Dəhsiyyə (q.yəh. מַעְשַׂר; q.yun. δεκάτη; lat. decima, ing. tith, rus. десятина) — hər hansı bir şeyin onda biri deməkdir. Bu söz ən çox yəhudilikdə, xristianlıqda və digər dini və ictimai ənənələrdə icma üzvünün gəlirinin onda bir hissəsinin dini icmaya verilməsi praktikasına aid edilir. Dəhsiyyənin tarixi İbrahim peyğəmbərin dövrünə gedib çıxır və sonralar Tövratda dini qanun kimi təsbit olunmuşdur.[1]
Həmçinin dəhsiyyə hər hansı bir şeyin onda biri olub, dini təşkilata ianə və ya hökumətə məcburi vergi kimi ödənilir.[2][3] Müasir dövrdə dəhsiyyə adətən könüllü şəkildə nağd pulla, çeklərlə və ya onlayn ödəniş vasitəsilə edilir. Tarixən isə dəhsiyyə məcburi olub və kənd təsərrüfatı məhsulları kimi natura şəklində ödənilirdi. Bir çox ölkələrdə vergi sisteminə bağlı olan kilsə vergisi milli kilsənin dəstəklənməsi üçün istifadə olunur.[4] Dəhsiyyə məbləğindən əlavə olaraq, kilsəyə edilən ianələr və ya dini icmanın üzvü olmayan, lakin kilsəyə gələn şəxslərin verdiyi yardımlar qurban adlanır və adətən xüsusi məqsədlər, məsələn, tikinti layihələri, borc ödənişi və ya missioner fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulur.[5]
Tanaxa görə, dəhsiyyə (ondabir) yəhudilərə hələ Musanın dövründən əvvəl məlum idi və İbrahimin dörd məğlub padşahdan aldığı qənimətin onda bir hissəsini baş kahin Melxisedekə verməsi ilə bağlıdır (Yaradılış 14:17–20).[6] Dəhsiyyə torpaq məhsullarının, mal-qaranın və digər nemətlərin onda biri olub, torpaq payı olmayan levililərə verilir və onların dolanışıq mənbəyi sayılırdı.[7] Levililər aldıqları dəhsiyyənin onda birini baş kahinin saxlanması üçün ayırmalı idilər (Saylar 18:21–32). Dəhsiyyənin natura şəklində verilməsi əvəzinə, yolda rahatlıq üçün onu pula çevirmək və Yerusəlimdə təkrar natura almaq mümkün idi (Qanun 14:24–26).[8]
- Maaser Rişon — "birinci dəhsiyyə", Saylar 18:21-24-ə əsasən levilərə məxsusdur. Onlar aldıqları dəhsiyyədən onda birini Trumat Maaser adlanan pay kimi kohenlərə (Harunun nəslindən olan kahinlərə) verməli idilər.
- Maaser Şeni — "ikinci dəhsiyyə" (Qanun 14:22), birinci dəhsiyyədən sonra ayrılan hissə idi. Həcc ziyarətləri zamanı bu pay Yerusəlimə gətirilməli və sahibinin ailəsi, qonaqları, eləcə də kasıblar tərəfindən istehlak edilməli idi.
- Maaser Şlişi – "üçüncü dəhsiyyə", yeddiillik dövrün üçüncü ilində verildiyi üçün bu adı almışdır. Digər adı Maaser Ani ("kasıbların dəhsiyyəsi") olub, yetimlərə, dul qadınlara, levilərə və qeyri-yəhudilərə (prozelitlərə) ayrılırdı (Qanun 14:27–29). Bu, kasıblara yardım göstərmək üçün sosial qanunvericiliyin bir hissəsi idi.
- Maaser Behəma — mal-qaranın balalarından ayrılan dəhsiyyə. Bu barədə Qanun (Levililər 27:30-33) və Peyğəmbərlər kitablarında (Yezeqiel 34:12-20, 37) bəhs olunur. Mişnaya (Braxot 9) görə, bu qanun İsrail torpaqlarında və diasporada, həm Müqəddəs Məbəd mövcud olduğu zaman, həm də dağıldıqdan sonra qüvvədə idi. Lakin İkinci Məbədin dağıdılmasından sonra bu praktika dayandırıldı.[9]
- Maaser Ksafim — "pul dəhsiyyəsi". Talmudda (Talmud Yeruşalmi, Pea 1:1; Talmud Bavli, Ketubot 50a) Uşa şəhərində yerləşən Sanhedrinin, gəlirin 1/5-nin xeyriyyə məqsədilə ayrılması barədə qərar verdiyi qeyd edilir. Daha sonra bu hadisə halaxik qaydalara əsas yaradaraq, varlı insanların gəlirlərinin onda birini xeyriyyə məqsədilə ayırması öhdəliyini formalaşdırdı (Şulxan Arux, Yore Dea 249:1).[10]
Osmanlıların Bolqarıstanı fəth etməsindən sonra, bölgədə "uşr" adlı feodal vergi tətbiq edildi. Bu vergi kənd təsərrüfatı məhsullarının 10%-nin Osmanlı feodallarına natura şəklində ödənilməsini nəzərdə tuturdu. 1877–1878-ci illərin milli-azadlıq müharibəsində bolqarların qələbəsindən sonra bu vergi ləğv edildi.[11]
Bu gün bir çox icmalar, sosial təşkilatlar və milli-mədəni avtonomiyalar, ənənəvi həyat tərzini qorumaq məqsədilə dəhsiyyədən ianə və üzvlük haqqı yığmaq üçün istifadə edirlər. Bu, icmanın fəaliyyətini davam etdirmək və dəstək almaq üçün bir maliyyələşdirmə üsulu kimi tətbiq olunur.[12]
- ↑ David F. Burg. A World History of Tax Rebellions. Taylor & Francis. 2004. səh. viii. ISBN 9780203500897.
- ↑ Greg L. Bahnsen; Walter C. Kaiser, Jr.; Douglas J. Moo; Wayne G. Strickland; Willem A. VanGemeren. Five Views on Law and Gospel. Zondervan. 21 September 2010. səh. 354.
- ↑ Stanley E. Porter; Cynthia Long Westfall. Empire in the New Testament. Wipf and Stock. Jan 2011. səh. 116.
- ↑ "Recognizing the importance of storehouse tithing" (ingilis). Church of the Nazarene. 18 April 2019. İstifadə tarixi: 18 July 2019.
- ↑ Black, E. W. The Storehouse Plan. West Asheville, North Carolina: Allegheny Wesleyan Methodist Connection. 1960.
- ↑ D. L. Baker, Tight fists or open hands?: wealth and poverty in Old Testament law (2009) p. 239. "This was provided by means of a tithe of agricultural produce. a. Tithes in the Ancient Near East None of the extant laws deal with tithing, though other documents show that it was a widespread practice in the ancient Near East."
- ↑ Vol. 4 "E" p. 369 "The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago" (PDF). 1958. 12 March 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 June 2022.
- ↑ Diodorus Siculus, Bibliotheca historica 20.14.1–20.14.2 (see in Charles Henry Oldfather translation: [1])
- ↑ Dallas Theological Seminary. The Bible Knowledge Commentary: An Exposition of the Scriptures. David C Cook. 1985. 695–. ISBN 978-0-88207-813-7.
- ↑ James D. Quiggle. Why Christians Should Not Tithe: A History of Tithing and a Biblical Paradigm for Christian Giving. Wipf and Stock Publishers. 1 August 2009. 52–3. ISBN 978-1-60608-926-2.
- ↑ Schreiner, Thomas R. "Is tithing required today?". Southern Equip (ingilis). 2017-09-06. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
- ↑ "A TREATISE of the Faith and Practices of the National Association of Free Will Baptists, Inc" (PDF). Nafwb.org. 11 August 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 June 2022.
- Dallmann, Robert W. To Tithe or Not To Tithe? That is the Question. Niagara Falls, NY: ChristLife. 2020. ISBN 9780991489138.
- Gower, Granville William Gresham Leveson-. . Rochester: Rochester Diocese. 1883.
