dillərini və həyat tərzini sənədləşdirmişdir. Yerli tayfalarla münasibətləri hörmətə və əməkdaşlığa əsaslanırdı.[13]
Tompson 1799-cu ildə yerli Kri tayfasına mənsub Şarlotta Smoll ilə evlənmişdir.[14][15] Onların 13 uşağı olmuş və birlikdə çoxsaylı səyyahətə çıxmışlar. Ailəsi onun səyahətlərində mühüm rol oynamışdır.
Karyerasının son dövrlərində Tompson Kanada–ABŞ sərhədləri ilə bağlı rəsmi ölçmə işlərində iştirak etmişdir.[16] Lakin o, həyatının son illərini yoxsulluq içində keçirmişdir. 1857-ci ildə, 86 yaşında vəfat etmiş və əvvəlcə naməlum bir qəbirdə dəfn olunmuşdur. Daha sonra qəbri müəyyən edilərək yenidən qeyd olunmuşdur.[17]
Devid Tompson bu gün “Şimali Amerikanın ən böyük xəritəçisi” kimi tanınır.[18] Onun tərtib etdiyi xəritələr sonradan minlərlə insanın köçü, sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi və ticarət yollarının qurulması üçün əsas olmuşdur.[19]
- 1814: Map of the North-West Territory of the Province of Canada
- 1897: New light on the early history of the greater Northwest (edited by Elliott Coues) Volume I; Volume II; Volume III
- 1916: David Thompson's narrative of his explorations in western America, 1784–1812 (edited by J.B. Tyrrell)
- 1950: David Thompson's journals relating to Montana and adjacent regions, 1808–1812 (edited by M. Catherine White)
- 1962: David Thompson's narrative, 1784–1812 (edited by Richard Glover)
- 1974: David Thompson's Journal of the International Boundary Survey, 1817–1827: western Lake Erie, August–September 1819 (edited by Clarke E. Leverette)
- 1993: Columbia Journals (edited by Barbara Belyea)
- 2006: "Moccasin Miles – The Travels of Charlotte Small Thompson 1799–1812 Arxivləşdirilib 27 fevral 2009 at the Wayback Machine" Contemporary and Historical Maps: Charlotte Small (S. Leanne Playter/Andreas N. Korsos|Publisher: Arcturus Consulting)
- 2006/2007: "David Thompson in Alberta 1787–1812"; "David Thompson on the Columbia River 1807–1812"; "The Explorations and Travels of David Thompson 1784–1812"; "Posts and Forts of the North American Fur Trade 1600–1870" Arxivləşdirilib 27 fevral 2009 at the Wayback Machine Contemporary and Historical Maps: David Thompson (Andreas N. Korsos|Publisher: Arcturus Consulting)
- 2010: Official Documentary of Thompson was released by National Geographic, ca.
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 David Thompson // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ "The Country of Adventurers: David Thompson narrated by Rick Hansen". HBC History Foundation. 19 October 2015. 2021-12-11 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Thompson, David. Tyrrell, Joseph (redaktor). David Thompson's Narrative of His Explorations in Western America, 1784–1812. Champlain Society. 1916. doi:10.3138/9781442618114. hdl:2027/uiug.30112076489480. ISBN 978-1-4426-1811-4.
- ↑ Prior, Neil. "The Welsh explorer who put Canada on the map". BBC News. İstifadə tarixi: 5 May 2025.
- ↑ Thompson, David. Moreau, William E. (redaktor). The Writings of David Thompson, Volume 1, The Travels, 1850 version. The Champlain Society. 2009. səh. xx. ISBN 978-0773535589.
- ↑ "David Thompson". Hudson's Bay Company History Foundation. 18 April 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 January 2013.
- ↑ Broughton, Peter. "The Accuracy and Use of Sextants and Watches in Rupert's Land in the 1790s". Annals of Science. 66 (2). 2009: 209–229. doi:10.1080/00033790902743001.
- ↑ Bigsby, John Jeremiah. The Shoe and Canoe: or Pictures of Travel in the Canadas; with Facts and Opinions on Emigration, State Policy, and Other Points of Public Interest. Chapman and Hall. 1850. 113–114.
- ↑ Nisbet, Jack. Sources of the River:Tracking David Thompson across North America. Seattle, WA: Sasquatch Books. 1994. ISBN 1-57061-006-1.
- ↑ Nisbet, Jack. The Mapmaker's Eye: David Thompson on the Columbia Plateau. Pullman, WA: Washington State University Press. 2005. ISBN 0-87422-285-0.
- ↑ Gottfred, J. & A. "The Life of David Thompson". Northwest Journal. 2002. ISSN 1206-4203. 6 February 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 July 2020.
- ↑ Sebert, L.M. The Determination of Longitude in Western Canada. Technical Report No: 71-3. Ottawa: Surveys and Mapping Branch, Department of Energy, Mines and Resources. 1971. Sebert gives 102°16′ as the longitude of Cumberland House, but Old Cumberland House, still in use at that time, was 2km to the east, see: "Cumberland House Provincial Park". Canada's Historic Places. Parks Canada. İstifadə tarixi: 21 August 2020.
- ↑ Laut, Agnes C. Pioneers of the Pacific coast : a chronicle of sea rovers and fur hunters. Toronto: Brook & company. 1915. səh. 108.
- ↑ Schafer, J. A History of the Pacific Northwest. New York: The Macmillan Company. 1918. səh. 75.
- ↑ Kittelson, David. "John Coxe: Hawaii's First Soldier of Fortune" (PDF). Hawaii Historical Review. 1 (10). 1965: 194–198. 2019-08-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Meinig, D.W. The Great Columbia Plain (Weyerhaeuser Environmental Classic). University of Washington Press. 1995 [1968]. 37–38, 50. ISBN 978-0-295-97485-9.
- ↑ Moreau, William E., redaktorThe Writings of David Thompson, Volume 1: The Travels, 1850 Version. The Publications of the Champlain Society. 2009. səh. 12. doi:10.3138/9781442620766. ISBN 978-0-7735-3557-2.
- ↑ Thompson, David. Columbia Journals. Edited by Barbara Belyea. McGill-Queen's University Press, 1994, p. 135
- Andra-Warner, Elle. David Thompson: A Life of Adventure and Discovery. Heritage House Publishing Co. Ltd. 2010.
- Cochrane, Charles Norris. Wallace, William Stewart (redaktor). David Thompson. The Macmillan Company of Canada Limited. 1924.
- Flandrau, Grace. Koo-koo-sint, the Star Man: a chronicle of David Thompson. Great Northern Railway. 1925. Available online through the Washington State Library's Classics in Washington History collection
- Haywood, Carl W. Sometime Only Horses to Eat: David Thompson; The Saleesh House Period 1807–1812: Tracking David Thompson Across Western North America. Stonydale Press Publishing Co. 2008.
- Jenish, D'Arcy. Epic Wanderer: David Thompson and the Mapping of the Canadian West. Doubleday Canada. 2003.
- McCart, Joyce and Peter. On the Road with David Thompson. Fifth House. 2000.
- Nisbet, Jack. Sources of the River: Tracking David Thompson Across Western North America. Sasquatch Books. 1994.
- Tyrrell, Joseph Burr. David Thompson, Canada's Greatest Geographer. 1922.
- David Thompson's Narrative of His Explorations in Western America 1784–1812 Vol's I and II, Champlain Society 1916, PDF (B/W) 25.1 MB
- Complete text of David Thompson's Narrative (Glover edition) Champlain Society digital collection
- Biography at the Dictionary of Canadian Biography Online
- David Thompson: Map Maker, Explorer and Visionary, online exhibit on Archives of Ontario website
- DavidThompson200: bicentennial commemorations of Thompson's explorations
- KSPS Public TV (PBS), Uncharted Territory: David Thompson on the Columbia Plateau — YouTube platformasında, Narrative of David Thompson's life and travels. / Feb 2011
- The Writings of David Thompson edited by William E. Moreau. Three volumes.
- David Thompson Papers, Thomas Fisher Rare Book Library Arxivləşdirilib 8 dekabr 2015 at the Wayback Machine