Cəmil Meriç (türk. Cemil Meriç; 12 dekabr 1916 – 13 iyun 1987, İstanbul) — türk yazıçı, tərcüməçi və sosioloqu.
| Cəmil Meriç | |
|---|---|
| türk. Cemil Meriç | |
| Doğum tarixi | 12 dekabr 1916 |
| Vəfat tarixi | 13 iyun 1987 (70 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 Türkiyə |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | müəllif |
| Əsərlərinin dili | türk dili |
O, ictimai elmlərin bir çox sahələrində, xüsusilə dil, tarix, ədəbiyyat, fəlsəfə və sosiologiya sahəsində araşdırmalar aparmış, məqalələr yazmış mütəfəkkirdir. Müəllifi olduğu 12 əsər və tərcümələri ilə türk ədəbiyyatında özünəməxsus yeri vardır. O, sosiologiya professoru Ümid Meriçin atasıdır.
1916-cı ildə Reyhaniyyədə (indiki Reyhanlı) anadan olub. Balkan müharibələri zamanı Dimetokadan köçmüş bir ailənin övladı idi. Atası Dimetokada hakimlik edən Mahmut Niyazi bəy, anası isə Zeynep Zinət xanımdır.[1] Atası Mahmud Niyazi bəy Ziraat Bankının direktoru və Antakya məhkəməsinin rəisi olub. 7 yaşına qədər Antakyada yaşayan Cəmil Meriç atası işindən ayrıldıqdan sonra ailəsi ilə birlikdə Reyhanlıya qayıdıb. İbtidai təhsilini Reyhanlı Rüşdiyyəsində başa vurduqdan sonra yenidən Antakyaya qayıtdı. Fransız idarəsi altındakı şəhərdə fransız təhsil sistemini həyata keçirən Antakya Sultaniyyəsində təhsil almışdır.[2] Burada təhsil alarkən, gözlərində zəiflik olduğu aşkar edilmişdir. Onun “Gecikmiş Mühasibat” adlı ilk məqaləsi yerli “Yenigün” qəzetində dərc olunub.[3] O, 12-ci sinifdə milliyyətçi mövqeyinə və bəzi müəllimlərini tənqid etdiyi məqaləsinə görə orta təhsil haqqında attestatını almadan məktəbi tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı.[4] Orta təhsilini davam etdirmək üçün İstanbuldakı Pertevniyal Liseyinə gedib. Bu müddət ərzində o, dövrün solçu ziyalıları, xüsusilə Nazim Hikmət və Kərim Sədi ilə də görüşüb.[5]
Maddi çətinliklər üzündən 1937-ci ildə İskəndəruna qayıdır. Təxminən 9 aya yaxın Haymasaki kəndində ibtidai sinif müəllimi işlədikdən sonra həmin il İskəndərun Tərcümə Bürosunun müdir köməkçisi vəzifəsinə təyin olunub. 1938-ci ildə Qərbi Ayrancı kəndində ibtidai sinif müəllimi, Türk Hava Qurumu və bələdiyyəsində katib kimi müvəqqəti işlərdə çalışıb. 1939-cu ilin aprelində Hatay hökumətini devirmək ittihamı ilə həbs edilərək Antakyaya aparılıb, ölüm hökmü tələbi ilə mühakimə olunub və 2 aydan sonra bəraət alıb.[4]
1940-cı ildə İstanbul Universiteti Xarici fakültəsinə təqaüdlə qəbul olunmuş və 2 il bu təhsil ocağında təhsil almışdır. 1941-ci ildən başlayaraq “İnsan”, “Yücel”, “Gün”, “Ayın Bibliyoqrafiyası” jurnallarında məqalələr dərc etdirməyə başlayıb.
1942-ci ildə Elazığ Liseyinə Fransız dili müəllimi təyin edildi. Elazığa getməzdən əvvəl o, Fevziye Menteşeoğlu ilə tanış olub və ailə həyatı qurdu. Hər iki gözündə yüksək miyopi olduğu üçün hərbi xidmətdən azad edilən Meriç 1943-cü ildə Balzakın "Qızıl Gözlü Qız" romanını tərcümə etdiyi ilk kitabı nəşr etdirdi
Ailə qurduqdan sonra iki övladını itirən cütlük və onları yalnız İstanbulda dünyaya gətirə biləcəklərini anlayanda, 1945-ci ildə Elazığdakı müəllimlik işini tərk edərək İstanbula getdi.[6] Oğlu Mahmut Əli 1945-ci ildə, qızı Ümit isə növbəti il dünyaya gəlib. 1946-cı ildə İstanbul Universitetində fransız dili müəllimi kimi işə başlayan Meriç 1974-cü ildə təqaüdə çıxana qədər fransız dilini tədris etməyə davam etdi. Bu arada o, təxminən bir il (1947) Yirminci Aşır jurnalında məqalələr dərc etdirdi. O, Viktor Hüqonun "Hernani" pyesini mənzum olaraq tərcümə etdi.(1948). 1952-1954-cü illərdə Işık liseyində fransız dilindən dərs deyib
1954-cü ilin yazında qəza nəticəsində görmə qabiliyyətini tamamilə itirdikdən sonra 1955-ci ildə bərə ilə Marselə, oradan da bir neçə uğursuz göz əməliyyatından sonra Parisə getdi. 6 aylıq müalicə uğurlu nəticə verməyəndə evə qayıdıb. Görmə qabiliyyətini tamamilə itirdiyi üçün bir müddət depressiyaya düşdü, lakin ətrafındakıların köməyi ilə yenidən oxumağa və yazmağa başladı.
1954-cü ilin yazında qəza nəticəsində görmə qabiliyyətini tamamilə itirdikdən sonra 1955-ci ildə bərə ilə Marselə, oradan da bir neçə uğursuz göz əməliyyatından sonra Parisə getdi. 6 aylıq müalicə uğurlu nəticə vermədikdən sonra evə dönür. Görmə qabiliyyətini tamamilə itirdiyi üçün bir müddət depressiyaya düşmüşdü. lakin ətrafındakıların köməyi ilə yenidən oxumağa və yazmağa başladı. Görmə qabiliyyətini itirdikdən sonra yazıçılıq həyatının ən məhsuldar dövrü başlayır. Oxuduğu fransız və ingilis mətnlərini ətrafdakılara tərcümə edib köməkçilərinə yazdırırdı. O, nəşr olunmamış fransız qrammatikasını hazırladı. O, diktə yolu ilə yeni məqalələr yazmağa davam edirdi. 1963-cü ildən Ədəbiyyat fakültəsinin Sosiologiya kafedrasında sosiologiya və mədəniyyət tarixini tədris etmişdir. O, təqaüdə çıxana qədər bu dərsləri davam etdirdi. 1963-cü ildən gündəliklər yazmağa başladı və 20 il fasilələrlə yazmağa davam etdi. Müəllif hüququ ilə qorunan ilk kitabı "Hind ədəbiyyatı" 1964-cü ildə nəşr olundu. Dünya ədəbiyyatı haqqında yazmaq fikri ilə yola çıxan Meriç, fars ədəbiyyatı ilə başlasa da, daha sonra hind ədəbiyyatına üz tutdu. Şərq sivilizasiyalarına qarşı qərəzləri qırmaq məqsədi daşıyan və dörd illik araşdırmanın nəticəsi olan əsər iki dəfə “Dünyanın astanasında” adı ilə yenidən çap olunub. O, hind ədəbiyyatından sonra Qərb təfəkkürünün mühüm bir tərəfini işıqlandırmaq məqsədi daşıyırdı. Bunu nəzərə alaraq sosializmin əsasını qoyan və sosiologiyanın banisi olan Müqəddəs SimonMüqəddəs Simon və Elena kilsəsi haqqında əsər yazsa da, onu çap etdirəcək nəşriyyat tapmaqda çətinlik çəkdi. Əsər 1967-ci ildə Can Yayınları tərəfindən nəşr edilmişdir.
1965-1973-cü illərdə müxtəlif jurnallarda məqalələri dərc olunub.
1983-cü ildə həyat yoldaşı Fevziye xanımı itirən Meriç həmin ilin avqustunda beyin qanaması keçirib və sol tərəfi iflic olub. Onun sağlığında nəşr olunan son əsərləri Şərqdən İşıq gəlir (1984) və Mədəniyyətdən biliyə (1985) idi. Cəmil Meriç 1987-ci il iyunun 13-də vəfat edib, cənazəsi Karacaahmet qəbiristanlığında dəfn edilib.
Onun adı 2004-cü ildə Üsküdar Bələdiyyəsi tərəfindən açılan mədəniyyət mərkəzinə, 2012-ci ildə isə Hatayda il kitabxanasına verilmişdir (bu kitabxana 6 fevral Kahramanmaraş zəlzələsində dağılmışdır).2011-ci ildə Elazəğda onun adıni daşıyan Elm Liseyi açılmışdır. Hatayın Reyhanlı ilçəsində doğulduğu ev muzeyə çevrilib.[7][8] Ev-muzey 2023-cü ildə Kahramanmaraş zəlzələsindən heç bir zərər görmədən sağ çıxdı. Onun adı 2021-ci ildə Antalya Kəpəzdə açılan kitabxanaya verilmişdir. Kitabxana 200 min kitab tutumu ilə Antalyanın ən böyük kitabxanasıdır.[9][10][11]
Hindistan ədəbiyyatı 1964
Müqəddəs Simon ilk sosioloq ilk sosialist 1967
Dünyanın astanasında 1976
İşıq Şərqdən gəlir 1984
Mədəniyyətdən hikmətə 1985
Mağaradakılar 1978
Bu ölkə 1974-1985
Ümrandan Sivilizasiyaya 1974
Gündəlik I 1992
Gündəlik II 1994
Qırx anbar 1980
Bir faciənin hekayəsi 1981
Sosiologiya qeydləri və mühazirələr 1993
- ↑ Entelektüel Kızıyım, Yeni Şafak gazetesi, 27 Mayıs 2001
- ↑ "Cemil Meriç, İletişim Yayınları web sitesi, Erişim tarihi:25.12.2014". 2 Aralık 2014 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Kemaleddin Taş, Cemil Meriç’in Sosyoloji Anlayışı, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 6, 2001
- ↑ 1 2 "Cemil Meriç Kronolojisi, 2012-2013 Cemil Meriç Yılı web sitesi, Erişim tarihi:25.12.2014". 5 Ekim 2015 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Mustafa Armağan, Meriç, Cemil, İslam Ansiklopedisi" (PDF). 25 Aralık 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ "Harun Şahin, Cemil Meriç'in Eserlerinde Özel İsimler ve Özel Anlam Yüklenmiş Kelimeler, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2006, Kayseri". 11 Ocak 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 Kasım 2014.
- ↑ "Üstad Cemil Meriç'in Doğduğu Ev Müzeye Dönüştürüldü, Hatay Valiliği web sitesi, 29.03.2014, Erişim tarihi: 25.11.2014". 30 Kasım 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 Kasım 2014.
- ↑ "Cemil Meriç Müzesi". 18 Mart 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 Mart 2023.
- ↑ "Antalya'nın en zengin kütüphanesi kapılarını açtı" (Türkçe). 13 Ocak 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 Ocak 2022.
- ↑ "95 yıllık orijinal "Nutuk" Antalya'da sergileniyor". 10 Kasım 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 Ocak 2022.
- ↑ "Cemil Meriç Kütüphanesi". 18 Mart 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 Mart 2023.
Cəmil Meriç Antologiyada 13 İyun 2023-cü ildə Wayback Machine-də arxivləşdirilib.
Murat Yılmaz, Cəmil Meriç, Hatay Valiliği Yayınları, 2014
Cəmil Meriçin dünyası
Cəmil Meriçlə müsahibələr