Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinBulverizm — mübahisə və arqumentasiya zamanı qarşı tərəfin irəli sürdüyü arqumenti məzmun baxımından araşdırmadan, onun müəllifinin motivlərinə və ya şəxsiyyətinə əsaslanaraq təkzib edən məntiqi xəta.[1] Bu termin ingilis yazıçısı və filosofu Klayv Steyplz Lyuis (C. S. Lewis) tərəfindən XX əsrin ortalarında irəli sürülmüşdür. Bulverizm, mahiyyət etibarilə genetik yanlışlıq (ing. genetic fallacy) və ad hominem (şəxsə qarşı arqument) xətalarının birləşməsindən ibarətdir.[2]
Bulverizmin əsas xüsusiyyətləri:[3][4]
- Öncədən rəddetmə — qarşı tərəfin arqumenti araşdırılmadan “yanlış” elan edilir.
- Motivlərə diqqət — dəlillər deyil, danışanın psixoloji, sosial və ya şəxsi səbəbləri müzakirə olunur.
- Məzmundan yayınma — mövzunun əsas məzmunu ikinci plana keçir, diqqət şəxsi hücum və niyyət axtarışına yönəlir.
“Bulverizm” termini ilk dəfə Lyuisin 1941-ci ildə yazdığı satirik esseyində işlənmişdir. O, uydurma obraz – Bay Bulver (“Mr. Bulver”) vasitəsilə bu tendensiyanı izah etmişdir. Lyuisə görə, bir çox insanlar arqumentin düzgünlüyünü yoxlamaq əvəzinə, əvvəlcədən onun səhv olduğunu fərz edir və dərhal niyə belə arqument irəli sürüldüyünü izah etməyə çalışırlar. Bu, mübahisənin məntiqi əsasını zəiflədir və dialoqu şəxsi motivlərin araşdırılmasına yönəldir.[5]
Bulverizm çox vaxt aşağıdakı məntiqi xətalarla qarışdırılır və ya onlarla birlikdə meydana çıxır:
- Ad hominem — arqumentin məzmunu deyil, arqumenti irəli sürənin şəxsiyyəti hədəf alınır.
- Genetik yanlışlıq — fikrin mənşəyinə əsasən onun dəyəri qiymətləndirilir.
- Dairəvi mühakimə — əvvəlcədən qəbul edilmiş nəticə, əsaslandırma kimi istifadə olunur.
Bulverizm ictimai debatlarda, siyasətdə və sosial şəbəkələrdə geniş yayılmışdır. Tənqidçilər qeyd edirlər ki, bu yanaşma rasional müzakirəni zəiflədir və konsensus əldə etməyi çətinləşdirir. Akademik çevrələrdə isə bulverizm tədqiqat metodologiyasının qeyri-obyektivliyinə nümunə kimi göstərilir.
- ↑ Meynell, Hugo. "Three Sophistical Devices". The Downside Review (ingilis). 95 (320). iyul 1977: 226–230. doi:10.1177/001258067709532006. ISSN 0012-5806.
- ↑ Lewis, Clive Staples, "Notes on the Way", Time and Tide, XXII, 29 mart 1941.
- ↑ Lewis, Clive Staples, "Bulverism", The Socratic digest (2), iyun 1944: 16–20.
- ↑ Lewis, 1971. səh. xv
- ↑ Lewis, Clive Staples, Hooper, Walter (redaktor), Undeceptions: Essays on Theology and Ethics, London: Geoffrey Bles, 1971
- Lewis, C. S. God in the Dock: Essays on Theology and Ethics. Eerdmans Publishing, 1970.
- Copi, Irving M., Carl Cohen. Introduction to Logic. 14th Edition. Routledge, 2014.
- Walton, Douglas N. Informal Logic: A Pragmatic Approach. Cambridge University Press, 2008.
- Lewis, Clive Staples, "God in the Dock", Barking Moonbat (essay), Grand Rapids, MI: William B Eerdmans, 1994 [1970], Archived from the original on 19 may 2004, İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2016.
- Reppert, Victor, Bulverism and the Argument From Reason // Dangerous idea (blog), Google, mart 2006.