Delvina

Alban toponimiolan "Delvinë", alban dilindəki "qoyun" mənasını verən dele, delmë sözləri ilə bağlıdır.^[1] Dilçi Xhelal Ylli Delvinëni "ağ qoyun" kimi tərcümə edir.^[2] Yunan dilində Delvino (yun. Δέλβινο), türkcə isə Delvine kimi tanınır.

Albaniyanın cənubunda, Vlore vilayətində yerləşir. Şəhər Saranda şəhərindən təxminən 20 km şimal-şərqdə, dağlıq ərazidə yerləşir.^[3]

Şəhərin cənubunda arxeoloji ərazi elan edilmiş qədim Fonikia şəhərinin xarabalıqları var.

Delvina bölgəsi antik dövrdə Yunan tayfalarından olan Çayonların yaşadığı ərazi olmuşdur. 616-cı ildə Slavyan tayfalarının Saloniki mühasirəsində uğursuzluğa düçar olmasından sonra, Vajunitlər adlı Slavyan tayfası Epir bölgəsinə köç etmiş və bu ərazi Vanegetia adı ilə tanınmağa başlamışdır. Bu toponim 14-cü əsrə qədər istifadə olunmuş, daha sonra isə Delvinə adı ilə əvəzlənmişdir.

Orta əsrlərdə Delvina Epir Despotluğunun tərkibində olmuşdur. 14-cü əsrdə şəhər Pyetro Bua Şpata tərəfindən idarə olunmuşdur. O, Angelokastron və Delvina bölgələrinin hakimi olmuş və Şpata ailəsinin ilk tanınmış nümayəndəsi hesab olunur.

16-cı əsrin ortalarında Osmanlı imperiyası tərəfindən Delvina bölgəsində Delvina Sancağı yaradılmışdır.^[4] Bu sancağın mərkəzi Delvina olsa da, 18-ci əsrdə yerli paşa sancağın mərkəzini Qirokastraya köçürmüşdür. Rəsmi adı dəyişməsə də, bu dövrdə sancağa həm də Qirokastra sancağı deyilməyə başlanmışdır.^[5]

1635-ci ildə yazılmış bir kilsə kodeksində qeyd olunur ki, şəhərdə müsəlman əhalinin artması nəticəsində xristianların yaşadığı məhəllələrdəki kilsələr müsəlmanlar tərəfindən müsadirə olunmuş və məscidə çevrilmişdir. Bu vəziyyət xristian əhalinin şəhərin digər bölgələrinə köçməsinə səbəb olmuşdur.^[6]

Türk səyyahı Evliya Çələbi 1670-ci illərdə Delvinaya səfər etmiş və şəhər haqqında məlumatlar vermişdir. O, Delvinanın orta əsrlərdə əvvəlcə İspanların, sonra isə Venesiyalıların nəzarətində olduğunu qeyd etmişdir.^[7]

1784-cü ildə Delvinə Ali Paşa Tepelena tərəfindən ələ keçirilmişdir. 1833-cü ildə isə alban üsyançıları şəhəri ələ keçirmiş və bu hadisə Osmanlı hökumətinin üsyançıların tələblərini qəbul etməsinə səbəb olmuşdur.

1847-ci ildə baş vermiş alban üsyanı zamanı Zenel Qyolekanın rəhbərliyi altında 500 üsyançı Delvinanı ələ keçirmişdir. 1878-ci ildə isə Yunan üsyançıları Sarandanə və Delvinanı ələ keçirmiş, lakin Osmanlı qoşunları tərəfindən bu üsyan yatırılmış və bölgədəki 20 kənd yandırılmışdır.

20-ci əsrin əvvəllərində Delvinada 200 nəfərlik alban milli oyanış hərəkatına aid silahlı dəstə fəaliyyət göstərmişdir.

1913-cü ilin martında Yunan ordusu şəhərə daxil olmuşdur. 1914-cü ilin iyununda isə Delvinada Şimali Epir nümayəndələrinin konstitusiya yığıncağı keçirilmiş və Korfu Protokolu qəbul edilmişdir. Bu protokol əsasında Delvinə qısa müddətlik Şimali Epir Muxtar Respublikasının tabeliyinə keçmişdir.

Delvina zəngin mədəni irsi və tarixi abidələri ilə tanınır. Əsas görməli yerlərdən bəziləri:

• Delvina Qalası: Şəhərin üzərində yerləşən bu qala, ətrafdakı vadilərə və dağlara möhtəşəm mənzərə təqdim edir.^[3]
• Gjin Aleksi Məscidi: Rusan kəndində yerləşən bu 17-ci əsrə aid məscid, akustikası ilə tanınır və son zamanlarda bərpa edilmişdir.^[3]
• Cermehalla Kompleksi: 17-ci əsrə aid bu İslam kompleksi məscid, türbə, hamam və bulaqdan ibarətdir.^[8]
• Kamena Monastırı: Şəhərin şimal-şərqində yerləşən bu monastır 1580-ci ildə inşa edilmişdir.^[3]
• Kostar Monastırı: Qayalıq üzərində yerləşən bu monastır 1332-ci ildə tikilmiş və 1690–1770-ci illərdə genişləndirilmişdir.^[3]
• Syri i KaltƏr (Mavi Göz): Delvinə yaxınlığında yerləşən bu təbii bulaq, kristal təmiz suyu ilə tanınır və turistlərin sevimli məkanlarından biridir.^[9]