Cəfər Kaşif

Cəfər Məhəmmədzadə 1893-cü ildə Mamağan qəsəbəsində anadan olub.^[1][2] Uzun müddət Tiflisdə yaşayıb və öz şeirləri ilə mətbuatda çıxış edib.^[2][3][4] Özünə "Kaşif" təxəllüsü götürüb.^[5] 1938-ci ildə İrana sürgün olunub.^[3]

1945-ci ildə 21 Azər hərəkatına qoşulub.^[2] Noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb.^[6][7][8] Cəfər Kaşif də Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib.^[9][10] "Hürriyyət pərisinə", "Əl çəkin" və başqa şerləri ilə tanınıb və şeirləri mətbuatda çap olunub.^[11] Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra yaradılmış Azərbaycan Şairlər və Yazıçılar Cəmiyyətinin İdarə heyətinin üzvü olub.^[1][12]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.^[13][14] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.^[15] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.^[16][17] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.^[15][18][19] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.^[17][20] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.^[15][21] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.^[22]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.^[23][24][25] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.^[26][27] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.^[27] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.^[26][27] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.^[26][28] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.^[29][30] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.^[31][32] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.^[28][31] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.^[33] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.^[34][35][36] Cəfər Kaşif də bu hadisələr zamanı qətlə yetirilib.^[34][37] Ölümü ilə bağlı fikirlər müxtəlifdir. Bəzi müəlliflərə görə o, 1946-cı ildə Təbrizdə Nəzmiyyə meydanında,^[1][35] bəzi müəlliflərə görə isə 1947-ci ildə Tehranda qətlə yetirilib.^[4][2][3] Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Təbriz Milli Filarmoniyasının yaradıcısı Əli Tudəyə görə isə Cəfər Kaşif evinin qarşısında öldürülüb.^[38]