Dördbarmaqlı ərəbdovşanı – Şimali Afrika və Asiyada yayılmış, çöl mühitlərində yaşayan gəmiricilər. Bu heyvanlar isti çöllərdə yaşayışa uyğunlaşmışdır və əsasən qaranlıq saatlarda aktivdirlər, gündüzləri isə yuvalarında gizlənirlər.[1]
| Dördbarmaqlı ərəbdovşanı | ||||
|---|---|---|---|---|
.png) | ||||
| Elmi təsnifat | ||||
|
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb. |
||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
|
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin |
||||
| ||||
Dördbarmaqlı ərəbdovşanı "Dipodidae" ailəsinə aiddir. Bu ailə müxtəlif ölçü, davranış və yaşayış yeri ilə fərqlənən bir neçə cerboa növünü özündə birləşdirir.[2]
Dördbarmaqlı ərəbdovşanıın bədən uzunluğu 4 ilə 26 sm arasında dəyişir, quyruqları isə 7 ilə 30 sm arasında, adətən bədənlərindən uzun olur. Uzun arxa ayaqları, qısa ön ayaqları və sıçrayarkən balans saxlamağa kömək edən uzun quyruqları vardır. Onların anatomiyası sıçrayışa daha yaxşı uyğunlaşdırılıb; metatarzal sümük birləşərək "kanyon sümüyü" adlanan uzun bir sümük əmələ gətirir və bu, onlara sıçrayış zamanı əlavə qüvvət verir. Kürkləri adətən çölün qum rənginə uyğun olur, bu da onlara yaşadıqları mühitdə kamuflyaj təmin edir. Bəzi cerboa növlərinin böyük dovşan qulaqları, bəzilərinin isə siçovul və ya siçan kimi qulaqları vardır.[3][4]
Dördbarmaqlı ərəbdovşanı adətən 10-13 sm məsafəni sıçrayırlar, lakin təhdid altında olduqda 3 metrə qədər sıçrayış edə bilərlər. Onlar əsasən qaranlıq saatlarda aktivdirlər və gündüzləri çölün isti temperaturundan qorunmaq üçün yuvalarında gizlənirlər. Bu yuvalar, yırtıcılardan sürətlə qaçmaq üçün təcili çıxış yolları ilə təchiz olunmuşdur. Dördbarmaqlı ərəbdovşanı tək yaşayır və adətən fərdi yuvalara sahibdirlər, lakin bəzi növlər soyuq iqlimlərdə "sərbəst koloniyalar" qura bilər, burada bir neçə cerboa növü əlavə istilik təmin etmək üçün birgə yuvalar qazırlar. "Dipodidae" ailəsinin bir çox növü tozla vanna qəbul edərək kimyəvi əlaqə qururlar. Onların yaxşı eşitmə qabiliyyəti var, bu da onlara yırtıcılardan qaçmağa kömək edir. Onlar səs və ya vibrasiyalarla da əlaqə qura bilərlər.[5][6][7][8]
Dördbarmaqlı ərəbdovşanı əsasən bitkilərin yumşaq hissələri ilə qidalanır və sərt toxumları yeyə bilmirlər. Bəzi növlər isə fürsət olduqda digər dördbarmaqlı ərəbdovşanıı və qarşılarına çıxan heyvanları yeyirlər. Dördbarmaqlı ərəbdovşanı su içmirlər, əksinə qida ilə əldə etdikləri suyu istifadə edirlər. Çöl bitkilərini sevirlər, nəm olduqda yeyir, quruduqda isə bitkilərin köklərini qazıb çıxarırlar, çünki bu hissə daha çox su saxlayır. Həmçinin gecə qidalanaraq su itkisini minimuma endirməyə çalışırlar.[5]
Dördbarmaqlı ərəbdovşanıın çoxalma sistemi "poliqinous" ola bilər. Bəzi növlərdə, xüsusilə qış yuxusundan sonra çoxalma dövrü başlayır. Dişi cerboa yayda iki dəfə çoxala bilər və hər dəfə 2-6 balasını böyüdür. Hamiləlik dövrü 25-35 gün arasında davam edir. Dişi dördbarmaqlı ərəbdovşanı, digər məməlilərdə olduğu kimi, balalarını süd verərək böyüdürlər. Yaz və yay aylarında qida bolluğu yaranır ki, bu da dördbarmaqlı ərəbdovşanıın çoxalma sürətinin artmasına səbəb olur. Dördbarmaqlı ərəbdovşanı cütləşmə hormonları istehsal edən hüceyrələrə malikdirlər ki, bunlar martdan iyuladək aktiv olur və sonra payızda bu istehsal dayandırılır.[7]
Hal-hazırda dördbarmaqlı ərəbdovşanı təhlükə altında deyillər, lakin yaşayış sahələrinin məhv olması onları təhdid edir. Bununla belə, çöl mühitində yaşamaya uyğunlaşmaları onları sərt şəraitlərdə sağ qalmağa kömək edir. Gələcək tədqiqatlar, dördbarmaqlı ərəbdovşanıın çoxalma vərdişləri və populyasiya dinamikalarını daha yaxşı başa düşməyə kömək edəcək.[7]
- ↑ Burton, Maurice; Burton, Robert. The International Wildlife Encyclopedia. Marshall Cavendish. 1970. səh. 1323. ISBN 978-0-7614-7266-7.
- ↑ Wu, Shaoyuan; Zhang, Fuchun; Edwards, Scott V.; Wu, Wenyu; Ye, Jie; Bi, Shundong; Ni, Xijun; Quan, Cheng; Meng, Jin; Organ, Chris L. "THE EVOLUTION OF BIPEDALISM IN JERBOAS (RODENTIA: DIPODOIDEA): ORIGIN IN HUMID AND FORESTED ENVIRONMENTS: BRIEF COMMUNICATION". Evolution. 68 (7). July 2014: 2108–2118. doi:10.1111/evo.12404. PMID 24628052.
- ↑ Moore, Talia Y.; Rivera, Alberto M.; Biewener, Andrew Austin. "Vertical leaping mechanics of the Lesser Egyptian Jerboa reveal specialization for maneuverability rather than elastic energy storage". Frontiers in Zoology. 14. 2017: 32. doi:10.1186/s12983-017-0215-z. ISSN 1742-9994. PMC 5496339. PMID 28680452. 2024-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-27.
- ↑ Jansa, Sharon; Myers, Phil. "Dipodidae (birch mice, jerboas, and jumping mice)". Animal Diversity Web. 2024-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-23.
- ↑ 1 2 "Family Dipodidae Jerboas", Mammals of Africa : Rodents, Hares and Rabbits, Bloomsbury Publishing, 2013, doi:10.5040/9781472926937.part-0016, ISBN 978-1-4729-2693-7, İstifadə tarixi: 2024-04-23
- ↑ Feniuk, B. K.; Kazantzeva, J. M. "The Ecology of Dipus sagitta". Journal of Mammalogy. 18 (4). 1937: 409. doi:10.2307/1374331. JSTOR 1374331.
...Dipus sagitta is nocturnal and crepuscular in habits.
- ↑ 1 2 3 Ouezzani, S.; Tramu, G.; Magoul, R. "The Gonadotropin-Releasing Hormone Neurosecretory System of the Jerboa (Jaculus orientalis) and its Seasonal Variants". Journal of Neuroendocrinology. 12 (12). 2000: 1205–1212. doi:10.1046/j.1365-2826.2000.00581.x. PMID 11106979.
- ↑ Mohammadi, Saeed; Kaboli, Mohammad; Karami, Mahmoud. "Burrow Systems of Iranian Jerboa". Acta Zoológica Mexicana. 26 (2). 2010: 457–463. doi:10.21829/azm.2010.262725.