Bruney dilləri — Cənub-Şərqi Asiyada yerləşən Bruney Darüssəlamda danışılan rəsmi, yerli və icma dillərinin ümumi toplusudur. Ölkədə standart malay dili rəsmi statusa malik olsa da, burada bir neçə yerli və etnik azlıqlara məxsus dillər də geniş şəkildə istifadə olunur. Bundan əlavə, ingilis dili və çin dilləri də sosial, iqtisadi və təhsil sahələrində əhəmiyyətli yer tutur.[1]
| Bruney dilləri | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Təsnifatı | |
| Dil kodları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.jpg)
Bruneyin rəsmi dili standart malay dilidir. Bu dil Malayziya və İndoneziya ilə ortaq olan Malakka dialekti əsasında formalaşıb. Malay dili 1959-cu il Konstitusiyasının qəbul edilməsi ilə rəsmi status almışdır. Malay dili dövlət idarəçiliyində, təhsildə və qanunvericilikdə əsas ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə olunur.[2]
Bruneydə danışılan yerli malay dili — Bruney malay dili isə gündəlik ünsiyyətdə daha geniş yayılmışdır. Bu dialekt standart malay dilindən leksik və fonetik baxımdan fərqlənir və ölkə əhalisinin əksəriyyəti tərəfindən ana dili kimi istifadə olunur.[3][4]
Bruneydə yaşayan yerli icmaların dilləri də ölkənin dil mənzərəsinin ayrılmaz hissəsidir. Bu dillər əsasən ölkənin qeyri-malay etnik azlıqları tərəfindən istifadə olunur[5]:
Belait dili Bruneyin Belait bölgəsində danışılır. Avstroneziya dillər qrupuna aiddir və hazırda nəsli kəsilməkdə olan dillər siyahısındadır. Gənc nəsillər arasında istifadəsi azalmışdır.[6]
Dusun dili əsasən Tutonq bölgəsində Dusun xalqı tərəfindən istifadə olunur. Bu dil də təhlükə altında olan dillərdən sayılır və daha çox yaşlı nəsil tərəfindən danışılır.
Kedayan dili, Bruney malay dilinə yaxın olan başqa bir dialekt kimi qəbul edilir.[7] Bu dil Sabah və Saravak bölgələrində də danışılır.[8]
Murut dili Bruneydə az sayda insan tərəfindən istifadə olunur. Bu dil Murut etnik azlığına mənsub şəxslər arasında qorunur.
Bruneydə ingilis dili ikinci mühüm dil sayılır.[9] Təhsil sistemində geniş istifadə olunur və bəzi sahələrdə əsas tədris dili funksiyasını daşıyır. Eyni zamanda turizm, biznes və texnologiya sahələrində də geniş yayılmışdır.[10]
Çin mənşəli əhali arasında aşağıdakı dillər istifadə olunur:
- Mandarin
- Hokkien
- Kanton
Bu dillər daha çox ailə içində və icma tədbirlərində danışılır. Çin məktəblərində və mədəniyyət mərkəzlərində də istifadə olunur.
İslam dininin dövlət dini olduğu Bruneydə ərəb dili əsasən dini tədris və ibadət məqsədilə öyrədilir və istifadə olunur. Məscidlərdə, dini məktəblərdə və Quran kurslarında ərəb dili öyrədilir.
Bruney hökuməti malay dilini milli identikliyin əsası kimi görür və onun qorunması və təşviqi üçün tədbirlər həyata keçirir. Eyni zamanda ingilis dilinin də beynəlxalq aləmdə rəqabətə davamlılıq baxımından öyrənilməsi təşviq olunur.[11] Yerli dillərin qorunması üçün isə bəzi mədəni layihələr mövcuddur, lakin bu dillərin əksəriyyəti təhlükə altındadır.
- Malay dili
- Bruney
- İngilis dili
- Avstroneziya dilləri
- ↑ Language and Literature Bureau Brief History Arxivləşdirilib 2 may 2007 at the Wayback Machine - retrieved 20-04-2007
- ↑ Hussainmiya, B. A. (2001). The Brunei constitution of 1959: An inside history, 2nd ed. Bandar Seri Begawan: Brunei Press.
- ↑ Jones, G. M. (2016). Changing patterns of education in Brunei: How past plans have shaped future trends. In Noor Azam H-O., J. McLellan & D. Deterding (Eds.), The use and status of Language in Brunei Darussalam (pp. 267-278). Singapore: Springer.
- ↑ Clynes, A., & Deterding, D. (2011). Standard Malay (Brunei). Journal of the International Phonetic Association, 41, 259–268.On-line Version DOI:10.1017/S002510031100017X
- ↑ Ferguson, C. A. (1959). Diglossia. Word, 15, 325-340.
- ↑ "Brunei". Ethnologue.
- ↑ Faahirah, R., & Deterding, D. (2019). The pronunciation of Kedayan, South East Asia, 19, 78–85. On-line Version
- ↑ DBPB (2006). Kamus Kedayan-Melayu Melayu-Kedayan. Berakas: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei.
- ↑ Deterding, D., & Salbrina, S. (2013). Brunei English: A New Variety in a Multilingual Society. Dordrecht: Springer.
- ↑ Wood, A., Henry, A., Malai Ayla Hj Abd., & Clynes, A. (2011). English in Brunei: "She speaks excellent English" – "No he doesn't". In L. J. Zhang, R. Rubdy & L. Alsagoff (Eds.), Asian Englishes: Changing Perspectives in a Globalized World (pp. 52–66). Singapore: Pearson.
- ↑ Hjh Masmahirah Hj Mohd Tali (2016). Courtroom discourse: A case study of the linguistic strategies in Brunei courtooms. In Noor Azam H-O., J. McLellan & D. Deterding (Eds.), The use and status of Language in Brunei Darussalam (pp. 135-163). Singapore: Springer.