Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Con Tyuki

  • Məqalə
  • Müzakirə

Con Vaylder Tukey (ing. John Wilder Tukey; 16 iyun 1915[1][2][…] – 26 iyul 2000[1][2][…], Nyu-Bransuik[d], Nyu-Cersi[3]) — amerikalı riyaziyyatçı və statistika mütəxəssisi, müasir məlumat elminin inkişafında mühüm rol oynamış alim. O, kəmiyyət metodlarının inkişafı, məlumatların qrafik təqdimatı və kompüter əsaslı analiz texnikalarının formalaşmasında öncül işləri ilə tanınır. [5]Tukey, xüsusilə “exploratory data analysis” (EDA – tədqiqat yönümlü məlumat analizi) anlayışının yaradıcısı hesab olunur. Bu yanaşma məlumatların əvvəlcədən fərziyyələr olmadan araşdırılmasını və vizual üsullarla nümunələrin aşkar edilməsini təşviq edir.[6]

Con Tyuki
ing. John Tukey
Doğum adı John Wilder Tukey[2]
Doğum tarixi 16 iyun 1915(1915-06-16)[1][2][…]
Vəfat tarixi 26 iyul 2000(2000-07-26)[1][2][…] (85 yaşında)
Vəfat yeri
  • Nyu-Bransuik[d], Midlseks, Nyu-Cersi, ABŞ[3]
Vəfat səbəbi infarkt[d]
Dəfn yeri
  • Prinston qəbiristanlığı[d]
Elm sahələri fiziki kimya, informatika
İş yerləri
  • Prinston Universiteti (1939–1985)[2],
  • Bell Labs (1945–1985)[2]
Təhsili
  • Braun Universiteti (–1937)[2],
  • Prinston Universiteti (1937–1939)[2]
Üzvlüyü
  • London Kral Cəmiyyəti,
  • Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası[4],
  • ABŞ Milli Elmlər Akademiyası (1961–)[4]
Mükafatları IEEE Şərəf Medalı — 1982 ABŞ Milli Elmlər medalı — 1973

Tukey həmçinin sürətli Furye çevirməsi (Fast Fourier Transform, FFT) alqoritminin kəşfi və populyarlaşdırılmasında da mühüm töhfə verib. O, Amerika Birləşmiş Ştatlarında rəsmi statistika və elmi məsləhətçilik sahələrində müxtəlif dövlət proqramlarında iştirak etmişdir. “Bit” (ing. binary digit) terminini elmi leksikona daxil etməklə kompüter elminin dilinə təsir göstərmişdir.[7][8] Prinston Universitetində və Bell Labs-da uzun illər çalışaraq statistik modelləşdirmə və tətbiqi riyaziyyat üzrə çoxsaylı tədqiqatlar aparmışdır.

Tukeyin elmi fəaliyyəti yalnız nəzəriyyə ilə məhdudlaşmamış, praktik məsələlərin həllinə yönəlmişdir. Onun EDA üzrə yazdığı “Exploratory Data Analysis” (1977) kitabı müasir məlumat analitiklərinin əsas mənbələrindən biri sayılır. [9]1982-ci ildə Amerika Statistika Assosiasiyasının prezidentliyinə seçilmiş, bir çox elmi mükafat və fəxri adlarla təltif edilmişdir. Tukeyin ideyaları bu gün də məlumat vizuallaşdırılması, qrafik təhlil və statistik proqramlaşdırma sahələrində geniş tətbiq olunur.[10]

Mündəricat

  • 1 Bioqrafiyası
    • 1.1 Texnologiya və kompüter elminə təsiri
  • 2 Nəşrlər
  • 3 İstinadlar
  • 4

Bioqrafiyası

Con Vaylder Tukey 16 iyun 1915-ci ildə ABŞ-ın Massaçusets ştatının Nyu-Bedford şəhərində anadan olub. Ailəsi elmə marağı təşviq edirdi və uşaq yaşlarından riyaziyyat, astronomiya və kimyaya xüsusi maraq göstərmişdi. [11]Orta təhsilini başa vurduqdan sonra Braun Universitetinə daxil olaraq 1936-cı ildə kimya üzrə bakalavr dərəcəsi aldı. Daha sonra Prinston Universitetində təhsilini davam etdirərək 1938-ci ildə kimya üzrə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdi. Bu dövrdə riyaziyyat və statistika ilə marağı gücləndi və akademik karyerasını həmin sahəyə yönəltdi.[12]

Tukey 1939-cu ildən etibarən Prinston Universitetində müəllim kimi fəaliyyətə başladı və burada uzun illər professor vəzifəsində çalışdı. Eyni zamanda Bell Telephone Laboratories (Bell Labs) şirkətində araşdırmalar apararaq tətbiqi riyaziyyat və statistika sahəsində yenilikçi layihələrdə iştirak etdi. [13]O, “exploratory data analysis” (EDA – tədqiqat yönümlü məlumat analizi) anlayışını formalaşdıraraq statistika elminə yeni yanaşma gətirdi. Tukey məlumatların vizual təsviri, qrafik metodların təkmilləşdirilməsi və təhlilində öncül ideyaları ilə tanınırdı.[14]

Texnologiya və kompüter elminə təsiri

1960-cı illərdə Tukey və Ceyms Kuli birlikdə sürətli Furye çevirməsi (Fast Fourier Transform, FFT) alqoritminin səmərəli formalaşdırılmasına töhfə verdilər. [15]Bu kəşf siqnal emalı, rabitə və müasir kompüter elmlərində inqilabi rol oynadı. O, həmçinin “bit” (binary digit) terminini elmi leksikona daxil edərək kompüter elminin əsas anlayışlarından birini populyarlaşdırdı. [16]Tukey ABŞ hökumətinə statistik məsləhətçi kimi xidmət etmiş, müxtəlif milli elmi komitələrdə iştirak etmişdir. Onun tövsiyələri ölkənin rəsmi statistika siyasətinin formalaşdırılmasında əhəmiyyətli olmuşdur. NASA və digər federal qurumlarla əməkdaşlıq edərək kosmik proqramlarda məlumat emalı üzrə ekspert kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Tukey 1977-ci ildə nəşr olunan “Exploratory Data Analysis” kitabı ilə dünya elmi ictimaiyyətində geniş tanındı. Bu əsər hələ də məlumat analitiklərinin əsas istinad mənbələrindən sayılır. O, Amerika Statistika Assosiasiyasının və Amerika Elmi İnkişaf Assosiasiyasının fəal üzvü, 1982-ci ildə isə Amerika Statistika Assosiasiyasının prezidenti olmuşdur. Tukey müxtəlif elmi mükafatlar, o cümlədən Samuel S. Wilks Memorial Award kimi yüksək təltiflərə layiq görülmüşdür.[17]

Tukey 26 iyul 2000-ci ildə Prinston şəhərində vəfat edib. Onun elmi irsi müasir statistika, məlumat analizi və kompüter elminin inkişafında əvəzsizdir. Bugünkü məlumat vizuallaşdırılması, qrafik analiz və generativ modelləşdirmə sahələrində istifadə olunan bir çox konsepsiya məhz onun ideyalarına əsaslanır. [18]Tukey həm nəzəri, həm də praktik yanaşmaları ilə statistik elmin müasir istiqamətlərinə dərin təsir göstərmiş alim kimi yadda qalıb.[19]

Nəşrlər

  • Andrews, David F.; Bickel, Peter J.; Hampel, Frank R.; Huber, Peter J.; Rogers, W. H.; Tukey, John Wilder. Robust estimates of location: survey and advances. Princeton University Press. 1972. ISBN 978-0-691-08113-7. OCLC 369963.
  • Basford, Kaye E.; Tukey, John Wilder. Graphical Analysis of Multiresponse Data. Chapman & Hall/CRC Press. 1998. ISBN 978-0-8493-0384-5. OCLC 154674707.[20][21][22][23]
  • Blackman, R. B.; Tukey, John Wilder. The measurement of power spectra from the point of view of communications engineering. Dover Publications. 1959. ISBN 978-0-486-60507-4.
  • Cochran, William Gemmell; Mosteller, Charles Frederick; Tukey, John Wilder. Statistical problems of the Kinsey report on sexual behavior in the human male. Journal of the American Statistical Association. 1953. doi:10.1080/01621459.1953.10501194.
  • Cooley, James W.; Tukey, John W. "An algorithm for the machine calculation of complex Fourier series". Mathematics of Computation. 19 (90). 1965: 297–301. doi:10.2307/2003354. JSTOR 2003354.* Hoaglin, David C.; Mosteller, Charles Frederick; Tukey, John Wilder, redaktorlar Understanding Robust and Exploratory Data Analysis. Wiley. 1983. ISBN 978-0-471-09777-8. OCLC 8495063.
  • Hoaglin, David C.; Mosteller, Charles Frederick; Tukey, John Wilder, redaktorlar Exploring Data Tables, Trends and Shapes. Wiley. 1985. ISBN 978-0-471-09776-1. OCLC 11550398.
  • Hoaglin, David C.; Mosteller, Charles Frederick; Tukey, John Wilder, redaktorlar Fundamentals of exploratory analysis of variance. Wiley. 1991. ISBN 978-0-471-52735-0. OCLC 23180322.
  • Morgenthaler, Stephan; Tukey, John Wilder, redaktorlar Configural polysampling: a route to practical robustness. Wiley. 1991. ISBN 978-0-471-52372-7. OCLC 22381036.
  • Mosteller, Charles Frederick; Tukey, John Wilder. Data analysis and regression: a second course in statistics. Addison-Wesley. 1977. ISBN 978-0-201-04854-4. OCLC 3235470.
  • Tukey, John Wilder. Convergence and Uniformity in Topology. Princeton University Press. 1940. ISBN 978-0-691-09568-4. OCLC 227948615.
  • Tukey, John Wilder. Exploratory Data Analysis. Addison-Wesley. 1977. ISBN 978-0-201-07616-5. OCLC 3058187.
  • Tukey, John Wilder; Ross, Ian C.; Bertrand, Verna. Index to statistics and probability. R & D Press. 1973. ISBN 978-0-88274-001-0. OCLC 745715.
Uilyam S. Klivlend tərəfindən edilmiş Con V. Tukeynin Toplu Əsərləri
  • Brillinger, David R., redaktorVolume I: Time series, 1949–1964. Wadsworth, Inc. 1984. ISBN 978-0-534-03303-3. OCLC 10998116.
  • Brillinger, David R., redaktorVolume II: Time series, 1965–1984. Wadsworth, Inc. 1985. ISBN 978-0-534-03304-0. OCLC 159731367.
  • Jones, Lyle V., redaktorVolume III: Philosophy and principles of data analysis, 1949–1964. Wadsworth & Brooks/Cole. 1985. ISBN 978-0-534-03305-7. OCLC 159731367.
  • Jones, Lyle V., redaktorVolume IV: Philosophy and principles of data analysis, 1965–1986. Wadsworth & Brooks/Cole. 1986. ISBN 978-0-534-05101-3. OCLC 165832503.
  • Cleveland, William S., redaktorVolume V: Graphics, 1965–1985. Wadsworth & Brooks/Cole. 1988. ISBN 978-0-534-05102-0. OCLC 230023465.
  • Mallows, Colin L., redaktorVolume VI: More mathematical, 1938–1984. Wadsworth & Brooks/Cole. 1990. ISBN 978-0-534-05103-7. OCLC 232966724.
  • Cox, David R., redaktorVolume VII: Factorial and ANOVA, 1949–1962. Wadsworth & Brooks/Cole. 1992. ISBN 978-0-534-05104-4. OCLC 165366083.
  • Braun, Henry I., redaktorVolume VIII: Multiple comparisons, 1949–1983. Chapman & Hall/CRC Press. 1994. ISBN 978-0-412-05121-0. OCLC 165099761.

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
  3. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #119090643 // Gemeinsame Normdatei (alm.). 2012—2016.
  4. ↑ 1 2 http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/tukey-john.pdf. S. 11.
  5. ↑ "Deming Medalists". American Society for Quality, 2025. Arxivləşdirilib 2024-12-04 at the Wayback Machine. Accessed June 19, 2025.
  6. ↑ Sande, Gordon. "Obituary: John Wilder Tukey". Physics Today. 54 (7). iyul 2001: 80–81. doi:10.1063/1.1397408.
  7. ↑ Tukey, John W. On denumerability in topology (ingilis). 1939.
  8. ↑ "John Tukey". IEEE Global History Network. IEEE. İstifadə tarixi: 18 iyul 2011.
  9. ↑ "APS Member History". search.amphilsoc.org. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2021.
  10. ↑ "John Wilder Tukey". IEEE Awards. İstifadə tarixi: 24 iyul 2025.
  11. ↑ Friedman, Jerome H.; Tukey, John Wilder. "A Projection Pursuit Algorithm for Exploratory Data Analysis". IEEE Transactions on Computers. C-23 (9). sentyabr 1974: 881–890. doi:10.1109/T-C.1974.224051. ISSN 0018-9340. OSTI 1442925.
  12. ↑ David Donoho (2017), 50 Years of Data Science, Journal of Computational and Graphical Statistics, 2017, https://doi.org/10.1080/10618600.2017.1384734
  13. ↑ John W. Tukey (1962) The Future of Data Analysis. Ann. Math. Statist. 33(1): 1-67. DOI: 10.1214/aoms/1177704711.
  14. ↑ Friedman, J. H., & Stuetzle, W. (2002). John W. Tukey’s Work on Interactive Graphics. The Annals of Statistics, 30(6), 1629-1639. http://www.jstor.org/stable/1558733
  15. ↑ "John Tukey - Biography". Maths History (ingilis). İstifadə tarixi: 18 fevral 2022.
  16. ↑ P McCullagh, John Wilder Tukey, Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society 49 (2003), 538-559.
  17. ↑ "Bit definition by The Linux Information Project (LINFO)". www.linfo.org.
  18. ↑ Tukey, John W. "The Teaching of Concrete Mathematics". American Mathematical Monthly. 65 (1). 1958: 1–9. doi:10.2307/2310294. İstifadə tarixi: 15 iyul 2025.
  19. ↑ software (n.), sense 2.a // Oxford English dictionary. Oxford University Press. 2024. İstifadə tarixi: 15 iyul 2025.
  20. ↑ Talbot, M. Biometrics. 56 (2). iyun 2000: 649–650. doi:10.1111/j.0006-341X.2000.00647.x. JSTOR 2677019.
  21. ↑ Cooper, Mark. Crop Science. 40 (4). iyul–avqust 2000: 1184. doi:10.2135/cropsci2000.0015br.
  22. ↑ Heckler, Charles E. Technometrics. 43 (1). fevral 2001: 97–98. doi:10.1198/tech.2001.s547. JSTOR 1270862.
  23. ↑ Broadfoot, L. The Journal of Agricultural Science. 136 (4). iyun 2001: 471–475. doi:10.1017/s002185960124893x.

Vikisitatda Con Tyuki ilə əlaqədar sitatlar var.
  • Royal Society obit. by Peter McCullagh
  • John W. Tukey: His Life and Professional Contributions published in The Annals of Statistics
  • John Wilder Tukey (1915–2000) in Notices of the American Mathematical Society
  • Memories of John Tukey
  • Short biography by Mary Bittrich
  • "John Tukey, 85, Statistician; Coined the Word 'Software'", The New York Times, 28 iyul 2000
  • "Remembering John W. Tukey", special issue of Statistical Science
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Con_Tyuki&oldid=8352090"
Informasiya Melumat Axtar