Cybersyn Layihəsi

Cybersyn Layihəsi 1971–1973-cü illərdə Çilidə, prezident Salvador Allende dövründə tətbiq edilən, ölkənin planlı iqtisadiyyatını idarə etmək üçün nəzərdə tutulmuş kompüter əsaslı qərar qəbuletmə sistemidir. Bu layihə, sosialist iqtisadi modelinin texnoloji dəstəyi kimi unikal bir təcrübə hesab olunur və erkən dövr informasiya texnologiyaları ilə dövlət planlaşdırmasının inteqrasiyasına nümunədir.

Layihə dörd əsas modul üzərində qurulmuşdu və bunlar bir-biri ilə kompüter şəbəkəsi vasitəsilə əlaqələndirilirdi:

1. İqtisadi simulyator – ölkənin makroiqtisadi göstəricilərini modelləşdirərək iqtisadi qərarların potensial təsirlərini qabaqcadan analiz etməyə imkan verirdi. Bu, ssenari planlaması və resursların optimal bölüşdürülməsi üçün kritik rol oynayırdı.
2. Zavod istehsalı proqram təminatı – sənaye müəssisələrinin istehsal göstəricilərini, xammal istifadəsini və məhsul axınını real vaxt rejimində izləyir və optimallaşdırırdı. Bu modul vasitəsilə iqtisadiyyatın mikrodüzeydə idarə edilməsi mümkün idi.
3. İdarəetmə otağı (Operations Room) – qərar vericilərin məlumatları vizual olaraq izləməsi üçün xüsusi dizayn edilmişdi. Burada makro və mikro iqtisadi göstəricilər, istehsal və distribusiya göstəriciləri cədvəllər, qrafiklər və indikatorlar vasitəsilə təqdim edilirdi. Bu sistem, rəhbərliyə strateji qərarları daha sürətli və məlumatlı şəkildə qəbul etmək imkanı verirdi.
4. Teleks maşınları şəbəkəsi – ölkənin müxtəlif bölgələrindən real vaxt məlumat toplamaq üçün istifadə edilirdi. Bu şəbəkə vasitəsilə fabriklərdən, anbarlardan və regionlardan iqtisadi göstəricilər mərkəzi kompüterə ötürülürdü.

Cybersyn layihəsi həm texnoloji, həm də sosial eksperiment idi. O, yalnız texnologiyanın tətbiqi ilə məhdudlaşmır, həm də dövlətin informasiya idarəçiliyində şəffaflıq, sürət və effektivliyi artırmaq məqsədini güdürdü. Layihənin konsepsiyası, kompüter dəstəklı idarəetmə, real vaxt məlumat axını və riyazi modelləşdirməyə əsaslanan planlı iqtisadiyyat ideyasının qabaqcıl nümunəsi kimi tarixi əhəmiyyətə malikdir.^[1]

MKİ-nin dəstəklədiyi 11 sentyabr 1973-cü il çevrilişində nəzarət otağı dağıdıldı və layihədən imtina edildi.