Cəfər Kaşif və ya Cəfər Məhəmmədzadə (1894, Mamağan – 1946 və ya 1947, Təbriz və ya Tehran) — azərbaycanlı şair. 21 Azər hərəkatının iştirakçısı və Azərbaycan Şairlər və Yazıçılar Cəmiyyətinin İdarə heyətinin üzvü olub. Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdikdən sonra şah qoşunları tərəfindən qətlə yetirilib.
| Cəfər Kaşif | |
|---|---|
 | |
| Doğum adı | Cəfər Məhəmmədzadə |
| Təxəllüsü | Kaşif |
| Doğum tarixi | 1894 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1946 və ya 1947 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cəfər Məhəmmədzadə 1893-cü ildə Mamağan qəsəbəsində anadan olub.[1][2] Uzun müddət Tiflisdə yaşayıb və öz şeirləri ilə mətbuatda çıxış edib.[2][3] 1938-ci ildə İrana sürgün olunub.[3]
1945-ci ildə 21 Azər hərəkatına qoşulub.[2] "Hürriyyət pərisinə", "Əl çəkin" və başqa şerləri ilə tanınıb və şeirləri mətbuatda çap olunub.[4] Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra yaradılmış Azərbaycan Şairlər və Yazıçılar Cəmiyyətinin İdarə heyətinin üzvü olub.[1][5]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[6][7] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[8] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[9][10] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[8][11][12] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[10][13] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[8][14] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[15]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[16][17][18] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[19][20] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[20] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[19][20] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[19][21] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[22][23] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[24][25] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[21][24] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[26] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[27][28][29] Cəfər Kaşif də bu hadisələr zamanı qətlə yetirilib.[27][30] Ölümü ilə bağlı fikirlər müxtəlifdir. Bəzi müəlliflərə görə o, 1946-cı ildə Təbrizdə Nəzmiyyə meydanında,[1][28] bəzi müəlliflərə görə isə 1947-ci ildə Tehranda qətlə yetirilib.[2][3] Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Təbriz Milli Filarmoniyasının yaradıcısı Əli Tudəyə görə isə Cəfər Kaşif evinin qarşısında öldürülüb.[31]
- ↑ 1 2 3 Mərəndli, 2017. səh. 321
- ↑ 1 2 3 4 Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası, 1988. səh. 46
- ↑ 1 2 3 Cənub Ədəbiyyatı tarixi, 2013. səh. 185
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 214
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 115
- ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. 2025-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
- ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
- ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
- ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
- ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
- ↑ Rossow, 1956. səh. 30
- ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
- ↑ 1 2 Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ 1 2 Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 22
- ↑ Tudə XVII, 2020. səh. 52
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası (PDF) (az.). III. Bakı: Sabah nəşriyyatı. 1988. səh. 554. 2024-04-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-06.
- Cənub Ədəbiyyatı tarixi (az.). II. Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2013. səh. 148.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2024-11-29.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-25.
- Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-03.
- Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-26.
- Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 February 2022 tarixində arxivləşdirilib.
- Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.
- Tudə, Əli. Əli Tudə: Həyatım xatirələrim (PDF) (az.). XVII. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 2020. səh. 384. 2024-08-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-20.