Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinDərbəndli Fətəli xanın mahnısı, Dərbəndli Fəth Əli xanın fars mahnısı və ya Dərbəndli Fəth Əli xanın mahnısı — Azərbaycan xalq musiqisinin ən erkən nota alınmış nümunəsi.[1]
| Azərbaycan musiqisi | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ümumi mövzular | |
| Janrlar | |
| Xüsusi formalar | |
| Milli musiqi | |
| Alt janrlar | |
| Media və təqdim etmə | |
| Musiqi festivalları | |
| Musiqi mediası | Mədəniyyət TV |
| Millətçilik və vətənpərvərlik mövzusunda mahnılar | |
| Milli himn | Azərbaycan himni |
Mahnının yaranma dövrü XVIII əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. Bu dövr Dərbənd xanlığının Fəth Əli xan tərəfindən birləşdirilməsi ilə bağlıdır. Güman edilir ki, dərbəndli musiqiçilər və ya yerli əhali tərəfindən, xanlığın qüdrətli Quba xanı Fəth Əli xan tərəfindən birləşdirilməsi münasibətilə, onun gəlişini və qarşılanmasını ifadə edən xüsusi bir nəğmə və ya musiqi əsəri bəstələnmişdir.
1816-cı ildə İvan Dobrovolski[q 1] Həştərxanda "Asiya Musiqi Jurnalı"nı ("Азиатского музыкального журнала") nəşr etməyə başlamışdır. 1817-ci ildə jurnalda dördüncü nömrədə "Dərbəndli Fətəli xanın mahnısı" dərc olunmuşdur. Bu, Azərbaycan xalq mahnılarının nota alınması və rəsmi nəşr olunması baxımından ilk nümunələrdən sayılır.
Jurnalda çap olunmuş bütün musiqilər, "Dərbəndli Fətəli xanın mahnısı" istisna olmaqla, həm orijinal, həm də rus dilinə tərcümə edilmiş mətnlərlə birlikdə təqdim edilmişdir. Bütün not yazıları isə fortepianoda ifa üçün köçürülmüşdür. Bu mahnının fərqli cəhəti isə onun, kamera ansamblı tərkibində – iki skripka, fleyta və iri tambur üçün kvartet kimi yazılmasıdır. Jurnalda qeyd olunan skripka, tambur və fleyta kimi musiqi alətləri, böyük ehtimalla, Azərbaycan xalq musiqisində mühüm yer tutan, yerli və milli çalğı alətləri – kamança, balaban (və ya zurna) və saz (və ya tar) kimi alətləri ifadə edir. Mahnı Şur və Bayatı-Şiraz muğamlarının muğamlarının melodik xüsusiyyətləri əsasında bəstələnmişdir. Lakin mənbədə bu alətlər rus oxucusuna tanış olsun deyə onların ekvivalentləri ilə – yəni ruslara yaxın və tanınan alət adları ilə – verilməsi ehtimal olunur.[2]
Mahnının nota yazısı Sergey Rıbakovun[q 2] kitabında saxlanmış və müasir dövrdə yenidən tədqiq edilmək üçün qorunmuşdur. Dobrovolskinin jurnallarından çıxarışlar Rıbakovun 1897-ci ildə çap olunan "Ural müsəlmanlarının həyatlarını təsvir edən musiqisi və mahnıları" ("Музыка и песни уральских мусульман с описанием их быта") adlı kitabında yer alır.[3]
Rıbakovun 1897-ci ildə nəşr olunmuş kitabında bu musiqi nümunəsi "Dərbəndli Fəth Əli xanın fars mahnısı" ("Персидская песня Фатъ-Али дербентскаго хана") başlığı altında qeyd olunmuşdur. Manaşir Yaqubov[q 3] Dağıstanda iştirak etdiyi folklor ekspedisiyalarının nəticələrinə görə qeyd edirdi ki, o dövrdə azərbaycanlıların farslarla eyniləşdirilməsi Dobrovolskinin zamanında kifayət qədər adi hal idi. Hətta bəzi XVIII əsrin sonu – XIX əsrin əvvəllərinə aid rus mənbələrində də bəzən Azərbaycan və Dağıstan "Fars" adı ilə qeyd olunmuşdur. Həmçinin həmin dövrün rus səyyah və tədqiqatçıları Dərbənd şəhərində yaşayan şiə əhalini ümumilikdə «fars» adlandırırdılar. Bu, rus mənbələrində azərbaycanlıların "tatar" kimi göstərilməsi ilə eyni etnoqrafik təsnifat yanaşmasının bir nümunəsi idi.[2][4]
"Dərbəndli Fətəli xanın mahnısı" Azərbaycan musiqi tarixində ilk dəfə nota alınmış xalq mahnısı kimi xüsusi yer tutur.
Bir sıra ictimai fəallar bu musiqi nümunəsinin not yazılarını həm yerli, həm də xarici musiqi mütəxəssislərinə təqdim edərək onun bərpası və yenidən ifa olunması istiqamətində təşəbbüslərlə çıxış etmişlər.[5]
- İvan Dobrovolski, "Азиатский музыкальный журнал", 1817, №4
- Сергей Гаврилович Рыбаков, "Музыка и песни уральских мусульман с описанием их быта", 1897
- История Азербайджана. — Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1960. — Т. 2. — С. 130.
- Музыкальная энциклопедия: В 6 т. / Гл. ред. Ю. В. Келдыш. — М.: Советская энциклопедия, 1973—1982. — Т. 2. — С. 268–269.
- ↑ Kərimi, Siyavuş. Dadaşova, Elnarə (redaktor). Azərbaycan xalq mahnıları (PDF) (az.). I cild. Bakı: "Öndər nəşriyyat". 2005. 4. ISBN 9952-416-75-9.
- ↑ 1 2 Якубов М. А. Атлас музыкальных инструментов народов Дагестана. — Mahaçqala: Изд-во ДНЦ РАН, 2003. — С. 195.
- ↑ Рыбаков, Сергей Гаврилович. Музыка и песни уральских мусульман с очерком их быта (rus). Sankt-Peterburq: тип. Имп. Акад. наук. 1897. 309–310. 30 may 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 may 2025.
- ↑ Очерки истории Дагестана. Том 1 (PDF) (rus). Mahaçqala: Дагестанское книжное издательство. 1957. 177.
- ↑ ""Dərbəndli Fətəli xanın mahnısı"". "Quba Xanlığı" Teleqram Kanalının Dzen bloqu. 23 iyul 2023.
- ↑ İvan Vikentyeviç Dobrovolski (1780–90-cı illər–1851) — rus musiqiçisi, skripkaçı, dirijor, pedaqoq və folklorşünas olmuşdur. O, Həştərxanda musiqi müəllimi kimi çalışmış, ilk teatrın yaradılmasında və orkestrin formalaşdırılmasında fəal iştirak etmişdir. Həmçinin liman orkestrinə rəhbərlik etmiş, dənizçilər arasında maarifləndirici fəaliyyət göstərmişdir. Dobrovolskinin ən mühüm töhfəsi Orta Asiya və Qafqaz xalqlarının musiqi folklorunun toplanması və nəşri ilə bağlıdır. O, “Asiya Musiqi Jurnalı” (1816–1818) vasitəsilə bu musiqiləri ilk dəfə nota alıb Avropa musiqisi ilə yaxınlaşdırmağa çalışmışdır. Folklor nümunələrinin lad və ritmik özəlliklərini qorumağa xüsusi diqqət yetirmişdir. Onun bu sahədəki fəaliyyəti, bəzən tənqidə məruz qalsa da, musiqi folklorşünaslığında önəmli yer tutur.
- ↑ Sergey Qavriloviç Rıbakov (1867–1921) — etnoqraf, folklorçu. Tarixşünaslığın, diyarşünaslığın, folklorşünaslığın və musiqi etnoqrafiyasının inkişafına töhfə vermişdir. «Musiqi və Ural müsəlmanlarının mahnıları, onların məişəti haqqında oçerk ilə» (1897) kitabının müəllifidir.
- ↑ Manaşir Abramoviç Yaqubov (1936–2012) — sovet və rus musiqişünası. Dağıstan MSSR-in Əməkdar incəsənət xadimi (1975). Dağıstan MSSR-in Dövlət mükafatı laureatı (1970).