Dəstur əl-Müluk ((fars. دستور الملوک; azərb. Hökmdarlar üçün Nizamnamə) — Məhəmməd Rəfi Ənsarinin farsca yazdığı Səfəvilər dövlətinin idarəçiliyindən bəhs edən XVIII əsrə aid tarixi əsər.
| Dəstur əl-müluk | |
|---|---|
| Orijinal dili | fars dili |
Dəstur əl-Müluk əsəri Səfəvilər dövlətinin inzibati və maliyyə-vergi quruculuğunu əks etdirir. XVIII əsr müəllifi Mirzə Səmianın "Təzkirət əl-müluk" əsəri ilə müqayisədə bu əsərdə bürokratik aparatın nümayəndələrinin vəzifələri, məmurların məvaciblərinin ödənilməsi sistemi, nizami, qeyri-nizami qoşunun xüsusiyyətləri, vergi sistemi və sair daha ətraflı təsvir edilir, bu Səfəvilər dövlətinin nümunəsində sosial qurumların inkişafını daha ətraflı öyrənməyə imkan verir.[1] Müəllifin öz əsərini başa çadrıbı çadırmadığı məluim deyil, amma, o, girişdə bildirir ki, əsər 15 fəsil və nəticədən ibarətdir. Amma əsərin 7 fəsli və 12 şərhi bəllidir.[2]
I Fəsildə məqbərələrin və sairlərin mollabaşılarının, həm də paytaxt İsfahan şəhərinin müqəddəs şəriətinin ülamələrinin və din xadimlərinin vəzifələrini aydınlaşdırır. Bu fəsil 10 bölmədən ibarətdir.
II Fəsil yüksəkdərəcəli rütbə daşıyan və ehtiram edilən əmirlərin vəzifələri haqqında olub giriş və 15 bölmədən ibarətdir.
III Fəsil müqərrəbülxaqan (xaqanın yaxını) və alicah (yüksəkdərəcəli) titulu daşıyanlara həsr olunub hər biri müvafiq olaraq 5, 2, 11 bölmədən ibarət olan 3 hissədən ibarətdir.
IV Fəsil bəzi məmurların, vəzirlərin, ağsaqqalların və digərlərinin vəzifələri haqqındadır. Xüsusilə də xaqanın yaxını titulunu daşımayanlardan bəhs edirdi. Bu fəsil 16 bölmədən ibarətdir.
V fəsil Hökmdarın yaxınlarının məşğuliyyəti və vəzifələri haqqında olub 6 hissədən ibarətdir.
VI fəsil dəftərxana qulluqçuları, katiblər, vəzirlər və başqalarının vəzifələri haqqqındadır.4 hissədən ibarətdir.[3]
VII fəsil hökmdar katibliyinin funksiya və qazancları barədədir. Şərhlər bölməsində isə eşikağası vəzifəsindən musiqi və rəqsə nəzarət edənlərə qədər ayrı-ayrı vəzifələrə şərh verilmişdir.[2]
Əsər Azərbaycan, rus və ingilis dillərinə tərcümə edilib. Əsərin rus dilinə tərcüməsinin müəllifi Vildanovadır.[4] O 1991-ci ildə tərcüməyə şərhlərlə birlikdə əsəri Daşkənddə çap etdirmişdir. Əsərin Azərbaycanca nəşri Mahal Qacarın tərcüməsi və Ənvər Çingizoğlunun şərhləri və giriş sözü ilə çap edilib.[5] Əsərin ingilis dilinə ilk tərcüməsi 2002-ci ilə təsadüf edir. Marçinovskinin nəşri Kuala-Lumpurda işıq üzü görüb.[6] 2007-ci ildə Villem Flor və Məhəmməd Faqfuri tərəfindən ingiliscə tərcüməsi məlumdur.[7]
- ↑ Ənsari, Məhəmməd Rəfi. Dəstur əl-müluk (az.) (1-ci nəşr). Bakı: Mütərcim. 2015. 4.
- ↑ 1 2 Dastur al-Moluk. A Safavid State Manual. Translated from persian by Willem Floor and Mohammad H. Faghfoory. commentary by Willem Floor. Costa Mesa, Californiaː Mazda Publishers, Inc., 2007, p.vi-vii
- ↑ Ənsari, Məhəmməd Rəfi. Dəstur əl-müluk. 25–32, 33–59, 60–77, 78–89, 90–103, 104–125
- ↑ Ансари, Мухаммад-Рафи. Дастур ал-мулук : (Устав для государей) / Мухаммад-Рафи,Ансари; Предисл., пер. [с перс.], примеч. и указ. А. Б. Вильдановой; Ин-т востоковедения им. Абу Райхана Беруни. — Ташкент : Фан, 1991. — 139 с.
- ↑ Ənsari, Məhəmməd Rəfi. Dəstur əl-müluk (az.) (1-ci nəşr). Bakı: Mütərcim. 2015
- ↑ Muhamma İsmail, Marchinowski. Mirza Rafi'a's Dastur al-Muluk. A Manual of Later Safavid Administration. Kuala Lumpurː ISTAC, 2002, 717 p.
- ↑ Dastur al-Moluk. A Safavid State Manual. Translated from persian by Willem Floor and Mohammad H. Faghfoory. commentary by Willem Floor. Costa Mesa, Californiaː Mazda Publishers, Inc., 2007