Cozef Bell (ing. Joseph Bell) (2 dekabr 1837 - 4 oktyabr 1911) — XIX əsrdə Şotlandiyalı cərrah və Edinburq Universitetinin tibb fakültəsinin müəllimi. Şerlok Holms ədəbi personajının prototipi kimi tanınır.[1][2]
| Cozef Bell | |
|---|---|
| Joseph Bell | |
 | |
| Doğum tarixi | 2 dekabr, 1837 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 4 oktyabr, 1911 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | Edinburq, Dean qəbiristanlığı |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | Həkim, müəllim |
| Elmi dərəcəsi | Magistr |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cozef Bell Cecilia Barbara Craigie (1813-1882) və Benjamin Belin (1810-1883) oğlu, həmçinin Şotlandiyanın ilk elmi cərrahı hesab edilən Benjamin Belin nəvəsi idi.
Uşaqlıqdan çox bacarıqlı olmuş, həm tətbiqi, həm humanitar elmlərə maraq göstərmişdir, lakin fizika və kimyaya daha üstünlük vermişdir. Onun sonrakı illərdə xüsusi həvəsi zəhərlərin insan orqanizminə təsirini öyrənmək olub. Bunun üçün evində xüsusi laboratoriya açmışdır.
Cozef Bell Edinburq Tibb Məktəbində tibb təhsili almış və 1859-cu ildə "Epitelial xərçəng: onun patologiyası və müalicəsi" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək Magistr Dərəcəsi almışdır. Tələbə olduğu müddətdə Kral Tibb Cəmiyyətinin üzvü olmuş və cəmiyyətin ixtiyarında olan dissertasiyası bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir.[3]
Cozef Bell öz tədqiqatlarında diaqnozun qoyulmasında yaxından müşahidənin vacibliyini vurğulamışdır. Bunu sübut etmək üçün o, tez-tez yad bir adamı seçir, dərindən müşahidə edərək onun məşğuliyyətini və son fəaliyyətini üzə çıxarırdı. Məsələn, şalvarındakı cırıqlardan, ya da lak qoxusundan qarşısındakı adamın solaxay çəkməçi olduğunu anlayırdı. O, xəstələrinin peşəsini, xarakterini dəqiq müəyyənləşdirə bilirdi və həmişə tələbələrinə gözlərini, eşitmələrini, qoxu hisslərini beyinləri qədər istifadə etməyi tövsiyə edirdi.[4] Bu bacarıqlar onun məhkəmə ekspertizasında (xüsusən də məhkəmə-tibbi patologiyada) bir vaxtda elmin cinayət axtarışında hələ geniş istifadə edilmədiyi bir dövrdə qabaqcıl hesab edilməsinə səbəb olmuşdur.
Kraliça Viktoriya Şotlandiyaya hər dəfə səfər etdikdə Cozef Bell onun şəxsi cərrahı kimi xidmət etmişdir. O, həmçinin bir neçə tibbi dərsliyin müəllifidir. C.Bell Edinburq Kral Cərrahlar Kollecinin (FRCSE) üzvü, sülh-ədalət vəkili və leytenant müavini idi. 1867-ci ildə Cozef Bel Edinburq Harveian Cəmiyyətinin üzvü seçilmiş və 1897-ci ildə onun prezidenti vəzifəsini icra etmişdir.[5] 1876-cı ildə o, Aesculapian Klubunun üzvü seçilmişdir.[6] 1887-ci ildə isə o, Edinburq Kral Cərrahlar Kollecinin prezidenti olmuşdur. Cozef Bell 1866-cı ildə nəşr olunmuş “Manual of Operations of Surgery” (Cərahiyyə Əməliyyatları Təlimatı) kitabının müəllifidir.[7]
Cozef Bell hündürboylu, qara saçlı, iti baxışlı, balaca çiyinli, əyri yerişli, sərt səsli bir adam idi. Çox vaxt tütün çəkirdi. O, yazırdı: “Universitetdə və tibbi təcrübəmdə nə qədər məşğul olmağımdan asılı olmayaraq həmişə kimyəvi təcrübələr aparırdım”.
1883-cü ildə o, 2, Melville Crescent ünvanında yerləşən Leithendən olan mühəndis Con Milerin böyük evini almışdır.[8]
Cozef Bell 4 oktyabr 1911-ci ildə vəfat etmişdir. O, Edinburqdakı Dean qəbiristanlığında həyat yoldaşı Edith Katherine (və ya Ketrin) Erskine Murray (1840-1874) və oğlanları Benjamin ilə yanaşı, valideynlərinin və qardaşının məzarlarının yanında dəfn edilmişdir. Onun qəbri qəbiristanlığın şimal hissəsinin şimal divarı boyunca uzanan düz yolun üstündədir.
Cütlüyün beş övladı olmuşdur, onlardan yalnız üçü sağ qalmışdır:
• Jane (və ya Jean) Isabella Erskine Murray McCance (née Bell) (18 yanvar 1866–1923)
• Cecilia Craigie Stisted (née Bell) (7 dekabr 1867 - 8 iyul 1955) [9][10]
• Benjamin Bell (14 iyul 1869-17 iyun 1893) [11]
• Katherine (yaxud Catherine) Bell (27 iyun 1872-mərhum)
• Ölü doğulmuş oğlu (1874) [12]
Artur Konan Doyl 1877-ci ildə Cozef Bell ilə tanış olmuş və Edinburq Kral Xəstəxanasında onun ambulator işçisi kimi xidmət etmişdir. Konan Doyl onunla işlədiyi zaman müşahidə etmişdir ki, Bel çox az məlumat əsasında xəstələrə diaqnoz qoya bilir və olduqca xırda təfərrüatlara diqqət yetirir. Konan Doyl yazırdı:
|
Dr. Bell qəbul otağında qırmızı dərili hindi sifətində oturar və insanlar içəri girən kimi ağızlarını açmadan onlara diaqnoz qoyardı. [...] O, pasientlərə simptomlarını izah edər, hətta keçmiş həyatlarının təfərrüatlarını belə danışardı və bu sahədə heç vaxt səhv etməzdi | 
|
Onun bu qabiliyyəti Konan Doylun özündən uydurduğu detektiv Şerlok Holms surətini yaratmağa səbəb olmuşdur.[13] Cozef Bell bundan xəbərdar idi, çünki Konan Doyl ona belə yazmışdır: “Mən Şerlok Holms üçün şübhəsiz ki, sənə borcluyam”.[14]
1887-ci ildə, müəlliminin 50 illik yubileyində Konan Doyl sonradan bütün məşhur detektiv hekayələrin mövzusuna çevriləcək uydurma personaj Şerlok Holms haqqında ilk hekayəsi olan "Qırmızı bir araşdırma" kitabını nəşr etdirmişdir. Detektivin prototipi Doylun özünün də dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, xüsusi metodu ilə seçilən doktor Cozef Bel idi. Cozef Bell tələbəsinin yazı debütündən xəbərdar idi və bu barədə fəxrlə danışırdı.[15]
Cozef Belin mühazirələri çox adamın marağına səbəb olmuşdur və o, tez-tez Konan Doylun sonradan məşhur yazıçıya çevrilən digər tələbə yoldaşları, James Barrie və Robert Lüis Stivenson tərəfindən xatırlanırdı.[16] 1893-cü ildə Samoada yaşayan Stivenson Konan Doylun hekayələrini ilk dəfə oxuduqdan sonra məktubda ondan soruşmuşdur: “Bu mənim keçmişdə yaxşı tanıdığım dostum Dr. Jodurmu?” Doylun cavabı belə olmuşdur: "O (yəni Şerlok Holms), Co Bell və Müsyö Dupin Ponun nikahdan kənar doğulmuş övladıdır".[17]
İrvinq Uolasa görə (əvvəlcə “The Fabulous Originals” kitabında yazılmış, lakin sonradan yenidən nəşr edilmiş və “The Sunday Gentleman” kolleksiyasında yenilənmişdir), Cozef Bel əsasən Şotlandiyada 1893-cü ildə “Ardlamont sirri” kimi tanınan bir neçə polis araşdırmasında adətən məhkəmə eksperti professor Henry Littlejohn ilə birlikdə iştirak etmişdir. “Qarın yırtan Cek” cinayətlərinin araşdırılması zamanı Skotland Yard yardım üçün bir neçə tanınmış məhkəmə eksperti, o cümlədən Cozef Bell və Littlejon ilə əlaqə saxlamışdır.
BBC-nin çəkdiyi televiziya serialı “Qətl otaqları: Şerlok Holmsun Qaranlıq Başlanğıcları” Konan Doylun Cozef Belin yanında işlədiyi vaxt öz dövrünün uydurma hesabatı sayılırdı. Serialda çox guman Cozef Belin cinayət araşdırmaları, eləcə də Şerlok Holmsun Cozef Belə (İan Riçardson tərəfindən ifa olunan) əsaslandırılmış qabiliyyəti şişirdilmişdir. Konan Doyl Doktor Vatson, Cozef Bell isə Şerlok Holms kimi təqdim olunmuşdur. Sonrakı seriyaların çəkilməsinə səbəb olacaq orijinal seriyalın epizodları cəmi bir nüsxədə 2003-cü ildə ABŞ-da DVD və VHS formatında buraxılmışdır. Seriyal belə adlanırdı: “Dr. Bell və cənab Doyl – Şerlok Holmsun Qaranlıq Başlanğıcları”.
2006-cı ildə "Stone Publishing House" nəşriyyatı tarixçi, həmçinin həkim olan Doktor Roben Hume tərəfindən yazılmış, məktəblilər üçün nəzərdə tutulmuş “Dr. Cozef Bell – Orijinal Şerlok Holms” adlı kitab nəşr etmişdir.
2006-cı ildə “Doktor Kim” seriyalının "Diş və Pəncə" epizodundakı Doktor kimi tanınan keçmişə və gələcəyə səyahət edən macəraçı özünü Kraliça Viktoriyaya Cozef Belin keçmiş tələbəsi kimi tanıdır.
Joann Sfarın müəllifi olduğu "Les dossiers du Professeur Bell" adlı komiks kitabı Dr. Belin (uydurma) fövqəltəbii sərgüzəştlərindən bəhs edir.
“Fox” telekompaniyasının çəkdiyi “Doktor Haus” seriyalının 5-ci sezonunun 11-ci epizodunda Uilson Hausa Milad bayramı hədiyyəsi kimi Cozef Belin yazdığı “Cərrahiyyə Əməliyyatları Təlimatı” kitabını təqdim edir. Seriyaldakı Haus personajı qeyd edildiyi kimi, öz növbəsində Cozef Belə əsaslanmış Şerlok Holmsun özüdür. Seriyalın sonuncu mövsümünün 14-cü epizodunda baş qəhrəman Xaus bir anlıq qərara gəlir ki, onun bioloji atası Tomas Beldir. Bu rolu görkəmli Şotland aktyoru Billy Connolly canlandırır.
Hovard Engelin müəllifi olduğu “Cənab Doyl və Dr. Bell” (1997) romanı onun Cozef Bel və Konan Doylun təsiri altında uydurduğu hekayədir.
Artur Konan Doylun Şerlok Holms, Holms və Vatson hekayələrinin müasir interpretasiyası kimi təqdim edilən “Elementar” Amerika dramatik seriyalında detektivlərlə birlikdə Markus Bell adlı başqa bir detektivin də çalışdığı göstərilir. Çox guman, bu personaj real həyatda mövcud olmuş Cozef Belin prototipidir.
8 oktyabr 2011-ci ildə vəfatının yüzilliyi dönəmində onun Edinburqdakı Melville Crescent, 2 ünvanındakı evinin üzərinə bürünc xatirə lövhəsi vurulmuşdur. Lövhədə Cozef Belin Konan Doyl və Şerlok Holmsla əlaqəsi izah edilmişdir. Lövhənin açılışı mərasimi Yaponiyanın Şerlok Holms Klubu tərəfindən təşkil edilmiş və maliyyələşdirilmişdir. Hazırda həmin binada Yaponiyanın Edinburqdakı Konsulluğu yerləşir.
Açılış mərasimində xatirə lövhəsinin qoyulmasında iştirak edən bir neçə şəxs (əsasən Takeşi Şimizu) və dünyanın müxtəlif şəhərlərində fəaliyyət göstərən Şerlok Holms klub və cəmiyyətlərinin nümayəndələri iştirak etmişlər. İştirak edənlərin hamısı, həmçinin professor Ouen Dedli Edvards Şerlok Holms və ya layihə ilə bağlı qısa nitq söyləmişlər. Xatirə lövhəsi Edinburqdakı “Powderhall Bronze” şirkəti tərəfindən hazırlanmışdır.
- ↑ http://www.oxforddnb.com/view/article/37175 Oxford Dictionary of National Biography. R B Duthie. 2004
- ↑ Rodin, Alvin. Dr. Joe Bell by Ely Liebow. Journal of the History of Medicine and Allied Sciences. 1985. Volume 40, issue 1, pages 107
- ↑ Bell Joseph. 1859. Epithelial cancer: its pathology and treatment. https://era.ed.ac.uk/handle/1842/31573
- ↑ http://heritage.scotsman.com/notoriouscriminalsfeatureseries/The-Ardlamont-mystery-Tragic-mistake.2685989.jp The Ardlamont mystery: Tragic mistake or calculated evil? Lundy The Scotsman. 2005-12-12.
- ↑ https://wellcomecollection.org/works/ww4e59xv A Record of the Edinburgh Harveian Society. Watson Wemyss Herbert Lindesay. T&A Constable, Edinburgh. 1933.
- ↑ Minute Books of the Aesculapian Club. http://archives.rcpe.ac.uk/calmView/Record.aspx?src=CalmView.Catalog&id=DEP%2fAEC%2f1&pos=2 Library of the Royal College of Physicians of Edinburgh
- ↑ Joseph Bell. A manual of the operations of surgery. MacLachlan & Stewart. https://archive.org/details/amanualoperatio04bellgoog 1883.
- ↑ Edinburgh and Leith Post Office Directory 1885–6
- ↑ https://ancestors.familysearch.org/en/9QLR-3VJ/cecilia-craigie-bell-1867-1955. Cecilia Craige Bell (1867-1955) FamilySearch|website=FamilySearch. 25 May 2024
- ↑ https://www.geni.com/people/Cecilia-Stisted/6000000103405037167 Cecilia Craige Stisted (Bell) (1867-1955) – Genealogy. 16 August 2019.
- ↑ https://www.geni.com/people/Benjamin-Bell/6000000103405648961 LT Benjamin Bell (1869-1893) – Genealogy. 16 August 2019.
- ↑ https://ancestors.familysearch.org/en/9QLR-3VJ/cecilia-craigie-bell-1867-1955. Cecilia Craige Bell (1867-1955) FamilySearch|website=FamilySearch. 25 May 2024
- ↑ Smith Kenny. 2019-07-26. The Scot who inspired the creation of Sherlock Holmes https://www.scottishfield.co.uk/culture/the-scot-who-inspired-the-creation-of-sherlock-holmes/ 2025-06-17.
- ↑ Hume, Robert https://www.irishexaminer.com/opinion/commentanalysis/arid-20172752.html Fiction imitates real life in a case of true inspiration. Irish Examiner. 4 November 2011.
- ↑ http://www.irishexaminer.com/analysis/fiction-imitates-real-life-in-a-case-of-true-inspiration-172752.html Fiction imitates real life in a case of true inspiration. Robert Hume. Irish Examiner. 2011-11-04.
- ↑ http://sherlockh.ru/xolms-bell1.php Джозеф Белл – прообраз Шерлока Холмса. Часть 1. sherlockh.ru. 2017-09-02.
- ↑ http://ogrik2.ru/b/aleks-verner/sherlok-holms-chelovek-kotoryj-nikogda-ne-zhil-i-poetomu-nikogda-ne-umryot/27129/verner-aleks-sherlok-holms-chelovek-kotoryj-nikogda-ne-zhil-i-poetomu-nikogda-ne-umryot/0 Вернер Алекс. Шерлок Холмс. Человек, который никогда не жил и поэтому никогда не умрёт. 2017-09-02.
- Joseph Bell: An Appreciation by An Old Friend 1913. (Jessie M. E. Saxby)
- The Arthur Conan Doyle Encyclopedia
- Sherlock Holmes and Dr. Joseph Bell
- Joseph Bell Centre for Forensic Statistics and Legal Reasoning
- Bell tərəfindən əsərlər Qutenberq layihəsində
- Əsərləri və ya müəllifi olduğu işlər: Cozef Bel İnternet arxivində
- A manual of the operations of surgery By Joseph Bell at Internet Archive
- Google Map showing location of Bell's grave