Buda (Qeez: ቡዳ) — Efiopiya və Eritreya xalq dinində şər gözün gücü və sırtlana çevrilmək bacarığı kimi qəbul edilir. Buda adətən cəmiyyətin fərqli sosial qruplarına mənsub insanlar tərəfindən idarə edildiyinə inanılır. Məsələn, bu gücün Beta İsrail icmasına (Efiopiya yəhudiləri) və ya metal işləyən sənətkarlara aid olduğu düşünülür.[1][2] Bu inanc Sudan, Tanzaniya və Mərakeşdəki Bərbər xalqları arasında da mövcuddur.[3]
Efiopiyada şər gözə (buda) inam hələ də geniş yayılmışdır.[4] Beta İsrail yəhudiləri və bəzi digər kastalar,[2] məsələn, dəmirçilər, budaya sahib olduqları üçün damğalanırlar.[1] Əslində, Amhar dilində "manual işçi" mənasını verən tabib sözü eyni zamanda "şər gözə sahib olan" şəxs kimi də başa düşülür.[5] Bu gücün cadugərlərin qüdrətinə bənzər bir səviyyədə olduğuna inanılır.[1]
Budanın əsasən kənar insanlarda rast gəlinməsi, bu qüdrətin paxıllıqdan qaynaqlandığı inancı ilə izah edilir. Belə gücə malik olan şəxslərin pis ruhların təsiri altında olduqlarına inanılır. Bir tədqiqatda onların "şər bir ruh tərəfindən gücləndirildiyi" qeyd edilir.[6]Niall Finneran yazır ki, "Efiopiya və daha geniş Afrika kontekstində sənətkarlar sehrli yaradıcılıq gücü ilə tanınır.[1] Çox vaxt bu bacarıqlar atadan oğula keçən bir iblis anlaşması kimi qəbul edilir". Şər gözün sahibi sırtlana çevrilərək insanlara hücum edə və insan kimliyini gizlədə bilər.[6]
Bəzi Efiopiya və Eritreya xristianları budanın pis təsirlərindən qorunmaq üçün kitab adlı amulet və ya tilsim daşıyırlar və ya Allahın adını zikr edirlər.[1][6]Debtera (rəsmi kahin olmayan, xalq təbabəti və bəzən sehrlə məşğul olan savadlı şəxs) bu müdafiə amuletlərini və tilsimləri hazırlayan şəxsdir.[7]
Efiopiya Pravoslav Kilsəsinin rəsmi kahinləri də şeytan və ya budanın təsirinə düşən insanlara kömək edərək exorcizm (şeytan çıxarma) ayinlərini icra edirlər. Bu şəxslər kilsəyə və ya dua toplantılarına gətirilir. Amsalu Qeleta Efiopiya xristianlarının exorcizm praktikalarını belə təsvir edirref name="geleta" />:
- Dini nəğmələrin oxunması və duaların edilməsi
- Müqəddəs Yazılardan parçalar oxunması
- Şeytana İsa Məsihin adı ilə müqavimət göstərərək ruhla dialoq qurulması
Bu dialoq exorcistin demonun təsirini anlamağına kömək edir və sonradan qurbanın yaşadıqları bu sözlər vasitəsilə təsdiqlənir. Lakin exorcizm həmişə uğurlu olmur və Qeleta bəzi hallarda demonların adi üsullarla çıxarıla bilmədiyini, ancaq sonradan öz-özünə qurbanı tərk etdiyini qeyd edir.[6]
- ↑ 1 2 3 4 5 Finneran, Niall. "Ethiopian Evil Eye Belief and the Magical Symbolism of Iron Working". Folklore. 114. 2003. 12 July 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 May 2020.
- ↑ 1 2 Wagaw, Teshome G. For Our Soul: Ethiopian Jews in Israel. Detroit: Wayne State Univ. Press, 1993.
- ↑ Woodward, Ian. The Werewolf Delusion. 1979. səh. 256. ISBN 978-0-448-23170-9.
- ↑ Turner, John W. "Ethiopian Orthodox Christianity: Faith and practices". A Country Study: Ethiopia Arxiv surəti 10 sentyabr 2012 tarixindən Wayback Machine saytında. Thomas P. Ofcansky and LaVerle Berry, eds. Washington: Library of Congress Federal Research Division, 1991.
- ↑ Beckwith, Carol, Angela Fisher, and Graham Hancock. African Ark. New York: Henry N. Abrams, Inc., 1990.
- ↑ 1 2 3 4 Geleta, Amsalu Tadesse. "Case Study: Demonization and the Practice of Exorcism in Ethiopian Churches Arxiv surəti 1 yanvar 2010 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2010-01-01 at the Wayback Machine". Lausanne Committee for World Evangelization, Nairobi, August 2000.
- ↑ Kemp, Charles. "Ethiopians & Eritreans. Arxivləşdirilib 2012-12-10 at Archive.today Arxivləşdirilib 2012-12-10 at Archive.today" Refugee Health – Immigrant Health. Waco, TX: Baylor University.
- Hagar Salamon, The hyena people: Ethiopian Jews in Christian Ethiopia, University of California Press, 1999, ISBN 0-520-21901-5.
- Reminick, Ronald A. 1974. The evil eye belief among the Amhara of Ethiopia. Ethnology 13:279-291.
- Reminick, Ronald A. 1976. The evil eye belief among the Amhara of Ethiopia. The Evil Eye, Clarence Maloney, ed., pp 85–101. New York: Columbia University Press.
- Vecchiato, Norberto. 1994. Evil Eye, Health Beliefs, and Social Tensions among the Sidama. In New Trends in Ethiopian Studies: Papers of the 12th International Conference of Ethiopian Studies, Harold Marcus, ed., vol 2, 1033–1043. Lawrenceville, NJ: Red Sea Press.