Boris Mixayloviç Skosırev (rus. Бори́с Миха́йлович Ско́сырев, Boris Mixailoviç Skosırev; kat. Borís Mikhàilovitx Skóssirev) — belarusmənşəli macəraçı, beynəlxalq fırıldaqçı və 1930-cu illərin əvvəllərində Andorra Knyazlığını monarxiya şəklində ələ keçirməyə cəhd etmiş, özünü Andorra kralı I Boris (kat. Borís I d'Andorra) adlandıran iddiaçı.
Boris Skosırev | |
---|---|
fr. Boris Ier isp. Borís I | |
![]() Boris 1934-cü ildə. | |
Andorra kralı | |
10 iyul 1934 – 23 iyul 1934 | |
(ləqəbi: Andorralı I Boris) | |
Şüarı | Tarixin kənarında yaşamağı dayandırın! |
Əvvəlki | Vəzifə təsis olunub |
Sonrakı | Vəzifə ləğv edilib |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum adı | Борис Михайлович Скосырев |
Doğum tarixi | 12 yanvar 1896[1] |
Doğum yeri |
|
Vəfat tarixi | 27 fevral 1989[1] (93 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Dəfn yeri | Boppard qəbristanlığı |
Milliyyəti | Belarus |
İxtisası | hərb |
Atası | Mixail Mixailoviç Skosırev |
Anası | Yelizaveta Dmitriyevna Mavrusova |
Həyat yoldaşı | Mari Luiza Parat de Qassiye |
Hərbi xidmət | |
Mənsubiyyəti | Britaniya Ordusu |
Rütbəsi | |
Döyüşlər | Birinci Dünya müharibəsi |
![]() |
Skosırev Litvada, əslən Belarusdan olan aşağı zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. O, 1917-ci il Rusiya inqilabından sonra İngiltərəyə mühacirət etmiş və siyasi sığınacaq əldə etmiş, Birinci Dünya müharibəsinin sonuna qədər Britaniya Ordusunda xidmət etmişdir. Müharibədən sonra Britaniya Xarici İşlər Nazirliyində çalışmış, 1920-ci illərin ortalarında isə Niderlanda köçmüşdür. 1924-cü ildə Niderlandın Ümumi Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən tərtib olunan "Görkəmli Xarici İnqilabçılar" siyahısına salınmış və beynəlxalq fırıldaqçı kimi qeydə alınmışdır. Buna baxmayaraq, Skosırev yalan bəyanatlarla özünü Niderland kral ailəsinin xidmətində olmuş şəxs kimi təqdim etmişdir.
1930-cu illərin əvvəllərində Pireney dağlarında yerləşən, Urjel yepiskopu və Fransa Prezidenti tərəfindən birgə idarə olunan Andorra Knyazlığına səfərləri zamanı Skosırev yerli hakimiyyəti ələ keçirmək məqsədi güdmüşdür. 1934-cü ilin mayında yerli siyasi xadimlərlə apardığı danışıqlar zamanı o, Andorra hökumətinə hakimiyyət iddiasını əsaslandıran sənəd təqdim etmişdir.
Özünü Avropa aristokratiyasının nümayəndəsi kimi təqdim edən Skosırev hazırladığı konstitusiya layihəsində Andorrada siyasi azadlıqların təmin ediləcəyini, ölkənin modernləşdiriləcəyini, xarici sərmayənin cəlb olunacağını və dövlətin "vergi cənnəti" kimi beynəlxalq nüfuz qazanacağını vəd etmişdir.
Boris Mixayloviç Skosırev 12 iyun 1896-cı ildə, o vaxt Rusiya imperiyasının tərkibində olan Litvanın Vilnüs şəhərində anadan olmuşdur.[2] O, sonradan Niderland pasportu əldə etmiş və bu sənəddə onun guya "Mönsye le Baron Boris de Skosırev" tituluna malik olduğu göstərilmişdir. Bu titul nəzəri cəhətdən mümkündür, lakin Rusiyada baron rütbəsinin nadir rastlanması səbəbindən onun həqiqiliyinə şübhə ilə yanaşılır.[3] Ehtimal olunur ki, Skosırev aşağı zadəgan mənşəyinə malik idi, çünki bu, onun Birinci Dünya müharibəsində zabit kimi xidmət etməsi ilə uyğun gəlmişdir.[4][5] Onun ata babası irsi fəxri vətəndaş və Sankt-Peterburqun birinci gildiya taciri Mixail İvanoviç Skosırev İmperator Sarayına zabit ləvazimatları tədarük etmiş, 1871-ci ildən etibarən isə Sankt-Peterburqda Zlatoust fabrikinin istehsalı olan zabit qılınclarını satmaq hüququ əldə etmişdir. Onun ata nənəsi Sankt-Peterburqdan olan tacir Olqa İvanovna idi.[6] Cütlüyün bir neçə övladı olmuş və onlardan biri gələcəkdə Boris Skosırevin atası Mixail olmuşdur. 1917-ci ildə Mixail Skosırev Vilnüs quberniyasının Lida mahalının yeddinci sahəsinin zemstvo rəisi vəzifəsini icra etmişdir.[7] Onun anası Elizaveta Dmitriyevna Skosıreva (qızlıq soyadı: Mavros; birinci evliliyində: Simonoviç).[8]
Onun təhsili barədə məlumatlar ziddiyyətlidir. Mətbuat müsahibələrində Skosırev uşaqlıq illərində VIII Eduard ilə dostluq etdiyini,[4] Parisdə yerləşən nüfuzlu Böyük Lüdovik Liseyində və daha sonra Oksford Universitetinin tərkibində olan Maqdalena Kollecində təhsil aldığını iddia etmişdir,[9] lakin hər iki təhsil müəssisəsi onun tələbə kimi qeydiyyatda olmadığını təsdiqləmişdir və bu, Skosırevin şəxsi imicini gücləndirmək üçün yalan məlumatlardan istifadə etdiyini göstərir.[4]
Skosırevin Andorrada tanınmasından əvvəlki fəaliyyəti barədə məlumat azdır. O, 1917-ci il Rusiya inqilabından sonra İngiltərədə siyasi sığınacaq əldə etmiş və Birinci Dünya müharibəsinin sonuna qədər təxminən iki il Britaniya Ordusunda xidmət etmişdir.[10] Skosırev "The Times" qəzetinə verdiyi açıqlamada Oliver Lokker-Lampsonun rəhbərlik etdiyi Kral Dəniz Hərbi Hava Xidmətinin Zirehli Maşınlar Xidmətində xidmət etdiyini və bu qüvvələrin Almaniya imperiyasına qarşı döyüşmək üçün Rusiyaya göndərildiyini bildirmişdir.[11]
Müharibədən sonrakı illərdə Skosırev bir sıra qəzetlərdə çek saxtakarlığı və qızıl saatlarla bağlı fırıldaqçılıq xəbərlərində qeyd olunmuşdur.[12][13][14][15] Onun Britaniya Xarici İşlər Nazirliyində çalışdığı və Sibir, Yaponiya, eləcə də Birləşmiş Ştatlarda bir neçə məxfi missiyada iştirak etdiyi iddia edilmişdir.[16] Hesabatlarda onun xarici dilləri bilməsi xüsusi vurğulanmış, bu bacarığın ona müxtəlif ölkələrdə əlaqələr qurmaq imkanı verdiyi qeyd edilmişdir.[17]
Boris Skosırevin Niderland pasportuna dair məlumatlara görə, Xarici İşlər Nazirliyinin sənədləri onun 1925-ci ildə xidmətdən ayrıldığını və Niderlanda köçdüyünü göstərir. Skosırev sonradan Hollandiya Kral sülaləsində çalışdığını və kraliça Vilhelmina tərəfindən "Oranj qrafı" titulu ilə təltif edildiyini iddia etmişdir, lakin bu titul adətən yalnız kral ailəsinin üzvlərinə verildiyinə görə iddianın həqiqiliyi şübhə doğurur.[18][19] Niderland Hökuməti Arxivləri Skosırevin nə Kral sülaləsində xidmət etdiyini, nə də hər hansı titul aldığını təsdiqləmişdir. Əksinə, 1924-cü ildə Ümumi Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik Xidmətinin tərtib etdiyi "Görkəmli Xarici İnqilabçılar" siyahısında onun adı "beynəlxalq fırıldaqçı" kimi qeyd olunmuşdur.[20][21]
1932-ci ildə Skosırev Kolumbiyanın Santa-Marta şəhərində "Boris de Skosırev: idxal – ixrac, nümayəndəlik" adlı kommersiya qurumu qeydiyyatdan keçirmişdir. Bu dövrdə onun ispan dilini öyrəndiyi bildirilmişdir və bu bacarıq sonradan onun Andorradakı fəaliyyətində əhəmiyyətli rol oynamışdır.[22][23]
Boris Skosırev Andorraya ilk səfəri zamanı San-Juliya-de-Loriya yaxınlığında yerləşən Santa-Koloma kəndində məskunlaşmışdır.[24] O, bu dövrdə kəndlilər, sənətkarlar və yerli siyasətçilərlə geniş müzakirələr aparmış və bu müzakirələrin nəticəsində onun hakimiyyəti ələ keçirmə planları hazırladığı ehtimal olunmuşdur.[25]
17 may 1934-cü ildə Skosırev Andorra hökumətinin keçmiş adı ilə tanınan Vadi Şurasına, keçmiş məhkəmə prokuroru və digər məsləhətçilərə öz siyasi təkliflərini əks etdirən sənəd təqdim etmişdir.[26] Bu sənəddə Skosırev hakimiyyət iddiasını əsaslandırmağa çalışmışdır, lakin Şura üzvləri bu təşəbbüsü ciddi qəbul etməmiş və məsələni istehza ilə qarşılamışdır. Onların rəsmi cavabında bildirilmişdir ki, "o, Andorra Vadilərində siyasi işlərə qarışmamalıdır. Əgər bu cəhd təkrar olunarsa, Şura ona layiq olduğu sanksiyaların tətbiq edilməsi üçün səlahiyyətli orqana müraciət etmək hüququnu özündə saxlayır".[27]
Boris Skosırev özünü "sürgündə" hesab etmiş və Andorradan cəmi 5 kilometr (3.1 mil) məsafədə yerləşən Seo-de-Urjel şəhərində, "Mundial" hotelində məskunlaşmışdır.[28][29] O, burada monarx kimi davranmağa başlamış, "The Times" və "The Daily Herald" qəzetlərinə telefon vasitəsilə verdiyi müsahibələr də daxil olmaqla çoxsaylı çıxışlar etmişdir.[30]
Hakimiyyəti ələ keçirmək cəhdləri çərçivəsində Skosırev Fransanın cənubunda fəaliyyət göstərən bir sıra legitimist monarxist qruplarla əlaqələr qurmuşdur. O, Perpinyanda Fransa taxt-tacına iddiaçı olan Giz dukası şahzadə Jan Orleanın nümayəndəsinə planlarını təqdim etmişdir.[31] Skosırev arqumentində bildirmişdir ki, Fransanın dövlət başçısı Andorranın birgə knyazı kimi hüquq və səlahiyyətləri davam etdirdiyinə və duka özünü "qanuni Fransa kralı" hesab etdiyinə görə Andorra üzərində də hüquqlara malikdir.[32]
Seo-de-Urjel şəhərində olduğu müddətdə Skosırev qonaqlar qəbul etmiş, rəsmi qəbullar təşkil etmiş və Kataloniya prezidenti Françesk Masianın xatirəsinə kütləvi mərasimlər keçirmişdir.[9] O, tez-tez monokl və əsa ilə gəzərək monarx obrazını nümayiş etdirirdi.[33][34]
Skosırev Andorranın ənənəvi siyasi sistemini köklü şəkildə dəyişdirməyi nəzərdə tutan bir konstitusiya layihəsi hazırlamışdır. Bu layihədə birgə knyazlıqda siyasi azadlıqların təmin edilməsi, dövlətin modernləşdirilməsi, xarici sərmayənin cəlbi və Andorranın "vergi cənnəti" kimi tanınması nəzərdə tutulurdu.[35][36] Skosırev bu konstitusiyanın on min nüsxəsini çap etdirmiş, İspaniya və Fransanın nüfuzlu şəxslərinə göndərmişdir. Nüsxələrdən biri Urjel Roma-Katolik yeparxiyasının yepiskopu [[Xustino Qvitart-i-Vilarbedonun əlinə keçmiş və bu, onun ətrafında ciddi narazılıq yaratmışdır. Yepiskop rəsmi şəkildə bəyan etmişdir ki, Andorranın yeganə qanuni birgə knyazları Roma-Katolik yepiskopu və Fransa Respublikasının Prezidentidir.[37]
Boris Skosırev Andorranı beynəlxalq maliyyə və biznes mərkəzinə çevirməyi təklif etmişdir. Onun planına görə, ölkənin tətbiq etməli olduğunu vergi rejimi əsasında banklar, maliyyə qurumları və iri şirkətlər burada qeydiyyatdan keçməkdə tərəddüd etməməlidirlər. Skosırev bu təşəbbüsü Andorra xalqına bir "hədiyyə" kimi təqdim etmiş və bunun müqabilində Ümumi Şuranın onu Andorra knyazı elan etməsini tələb etmişdir. Sonradan formalaşan rəvayətlərə görə, Skosırevin təklifi Şura tərəfindən, demək olar ki, yekdilliklə qəbul edilmiş, iyirmi üç üzvdən yalnız biri səsvermədə əleyhinə çıxmış və nəticədə monarxiya elan olunmuşdur.[38] Skosırevin yanında onun yaxın tərəfdaşı, əvvəllər iş adamı Hovard Karpenter Marmonla evli olmuş gənc amerikalı milyonçu Florens Marmon müşayiətçi kimi iştirak etmişdir .[39][40]
Skosırev "The Times'" qəzetinə açıqlamasında planını belə ifadə etmişdir:[41]
Biz ölkəni Fransa kralı (Giz dukası) adından, onun səlahiyyətli nümayəndələri kimi yox, lord-leytenantı kimi fəth etdik [...] Ölkəni ələ keçirdikdən sonra onu dukaya təklif edəcəyəm. Ordum 500 könüllüdən ibarətdir [...]. Onlar Andorranı Fransa nəzarətindən azad etməyə və bizə təhvil verməyə söz veriblər. |
Özünü "kral I Boris" adlandıran Skosırevin hakimiyyəti cəmi bir neçə gün davam etmişdir.[42] O, Urjel yepiskopuna qarşı müharibə elan etmiş, yepiskop isə İspaniya hakimiyyət orqanlarından tədbir görülməsini xahiş etmişdir.[43] Bunun nəticəsində İspaniya Mülki Qvardiyası üç konstabl və bir serjant göndərərək Skosırevi Seo-de-Urjel şəhərində həbs etmişdir. O, növbəti gün Barselonaya aparılmış və məhkəmə qarşısına çıxarılmışdır.[44][45]
23 iyul 1934-cü ildə Skosırev iki agentin müşayiəti ilə qatarla Madriddə yerləşən Modelo həbsxanasına köçürülmüşdür.[41][46] Onun paytaxta gətirilməsi jurnalistlərin diqqətini cəlb etmiş və onlar ondan müsahibə almağa cəhd göstərmişlər.[47][48] Skosırev həbsxanada da özünü sürgündə olan monarx kimi təqdim etmişdir.[49][50] Tarixçi Arnau Qonsalesin qeyd etdiyinə görə, Modelo həbsxanasında olduğu müddətdə Skosırev və onun yaxın əməkdaşları müxtəlif sənədlərə imza atmağa davam etmiş, həmçinin onların adına göndərilən teleqramlarda "bütün sənədlərin təhlükəsiz olduğu" və 200 pesetlik poçt sifarişinin alınacağı barədə məlumat verilmişdir, lakin həmin sənədlərin məzmunu və vəsaitin aqibəti heç vaxt izah olunmamışdır.[51][52]
İspaniya rəsmiləri Skosırevin Niderland pasportu daşıdığını, lakin özünü Rusiya ağqvardiya mühaciri kimi təqdim etdiyini bildirmişdir. Bu məlumat müəyyən ziddiyyətlər doğurmuşdur, çünki 25 iyul 1934-cü ildə "Spain Week by Week" nəşrində dərc olunan məqalədə Skosırevin bir neçə il Kataloniya və Mayorkada yaşamış yəhudimənşəli bir şəxs olduğu iddia edilmişdir. Həmin məqalədə həmçinin onun 11 iyul 1934-cü ildə özünü "Andorra Vadilərinin knyazı, Oranj qrafı, Skosırev baronu, Andorranın suvereni və İmanın müdafiəçisi" elan etdiyi bildirilmişdir.[53]
1935-ci ildə Portuqaliyanın Olyan şəhərində Skosırev "Andorra kralı" haqqında məqalə müəllifi Fransisko Fernandes Lopes ilə görüşmüşdür.[54][55] O, bu dövrdə pasport əldə etmiş və Olyandan Genuyaya yola düşmüş, lakin ona sahilə çıxmağa icazə verilməmişdir. Daha sonra Marselə getmiş və burada fransız həyat yoldaşı ilə görüşmüşdür.[56][57]
Fransada 7 yanvar 1936-cı ildə polis onun pasportunu müsadirə etmişdir. Skosırev bir müddət sonra Fransisko Fernandes Lopesə müraciət etmiş, ovaxtkı Portuqaliya diktatoru Oliveyra Salazara diplomatik vasitəçilik üçün xahiş etmişdir və bu müraciət müsbət nəticələnmişdir.[58] Eks-an-Provans həbsxanasında üç ay saxlandıqdan sonra Fransa hakimiyyəti onun Portuqaliyaya qayıtmasına icazə vermiş, lakin burada yaşayış icazəsi olmadığı üçün yenidən həbs edilmişdir.[59][60]
1936-cı ilin iyununda İspaniyada vətəndaş müharibəsinin başlanması ilə eyni dövrdə Skosırev İspaniyaya qayıtmış, sonradan Fransaya getmiş və Sen-Kannada yenidən həbs olunmuşdur.[61][62] 1938-ci ildə Fransa hakimiyyəti ona Eks-an-Provansa qayıtmağa icazə vermişdir.[63]
1939-cu ilin fevralında Skosırev ispaniyalı antifrankoistlər, eləcə də Üçüncü Reyxin işğalı altındakı ərazilərdən olan İtaliya və Mərkəzi Avropadan olan antifaşistlərlə birlikdə Fransada həbs düşərgəsində saxlanılmışdır.[64] 1942-ci ilin oktyabrında işğalçı Vermaxt qüvvələri tərəfindən azad edilmişdir. Müttəfiq qüvvələrin qələbəsindən sonra əvvəlcə amerikalılar, daha sonra isə 4 dekabr 1946-cı ildə Berlini işğal edən Fransa qüvvələri tərəfindən həbs olunmuşdur.[65] Skosırev 17 dekabra qədər Koblenz-Metternix həbsxanasında saxlanılmış və nasistlərlə əməkdaşlıqda şübhəli bilindiyi üçün jandarmalar tərəfindən sərt rəftar görmüşdür.[61]
Sonrakı illərdə Qərbi Almaniyanın Boppard şəhərində yaşamış, lakin sovet nəzarəti altındakı əraziyə keçdiyinə görə həbs edilmiş və Sibirdə 25 illik məcburi əmək cəzasına məhkum edilmişdir. 1956-cı ildə azad olunmuş, yenidən Bopparda qayıtmış və 1989-cu ildə burada vəfat etmişdir.[61]
1984-cü ildə katalan yazıçısı Antoni Morell-i-Mora "Andorra kralı I Boris" (kat. Boris I, Rei d’Andorra) adlı roman yazmışdır. Müəllif əsəri Skosırevi şəxsən tanıdığını iddia edən nənəsinə həsr etmişdir. Sonradan bu roman Bet Eskuda tərəfindən səhnəyə uyğunlaşdırılmışdır.[66]
- ↑ 1 2 3 4 5 Deutsche Nationalbibliothek Record #118614894 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ P L Kessler. "Boris Skossyreff". www.historyfiles.co.uk. 2020-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Eccardt, Thomas M. Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City (ingilis). Hippocrene Books. 2005. ISBN 978-0-7818-1032-6. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ 1 2 3 "The Russian King of Andorra: Fantasies and Facts". Issuu (ingilis). 10 July 2013. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ p2. "Russian Officer's Story. Relatives murdered by Bolshevists". The Times. 13 January 1919.
- ↑ "Чешер Владимир Карлович". www.kmay.ru. 2018-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-10.
- ↑ "Скосырев". 2015-06-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-19.
- ↑ "Персоны". rgia.su. 2019-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-10.
- ↑ 1 2 https://www.pressreader.com/spain/historia-y-vida/20130802/282024734887631 (#bare_url_missing_title). 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24 – PressReader vasitəsilə.
- ↑ Boris I, Rey De Andorra (1st). Ediciones Destino. 2007. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ "The Andorran Pretender," The Times, July 19, 1934.
- ↑ p4. "Russian Interpreter's Cheques". The Times. 6 January 1919.
- ↑ p5. "Reticent Russian Officer. A Mysterious Woman Friend". The Times. 18 January 1919.
- ↑ p5. "Mysterious Russian's Cheques. Satisfactory explanations". The Times. 20 January 1919.
- ↑ p4. "Bolshevists in London. Secret Conference at Memorial Hall". The Times. 20 January 1919.
- ↑ Office, Great Britain Foreign. Index to the Correspondence of the Foreign Office for the Year (ingilis). Kraus-Thomson. 1969. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ Leonardo, Ana Cristina, 1959-. O centro do mundo (1st). Lisboa. 2018. ISBN 978-989-722-515-4. OCLC 1039007007.
- ↑ Baker, Tom. "10 Regular People Who Declared Themselves Royalty". WhatCulture.com (ingilis). 2015-06-11. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Miguel. "Boris Skossyreff and monarchical Andorra". Medium (ingilis). 2015-06-04. 2015-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ The Listener (ingilis). British Broadcasting Corporation. 1934. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-21.
- ↑ Augustin, Byron. Andorra (ingilis). Marshall Cavendish. 2009. ISBN 978-0-7614-3122-0. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ "Борис I: правитель Андорры из Вильно". lrt.lt (litva). 2018-07-09. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Diletant.media. "Блоги / Diletant.media: Борис I: правитель Андорры из Российской империи". Эхо Москвы (rus). İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Izu, Miguel. El Rey de Andorra (ispan). Editorial Almuzara. ISBN 978-84-17558-35-2. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ p11. "No King for Andorra. Offer from Chicago Declined". The Times. 3 March 1934.
- ↑ Marsenyach, Albert Daina. "Boris I Rei d'Andorra". El Coprincipat d'Andorra ara fa molt de temps. (ispan). 2020-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Fontaine, Nicolas. "Boris 1e, le mystérieux roi d'Andorre venu de Russie". Histoires Royales (fransız). 2020-02-07. 2020-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Affinati, Riccardo. Città fatali II (italyan). Soldiershop Publishing. 2015-11-27. ISBN 978-88-99158-97-2.
- ↑ d'auteurs, collectif. Jeux Floraux des PyrŽnŽes - Anthologie 2018 (fransız). Lulu.com. 2018-05-17. ISBN 979-10-90416-28-4. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ Hoy, Rusia; Pedrosa, Ramón. "Borís Skossyreff: el aventurero ruso que se proclamó Rey de Andorra". es.rbth.com (ispan). May 21, 2013. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ d'auteurs, collectif. Jeux Floraux des PyrŽnŽes - Anthologie 2018 (fransız). Lulu.com. 2018-05-17. ISBN 979-10-90416-28-4. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ Banks, William C. Political Handbook of the World 1997 (ingilis). CQ Press. 1997-05-05. ISBN 978-0-933199-12-5. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-21.
- ↑ d'auteurs, Collectif. Jeux Floraux des Pyrénées - Anthologie 2020 (fransız). BoD - Books on Demand. 2020-05-11. ISBN 979-10-90416-37-6. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ Eccardt, Thomas M. Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City (ingilis). Hippocrene Books. 2005. ISBN 978-0-7818-1032-6. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ Augustin, Byron. Andorra (ingilis). Marshall Cavendish. 2009. ISBN 978-0-7614-3122-0. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ Baldacchinoel, Godfrey; Wivel, Anders. Handbook on the Politics of Small States (ingilis). Edward Elgar Publishing. 2020-03-28. ISBN 978-1-78811-293-2.
- ↑ Kelly, Christopher; Laycock, Stuart. All the Countries the Americans Have Ever Invaded: Making Friends and Influencing People? (ingilis). Amberley Publishing Limited. 2015-10-15. ISBN 978-1-4456-5177-4. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ Eccardt, Thomas M. Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City (ingilis). Hippocrene Books. 2005. ISBN 978-0-7818-1032-6. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ The Listener (ingilis). British Broadcasting Corporation. 1934. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-21.
- ↑ Ginart, Belen. "El impostor que logró ser rey". El País (ispan). 2006-12-07. ISSN 1134-6582. 2019-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-27.
- ↑ 1 2 p11. "Andorran Pretender taken to Madrid. 'A militant Prince'". The Times. 23 July 1934.
- ↑ Tagliabue, John. "Hard times fall in the valleys of Andorra". The New York Times (ingilis). 2008-03-24. ISSN 0362-4331. İstifadə tarixi: 2020-05-26.
- ↑ p14. "A Pretender in Andorra. 'War' declared on Bishop". The Times. 13 July 1934.
- ↑ Eccardt, Thomas M. Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City (ingilis). Hippocrene Books. 2005. ISBN 978-0-7818-1032-6. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ p12. "Andorran Pretender arrested. Ten days' 'reign'". The Times. 21 July 1934.
- ↑ Nogueira, Adeilson. Moedas De Andorra (portuqal). Clube de Autores (managed). 26 March 2018.
- ↑ p4. "Spain Will Expel 'Boris of Andorra'". The New York Times. 23 July 1934.
- ↑ Boris objected to being taken to Madrid by third class train ticket. "Boris I arrived in Madrid". The New York Times. 24 July 1934.
- ↑ Mundo hispánico (ispan). July 1934.
- ↑ p11. "Andorran Pretender in Prison. Disowned by his 'Subjects'". The Times. 26 July 1934.
- ↑ "1933: la República que quasi va ser". BonDia Diari digital d'Andorra. (katalan). 2019-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ "The Andorran Pretender". The Times. 7 November 1934.
- ↑ "'Spain week by week". Bulletin of Spanish Studies. 11 (44): 209–216. 1934. doi:10.1080/14753825012331364384.
- ↑ barlavento. "Rei de Andorra viveu em Olhão". Barlavento (portuqal). 2008-05-26. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ p13. "'Prince Boris of Andorra'. Arrest in Portugal". The Times. 23 November 1934.
- ↑ Izu, Miguel. El Rey de Andorra (ispan). Editorial Almuzara. ISBN 978-84-17558-35-2. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ p13. "News in Brief". The Times. 28 November 1934.
- ↑ "Postal 988". Issuu (ingilis). 20 May 2010. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Eccardt, Thomas M. Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City (ingilis). Hippocrene Books. 2005. ISBN 978-0-7818-1032-6. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.
- ↑ p13. "'Prince of Andorra' under arrest". The Times. 18 May 1936.
- ↑ 1 2 3 "Boris Skossyreff". www.olhaocubista.pt. 2020-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ p13. "Telegrams in Brief". The Times. 9 June 1936.
- ↑ L'Intermédiaire des chercheurs et curieux (fransız). 2002. 2020-12-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-21.
- ↑ "Boris I". www.andorrasite.com. 2020-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-24.
- ↑ Leonardo, Ana Cristina, 1959-. O centro do mundo (1a. edição). Lisboa. 2018. ISBN 978-989-722-515-4. OCLC 1039007007.
- ↑ Morell, Antoni. Borís I, Rei D'andorra. La Magrana. 1984. ISBN 84-7410-157-3.
- Barcelona's newspaper La Vanguardia reported interviews with Boris Skossyreff Conversación de los periodistas con Boris I de Andorra (Journalist interview with Boris I of Andorra) (isp.)
- The Times has a number of articles about Boris Skossyreff — both the takeover and the 1919 incident mentioned above (6 January 1919 p 4, 13 January p 2, 18 January p 5, and 20 January p 5).
- Regional Surveys of the World, Western Europe 2003, Fifth Edition 2003, Editors Juliet Love i Jilian O'Brien (ing.)
- Thomas Eccardt. Secrets of the Seven Smallest States of Europe. Hippocrene Books, Inc. 171 Madison Avenue, New York, NY 10016. ISBN 0-7818-1032-9. (ing.)
- Luis Capdevila. Nouvelle Découverte de l'Andorre. Nouvelles Editions Latines. Paris 1959, p. 180 i següents (fr.)
- Gerhard Lang-Valchs, Boris von Skossyreff: rey de los andorranos, agente de los alemanes, Círculo Rojo, Almería, 2018 ISBN 9788491947097 (isp.)
- Miguel Izu, El rey de Andorra, Editorial Berenice, Córdobam 2018, ISBN 9788417418625 (isp.)
- 1918: Skossyref, Boris de, Baron Services rendered to Allied Embassies in Russia. N9531/9531/38
- 1919: W38 31867 Regarding the behaviour of Major Hoshimoto in regards to Skossyreff.
- Skossyreff's Welfare file K562/562/236
- 1920: 201745/201745/38 A request for assistance by Irene Skossyreff regarding the processing of her reparation from Russia to England
- 1921 N3890/N4051/1226/38 Skossyreff-Cheshire, FC, Mrs Reparation Expenses of KL 10256/3764/295
- L 16191/16191/238 (file) Docs on release of son, Vadim Skossyreff, from Russia
- 1932 Boris Skossyreff Activities: nationality L 4227/4227/ (file)
- 1933 Boris de Skossyreff Activities abroad K 13929/1329/241
- 1934 Skossyreff, Baron, Pretender to the Throne of Andorra, Activities C5139/5139/17
- 1935 Skossyreff, Baron de, alias Boris Count of Orange alias Rollo, Capt: Portuguese enquiry respecting L1821/1821/405 (file)
- (isp.) Borís Skossyreff: el aventurero ruso que se proclamó Rey de Andorra
- (rus.) rg.ru
- (alm.) Boris I. King of Andorra
- (порт.) olhao.web.pt, with a photograph of his tombstone.
- information on former files at The National Archives and other sources.
- Collection of articles in Catalan, Spanish, and English