CAS qeydiyyat nömrələri kimyəvi birləşmələr, polimerlər, bioloji göstəricilər, qarışıqlar və ərintilər üçün istifadə edilən yeganə unikal nömrələrdirlər. Onlar həmçinin CAS nömrəsi və ya CAS nömrələri kimi də tanınırlar.
Amerika Kimya Cəmiyyətinin (İngilis dilində: American Chemical Society; qısaca: ACS) bir bölməsi olan Kimyəvi Abstrakt Xidməti (İngilis dilində: Chemical Abstracts Service; qısaca: CAS) elmi ədəbiyyatda müəyyən edilmiş hər bir kimyəvi birləşmə üçün bu identifikasiya nömrələrini verməklə məşğuldur. Bu işdə əsas məqsəd verilənlər bazasında axtarışları asanlaşdırmaqdır, çünki kimyəvi birləşmələrin çox zaman birdən çox adı ola bilər. Demək olar ki, bütün müasir molekul verilənlər bazalarının hamısında CAS nömrəsi ilə axtarışların aparılması mümkündür.
2006-cı ilin may ayına olan məlumatlara əsasən, CAS reyestrində təxminən 28 milyonluq qeydiyyat mövcuddur. Tamamilə dəqiq olan rəqəmləri www.cas.org saytında görmək mümkündür. Hər həftə sayta təxminən 50.000 yeni qeydiyyat əlavə olunur.
CAS həmçinin də bu kimyəvi maddələrin məlumat bazasını (CAS reyestri) müntəzəm olaraq yeniləyərək saxlayır və satır.
CAS-da qeydiyyat nömrələri tire ilə üç hissəyə bölünür. Birinci hissə 6 rəqəmdən, ikincisi 2, üçüncü hissə isə birrəqəmli nəzarət nömrəsindən ibarətdir. Rəqəmlər artan ardıcıllıqla verilir və heç bir xüsusi məna daşımırlar.
Nəzarət nömrələri son rəqəmin 1-ə vurulması, növbəti rəqəmin 2-ə vurulması, növbəti rəqəmin 3-ə vurulması və s. bu ardıcıllıqla davam edir və onların modulu 10-a görə cəmini alaraq hesablanır. Məsələn, suyun CAS nömrəsi 7732-18-5 üçün: (8×1 + 1×2 + 2×3 + 3×4 + 7×5 + 7×6) = 105; 105 mod 10 = 5.
Bir molekulun müxtəlif izomerlərinin müxtəlif CAS nömrələri mövcuddur: D-qlükoza üçün 50-99-7, L-qlükoza üçün 921-60-8, α-D-qlükoza üçün 26655-34-5 və s. Bəzən bir sinfə məxsus olan bütün molekullar tək bir CAS nömrəsi alırlar: spirt dehidrogenaz ferment qrupu üçün 9031-72-5. Bir CAS nömrəsi olan qarışığa misal olaraq xardal yağını (8007-40-7) göstərmək mümkündür.
Verilənlər bazasındakı axtarışlar zamanı CAS nömrəsindən istifadə edilərkən, yaxın əlaqəli elementləri də daxil etmək faydalıdır. Məsələn, kokain (CAS 50-36-2) haqqında məlumat axtararkən, kokain hidroxlorid (CAS 53-21-4) də daxil edilməlidir, çünki, narkotik kimi istifadə edilən kokainin ən geniş yayılmış forması budur.
- CAS qeydiyyat sistemi (ing.)
- CAS qeydiyyat təsviri Kimyəvi Abstraktlar Xidməti tərəfindən
Adı, formulası və ya struktur verilmiş birləşmənin CAS nömrəsini tapmaq üçün aşağıdakı pulsuz resurslardan istifadə edilə bilər: