Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Dərbənd xan sarayı — Dərbənd xanlarının sarayı.
| Dərbənd xan sarayı | |
|---|---|
 Xan sarayının giriş qapısı | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Şəhər |
_(2014).jpg){kind=small} Dərbənd |
| Aidiyyatı | Dərbənd Dövlət Tarix-Memarlıq və İncəsənət Muzey Qoruğu |
| Tikilmə tarixi | 1768 |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | muzey |
| Rəsmi adı: Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | iii, iv |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 1070 |
| Dövlət | Rusiya |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 051410762350006 |
| Mühafizə dərəcəsi | Federal |
1768-ci ildə Quba xanı Fətəli xan tərəfindən Dərbənd qalası Narın-Qala daxilində tikilmiş saray kompleksidir. Bu kompleksə Xan sarayı ilə yanaşı inzibati və hərbi binalar, yardımçı tikililər və ruhanilər üçün yerlər daxil idi. İki mərtəbəli sarayın şərq fasadı şəhərə baxır və qala divarlarına birləşirdi.
Rus general Butkov Xan sarayının təsvirini belə vermişdir:[mənbə göstərilməlidir]
|
Narın-Qalada, iki mərtəbəli, bütün şəhəri əhatə edə bilən bir hündürlükdə yerləşən və yabanı daşdan tikilmiş Xan evində idim. Xan və onun bacısının yaşadığı otaqlar Qış sarayında olduğu kimi dördbucaq şəklindədir. Sarayın mərkəzində səkkizguşəli hovuz var. Şəhərə baxan hissədə bütün evin üstündə qala divarlarının davamı olan qalereya hazırlanır; sağda, solda və qalereya ilə üzbəüzdə açıq hava amfiteatrının otaqları var, burada da, sarayın içəridəki otaqlarındakı kimi divarlar rəsmlərlə bəzədilmişdir. Bu şəkillərə - fillər üzərində olan asiyalı sərkərdənin döyüş epizodu, eşq tarixçələri, ov səhnələri - maralları qılıncla öldürən atlılar və digərləri aiddir. Sarayın tavanları, tavan çiçək dizaynları ilə bəzədilib. Qapının yan tərəflərindəki amfiteatrlardan tutmuş, Xan bacısının bir otağı istisna olmaqla, bütün otaqların divarları sırf suvaqlıdır (sarayın xarici hissə nəzərdə tutulur). Sarayın otaqlarında çoxlu kiçik güzgülər və başqa bəzək əşyaları var idi... Otaqların pəncərələri göy qurşağının ən füsunkar mənzərəsi kimi görünən, xüsusən də günəş öz şüalarını içəriyə atanda möhtəşəm görünüş yaradan kiçik rəngarəng şəbəkələrdən hazırlanmışdır. Bu şüşəli pəncərələr yalnız şəhərə baxır, lakin daxili pəncərələr şüşəsizdir, pərdə və ya taxta oyma tiplidir. Bunun səbəbi buranın çox soyuq və rütubətli havasının olmamasıdır.[1] | 
|
1789-cu ildə Fətəli xanın ölümündən sonra Dərbəndin idarəsi oğlu Şeyxəli xana keçir. 1796-cı ildə Butkovun təsvirinə əsasən, Xan sarayı tam vəziyyətdə idi. Lakin 1806-cı ildə Rusiya qoşunları Dərbəndi yenidən ələ keçirdikdə şəhər və qala viran bir mənzərə təşkil edirdi. Şeyxəli xanın dövründə bir vaxtlar çiçəklənən şəhər tənəzzülə uğramışdı. 1806-cı il yürüşündə iştirak edən rus zabitlərdən biri yazırdı:
|
|
Divarlardakı yarıqlar mamırla örtülmüş, şəhərin yuxarı hissəsi və Asiyanın incisi sayılan Xan sarayı hər il zamanın və müharibənin təsiri ilə daha da viran qalırdı...[2] |
|
Dərbəndin 1806-cı ildə Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra qalada rus qarnizonu yerləşdirildi və Xan sarayı da daxil olmaqla Narın-Qaladakı bir sıra tikililər əsgəri kazarmalara çevrildi. Xan sarayının rus qarnizonunun ehtiyacları üçün yenidən qurulması zamanı divarların əksəriyyəti sökülərək yenidən tikildi və sarayın yalnız bir mühüm fraqmenti qorunub saxlanıldı. Bu sarayın əsas giriş hissəsidir və hazırda sənətkarlıq yarmarkası kimi istifadə olunur. Burada gümüş, bıçaq, zərgərlik və suvenir əşyaları sərgilənir və satılır. Yerli sənətkarlar burada öz mallarını təqdim edir və ustad dərsləri keçirlər.[3]
- ↑ "Dərbənd Xan Sarayı". "Quba Xanlığı" Teleqram Kanalının Dzen bloqu.
- ↑ Дворец ханский — официальный сайт Дербентского музея-заповедника. https://derbentmuseum.ru/monuments/dvorecz-hanskij/.
- ↑ "Ханский дворец" (rus). Исторический багаж. 2025. İstifadə tarixi: 2025-06-08.