Dəllər Cırdaxan

Dəllər Cırdaxan yaşayış məntəqəsi kimi hələ XVIII əsrin əvvəllərindən Dəllər kəndi adı ilə mövcuddur. Kəndin ərazisində yerləşən və XVIII–XIX əsrlərə aid olan qəbiristanlıq bunun əyani sübutudur. Kəndin əsasını Mayarlı,Qımırlı, Kosalı, Dəlləkli, Cırdaxanlı kimi yerli və qədim türk tayfalarının nümayəndələri qoymuşlar. Bu səbəbdən kəndin bəzi əraziləri "Qımırlı", "Hacıməmmədli" ("Hajımədli") və "Mollalı" adı ilə kənd əhalisin arasında tanınır. Çar Rusiyası dönəmində kəndin adı Dəllər olmuşdur. Sonradan kənddən 5 km cənubda yaranmış dəmiryolu stansiyasına bu kəndin adı verilmiş, həmin stansiyanın ətrafında yaranmış yaşayış məntəqəsi Dəllər qəsəbəsi adlandırılmışdır. Əslində Dəllər toponimi ilk olaraq bu kəndə aid olub. 1888 və 1902-ci illərdə Çar Rusiyası dövründə buraxılmış Yelezavetopol quberniyasınına aid xəritələrdə bu kəndin ərazisinin sadəcə Dəllər, yəni Dəllər kəndi adı ilə göstərilməsi bu tarixi faktın təsdiqidir.

SSRİ dövründə kənddə Cəfər Cabbarlı adına sovxoz fəaliyyətə başlamışdır. Buna görə də el arasında bu kənd Cəfər Cabbarlı adlanır.

"Dəllər" oykonimin mənası haqqında müxtəlif mülahizələr mövcuddur. Oykonim özündə qədim türk tayfalarından olan telelərin adını əks etdirir. Telelər VII–VIII əsrlərdə tokuzoğuz adı ilə də adlanmışlar. Qıpçaqların və xəzərlərin tərkibində Azərbaycana gəlmiş telelər dəlilər/dəllər variantında bir cox coğrafi adlarda öz izlərini saxlamışlar. Gürcüstanda Dəllər, Telavi, Ermənistanda Dalar (Dəlilər) oykonimləri də bu tayfanın adı ilə bağlıdır^[1].

"Cırdaxan" — Etnotoponimdir. Qızılbaş(Səfəvi) tayfalarından biri olan cırdaxanlıların adındandır. Toponimin arealı Azərbaycanda Tovuz, Bərdə, Xanlar, Yevlax Şəmkir, Qazax rayonlarını əhatə edir.

Dəllər Cırdaxan oykoniminin mənası Dəllər qəsəbəsinin yaxınlığında yerləşən Cırdaxan kəndi deməkdir.

2001-ci ildə aşıq Yəhya bəy Dilqəmin şərəfinə kənddə abidə ucaldılaraq abidənin ətrafında park salınmışdır.2020-ci ildə Şəmkir rayonu Dəllər Cırdaxan bələdiyyəsi tərəfindən kəndin girişində Şəhidlər bulağı inşa olunmuşdur. Kənddə iki məktəb, bir uşaq bağçası, bir həkim məntəqəsi və bir kitabxana vardır. Şagirdlər Şahin Əmirov adına Dəllər Cırdaxan kənd orta məktəbində təhsil alırlar. Bundan başqa kəndin Qaranüy yaşayış massivində yerləşən Tahir Əliyev adına 9 illik orta məktəb kənd əhalisinin xidmətindədir.

Kəndi Şəmkir rayon birinciliyində həvəskar futbol klubu təmsil edir.

Dəllər Cırdaxan kəndi rayon mərkəzi Şəmkir şəhərindən 10 km., Dəllər dəmiryolu stansiyasından 5 km. şimalda, dəniz səviyyəsindən 232 metr yüksəklidə yerləşir.Kür çayının sağ sahilindən 5 km aralı,Gəncə-Qazax düzənliyindədir. Kəndin ərazisində "İstisu" adı ilə tanınan müalicəvi mineral bulaq vardır. Kəndin Kür çayı sahilində olan hissəsində meşə zolağı mövcuddur.

Əsas təsərrüfatı taxılçılıq, heyvandarlıq və əkinçilikdir. Kənd əhalisinin bir qismi Rusiya və digər MDB ölkələrində çalışır.

Kəndin əhalisi 3882 nəfərdir.

• Aşıq Həmayıl — təxminən XIX əsrin birinci yarısında Şəmkir mahalının Dəllər Cırdaxan kəndində anadan olmuş və həmin əsrdə yaşamış aşıq.
• Aşıq Yəhya bəy Dilqəm — XIX əsrdə yaşamış azərbaycanlı aşıq.
• Oruc Musayev — ingilis dili mütəxəssisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
• Yasin Qarayev — Azərbaycanın tanınmış teatr və televiziya aktyoru və ikinci rejissor, Azərbaycanın xalq artisti (2006), "Qızıl Dərviş" mükafatı laureatı,[1] Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdüçüsü.
• Bəxtiyar Aslanbəyli -BP-nin Xəzər bölgəsində Xarici əlaqələr və kommunikasiya üzrə vitse prezidenti.

•  
  kənd 1902-ci ilə aid olan Yelezavetopol quberniyasının inzibati xəritəsində Dəllər kəndi adı ilə göstərilib (IV-8)
•  
  Dəllər dəmiryolu stansiyasından kəndə gedən yol
•  
  Kəndin şimal hissəsi
•  
  Qaranüy yaşayış massivinə gedən yol
•  
  Kənddə Cəfər Cabbarlının büstü
•  
  Kəndin mərkəzi
•  
  Dəllər Cırdaxan kənd poçtu

• Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, Bakı, 1977, III cild, səh. 399. (az.)