Cökə (lat. Tilia) - əməköməcikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Cökə | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||
| Tilia | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Şimal yarımkürəsinin bütün ilıq bölgələrinin gilli, sərin və nəmli torpaqlarında yetişir. Sürətlə böyüyən və 20-25 metrəyə kimi uzanan cökə ağaclarının gövdələrinin diametri 1.5 m belə ola bilər. Əvvəlcə düz olan gövdə qabığı, ağac yaşlandıqca çatlayır. Üstü tünd yaşıl yarpaqları uzun saplı, ürək formasında və kənarları da düzdür.
Yarpağın boz və ya gümüş rəngindəki alt tərəfində qılcıqlar var. İyun-avqust ayları arasında açan sarımtıl rəngli xüsusi xoş ətirli çiçəklərinin 3-5-i bir yerdə, yarpaqların orta damarına bağlı və sarılı vəziyyətdə olur. Ağacın tək toxumlu meyvəsi minik, yuvarlaq və qurudur. Cökə ağacı toxumu, gövdə çəlikləri ilə və ya boy atan köklərinin ayrılıb əkilməsi ilə çoxaldılır.
Cökənin çiçək və yarpaqlarında qlükozit, tanen, yapışqan bitki mayesi və tərkibində farnesol olan uçucu yağ mövcuddur. Xüsusilə çiçək və yarpaqları tibbi təsirlərindən ötürü istifadə edilən cökə ağacının ağ, yumşaq və homogen taxtası heykəltəraşlıq və bənzəri işlərdə, gövdə qabıqları boyaçılıq və xələt istehsalında istifadə edilməkdədir.
Mündəricat
Növləri
Azərbaycanın dərman bitkiləri
- Amur cökəsi (Tilia amurensis Rupr.)
- Gümüşü cökə (Tilia argentea Desf. ex DC.)(=T.tomentosa|Moench)
- Beqoniyayarpaq cökə (Tilia begonifolia Stev.)
- Qafqaz cökəsi (Tilia caucasica Rupr.) (=T. begonifolia Stev.)
- Ürəkvari cökə, Kiçikyarpaq cökə (Tilia cordata Mill.)
- Avropa cökəsi (Tilia europaea L.)
- İriyarpaq cökə (Tilia grandifolia Ehrh.) (=T.europaea L.)
- Enliyarpaq cökə (Tilia plathyphyllos Scop.)
- Prilipko cökəsi (Tilia prilipkoana Wagner et Grossh.) (=T.begonifolia Stev.)
- Sibir cökəsi (Tilia sibirica Bayer)
Digər növləri
- Tilia platyphyllos
- Tilia rubra
- Tilia tomentosa
- Tilia americana
- Tilia caroliniana
- Tilia chinensis
- Tilia chingiana
- Tilia dasystyla
- Tilia henryana
- Tilia heterophylla
- Tilia insularis
- Tilia intonsa
- Tilia japonica
- Tilia kiusiana
- Tilia mandshurica
- Tilia maximowicziana
- Tilia mexicana
- Tilia miqueliana
- Tilia mongolica
- Tilia nobilis
- Tilia occidentalis
- Tilia oliveri
- Tilia paucicostata
- Tilia x petiolaris
- Tilia tuan
Cökə çiçək və yarpaqlarının tibbi təsirlərini aşağıdakı kimi saymaq olar:
- 1. Sinəni yumşaldır.
- 2. Sinir sistemindəki gərginlikləri azaldır. Dincəldici, sakitləşdirici və yuxu gətiricidir.
- 3. Qadınlarda kritik günlərdə gərginlikləri yox edir və sancıları azaldır.
Bu təsirlərdən faydalanmaq üçün yay vaxtı, quru bir gündə yeni açmış cökə çiçəkləri yığılır. Bunların yanına bir miqdar yarpağı da qatılır və kölgədə qurudulur. Günəş dəyən çiçəklər ətir və təsirlərinin çoxunu itirir.
Qurudulmuş çiçək və yarpaq qarışığından 1 qaşıq alınır, üzərinə 1 stəkan qaynar su tökülərək 10 dəqiqə müddətlə dəmlənir. Bundan gündə üç dəfə bir stəkan içilir.
- 1. Bundan başqa, cökə tərlədicidir.
- 2. İdrarı sökücüdür.
- 3. Stimul artırıcıdır.
- 4. Bədəni gücləndiricidir.
Cökənin bu faydalarından da istifadə etmək üçün qarışıqda çiçək-yarpaq dozajı artırılır və 2-3 qaşıq tökülür. Eyni üsulla hazırlanan qarışıqdan gündə üç dəfə bir stəkan içilə bilər.
Mənbə
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
|
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |