Dəmir Dövrü Muzeyi və ya Göy Məscid Nekropolu — eramızdan əvvəl II və I minilliklərə aiddir və Təbrizin İmam küçəsində, Göy Məscidin arxa tərəfində yerləşir. Bu abidə 3 aban 1379-cu ildə (24 oktyabr 2000) 2978 nömrə ilə İranın milli irs siyahısına daxil edilmişdir.[1]
| Dəmir Dövrü Muzeyi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Əsası qoyulub | 2007 |
| Mövzu | İran Azərbaycanının Dəmir dövrü |
| Ölkə | |
| Yerləşir | Təbriz şəhəri, İmam küçəsi. Göy məscidin şimal, şimal-şərq və şimal-qərb tərəfi |
| 38°04′25″ şm. e. 46°18′09″ ş. u.HGYO | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təbriz Dəmir Dövrü Muzeyi kompleksi Göy məscidin şimal, şimal-şərq və şimal-qərb hissələrində yerləşən arxeoloji ərazini əhatə edir. Sahənin uzunluğu (şərq–qərb istiqamətində) 276 metr, eni (şimal–cənub istiqamətində) orta hesabla 102 metr, ümumi sahəsi isə 28.290 kvadratmetr (təxminən 3 hektar) təşkil edir. Bu sahə qəbiristanlıqdan və Dəmir dövrünə aid saxsı nümunələrindən ibarətdir. Təbriz Dəmir Dövrü Muzeyi sahəsi 1385-ci ildən (2006) etibarən İranın ilk açıq səma altında fəaliyyət göstərən muzeyi kimi fəaliyyətə başlamışdır.[2][3] Muzeyin açılış mərasimi 1386-cı il ordibehişt ayının 30-da (20 may 2007) İran İslam Respublikasının Mədəni İrs Təşkilatının mədəniyyət və kommunikasiya üzrə müavini Cəfərinin iştirakı ilə keçirilmişdir. Hazırda muzey ictimaiyyətin ziyarətinə açıqdır.[4]
Bu ərazi 1376-cı ildə (1997) Təbriz Bələdiyyəsi ilə müqavilə bağlamış şirkətlərin apardığı torpaq işləri zamanı formalaşmış və həmin ildə birinci minilliyə (e.ə.) aid qəbiristanlıq qalıqları müəyyən edilmişdir. İlkin müşahidələr, sınaq qazıntıları və tədqiqat nəticəsində ərazidə əsasən dəmir dövrünə aid dəfn nümunələri – skeletlər, boz, bəzən də sarımtıl və qırmızı saxsı qablar, həmçinin metal əşyalar aşkar edilmişdir. 1377-ci ilin şəhrivər ayında (1998) İran Mədəni İrs Təşkilatının mütəxəssisi Nüsrətullah Mötəmedi tərəfindən aparılan baxış zamanı birinci minilliyə aid əlamətlər qeydə alınmış və nəticələr Arxeologiya Tədqiqat İnstitutuna təqdim edilmişdir. Ardınca Şərqi Azərbaycan Mədəni İrs İdarəsi Göy Məscidin 80 metr şərqində sınaq qazıntısı aparmış və e.ə. I minilliyə aid dəfnlər üzə çıxarılmışdır. 1378-ci ilin (1999) ordibehişt və xordad aylarında Mötəmedinin rəhbərliyi ilə təşkil olunmuş ekspedisiya nəticəsində 38 qəbir aşkar edilmişdir. Onlardan biri olan qadın və kişiyə aid iki skelet və dəfn avadanlıqları ilə birlikdə blok şəklində çıxarılaraq Azərbaycan Milli Muzeyinə köçürülmüşdür. Qazıntılar başa çatdıqdan sonra Şərqi Azərbaycan Mədəni İrs İdarəsi sahənin xəritəsini hazırlamış və 1999-cu ilin sonlarında Azərbaycan Muzeyində əldə olunmuş tapıntılardan ibarət sərgi təşkil etmişdir.[3]
Aşkarlanmış bu qəbirlərdə ölülər embrion (döl) vəziyyətində dəfn olunmuşdur. Körpə uşaqların qəbirləri sadə formada idi, yeniyetmələrin məzarları isə kvadrat formalı tikililərdə yerləşir və onların yanında iki ədəd saxsı qab qoyulmuşdur. Əksər tapılan qalıqlar erkən yaşda dünyasını dəyişmiş şəxslərə aiddir. Uşaqlar oyuncaqları ilə, qadınlar zinət əşyaları ilə, kişilər isə hərbi alətləri ilə birlikdə dəfn olunmuşdur.[2]
Bəzi məzarların yanında saxsı qablar və qida qalıqları da aşkar edilmişdir. Bu da həmin dövr insanlarının Mitraizm inancına sahib olduqlarını göstərir. Qəbirlərin yanında daha çox saxsı qab olan şəxslərin isə ehtimal ki, varlı təbəqədən olduqları düşünülür. Ölülərin ətrafına qoyulmuş daş hörgülər ana bətninin rəmzi kimi izah edilir. Ölülərin embrion və ya çöməlmiş vəziyyətdə dəfn olunması, bədənlərinin və üzlərinin müxtəlif istiqamətlərə yönəldilməsi də onların mitraist inanclarına əlavə bir dəlil kimi qəbul edilir.[2]
Növbəti qazıntı və ilkin konservasiya işləri 1379–1382-ci illərdə (2000–2003) doktor Əlirza Həcəbri Nöbərinin rəhbərliyi ilə həyata keçirilmişdir. Nəticələrə əsasən, sahədə Dəmir dövrünə aid qəbiristanlıq, eləcə də ehtimal olunan mövsümi yaşayış qatlarının izləri aşkar edilmişdir. Bundan əlavə, dəmir dövrü təbəqələrinin üzərində bir neçə metr qalınlığında təbii çöküntülər və İslam dövrünə aid qarışıq qalıqlar qeydə alınmışdır. Sahənin strateji mövqeyi, şəhərin mərkəzində yerləşməsi, Göy Məscidə yaxınlığı və Azərbaycan Muzeyinə bitişik olması nəzərə alınaraq, açıq səma altında muzeyin yaradılması və abidələrin yerində qorunması zəruri hesab edilmişdir. Bu məqsədlə 17/12/1385 (8 mart 2007) tarixindən etibarən Təbriz Mədəni İrs İdarəsi tərəfindən sahənin abadlaşdırılması və ictimai ziyarət üçün hazırlanması işlərinə başlanılmışdır.[3]
İşlər üç mərhələdə həyata keçirilmişdir:[3]
a) Birinci mərhələ – skeletlərin qorunması və bərpası;
b) İkinci mərhələ – əsas muzeyin təşkil edilməsi;
c) Üçüncü mərhələ – muzeyin açıq sahəsinin abadlaşdırılması.
Təbrizdə Dəmir Dövrü Açıq Səma Muzeyinin açılış mərasimi 1386-cı il ordibehişt ayının 30-da (20 may 2007) İran Mədəni İrs Təşkilatının mədəniyyət və kommunikasiya üzrə müavini doktor Cəfərinin iştirakı ilə keçirilmiş və hazırda sahə geniş ictimaiyyətin ziyarətinə açıqdır.[3]
- ↑ "دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایرانشهر". iranshahrpedia.com. 6 oktyabr 2019. 1 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 avqust 2025.
- ↑ 1 2 3 "عکس موزه ی عصر آهن تبریز". asanbin.com. 25 fevral 2013. 20 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 avqust 2025.
- ↑ 1 2 3 4 5 "سایت موزه عصر آهن تبریز". www.eachto.ir. 27 dekabr 2008. 2 May 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 avqust 2025.
- ↑ "موزه عصر آهن تبریز، دانشنامه شهری ایران". www.citypedia.ir. İstifadə tarixi: 25 avqust 2025.