Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Borçalı qəzası

  • Məqalə
  • Müzakirə

Borçalı qəzası (rus. Борчалинский уезд, gürc. ბორჩალოს მაზრა borçalos mazra) — Rusiya imperiyası, Xüsusi Cənubi Qafqaz Komitəsi, Zaqafqaziya Komissarlığı, Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası, Gürcüstan Demokratik Respublikası və Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası (Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikası tərkibində) dövründə inzibati-ərazi vahidi. 1880-ci ildə Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasının ərazisində təşkil edilmişdir.[1]

Borçalı qəzası
Борчалинский уезд
Quberniyanın gerbi
Quberniyanın gerbi
Ölkə  Rusiya İmperiyası
Quberniya Tiflis quberniyası
Mərkəzi Şüləver
Yaradılıb 1880
Ləğv edilib 1929
Sahəsi 5 938,5
Əhalisi 128 587 (1897)
Xəritə
Borçalı qəzası xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mündəricat

  • 1 Tarixi
  • 2 Coğrafiya
    • 2.1 Ərazisi
  • 3 Əhali
    • 3.1 Etnik tərkib
      • 3.1.1 1886-cı il
      • 3.1.2 1897-ci il
      • 3.1.3 1908-ci il
      • 3.1.4 1915-ci il
  • 4 Kəndləri
  • 5 Mənbə
  • 6 İstinadlar
  • 7 Həmçinin bax

Tarixi

 
Qafqaz regionunun baş xəritəsi, 1858-ci il
 
Qafqaz regionunun ətraflı xəritəsi, 1869-cu il

1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın sui-qəsdlə öldürülməsi nəticəsində yaranmış yarımmüstəqil feodal dövlətlərdən biri də Borçalı sultanlığı (1747-1801) idi. Yarandığı zaman Qazax və Şəmşəddil sultanlıqları kimi Borçalı sultanlığı da Gəncə xanlığının tərkibinə daxil oldu. Bu zaman Gəncə hakimi Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacar (1747-1756) idi. 1752-ci ildə Şəki hakimi Hacı Çələbi xan Borçalı, Qazax və Şəmşəddil sultanlıqları və Gəncə xanlığını özündən asılı vəziyyətə saldı. 1755-ci ildə Hacı Çələbi xanın ölməsi ilə təkrar Gəncə xanlığının tabeçiliyinə keçən Borçalı sultanlığı Məhəmmədhəsən xan Ziyadoğlu-Qacarın (1756-1778) hakimiyyəti zamanı Gəncə xanlığının tərkibində qalmışdır. Məhəmmədhəsən xan Ziyadoğlu-Qacarın ölümü ilə Borçalı, Qazax və Şəmşəddil sultanlıqları Kartli-Kaxeti çarı II İrakli tərəfindən işğal olundu. 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacarın Tiflisə yürüşündə iştirak edən Cavad xan Qacar Borçalı, Qazax və Şəmşəddil sultanlıqlarını Gəncə xanlığının tabeliyinə qaytardı. 30 yanvar 1801-ci ildə Rusiya İmperiyasının himayəsinə girən Kartli-Kaxeti çarı XII David rus ordusunun köməyi ilə Borçalı, Qazax, Şəmşəddil sultanlıqlarını işğal etdi. 1802-ci ildə Rusiya İmperatoru I Aleksandrın əmri ilə Kartli-Kaxeti çarlığı ləğv olundu. Onun ərazisində 5 qəzanı (уезд) əhatə edən Gürcü quberniyası təşkil edildi. Həmçinin yeni işğal edilmiş üç tatar sultanlığı da ləğv edilmiş və onların yerində üç tatar distansiyası yaradılaraq mərkəzi Tiflis şəhəri olan Gürcü quberniyasının tərkibinə verilmişdi. 10 aprel 1840-cı ildə Gürcüstan quberniyası ləğv edildi, onun yerində Gürcüstan-İmeretiya quberniyası yaradıldı. Bu zaman Borçalı distansiyası da ləğv edilərək torpaqları ərazisi genişləndirilimiş Tiflis qəzasının tərkibnə daxil edilmişdir. 14 dekabr 1846-ci ildə Gürcüstan-İmeretiya quberniyası ləğv edilərək onun ərazisinin bir hissəsində Kutais quberniyası, digər hissəsində isə Tiflis quberniyası yaradıldı. Borçalı ərazisi 1880-ci ilədək Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasının tərkibində qalmışdır.

Coğrafiya

Borçalı qəzası yaradılmışdır . Qəza Lori, Borçalı, Trialeti və Yekaterinenfeld nahiyələrindən ibarət olmuş

Ərazisi

  • 1835-ci ilə aid məlumata əsasən Gürcüstan quberniyasının Borçalı distansiyasının ərazisi 6.000 verst² idi.[2] Bu ümumi ərazisi 40.000[2] verst² olan Gürcüstan quberniyası ərazisinin təxminən 15 %-nə bərabər idi.
  • 1 yanvar 1915-ci il tarixinə Borçalı qəzası 6036.96 verst² ərazini əhatə edirdi.[3] Bu göstərici Tiflis quberniyasının 35904.14[3] verst² olan ümumi ərazisnin təxminən 17 %-nə bərabər idi.
  • 1 yanvar 1926-cı il tarixinə olan məlumata əsasən Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının tərkib hissəsi olan Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasının Borçalı qəzası 2.348 km² ərazini əhatə edirdi.[4] Bu göstərici Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasının 51.739[4] km² olan ümumi ərazisinin 4.54 %-nə bərabər idi. BSE-nin I nəşri, VII cildində verilən məlumata əsasən isə Borçalı qəzası 2.970 km² ərazini əhatə edirdi.[5]

Əhali

  • 1804-cü ildə rus ordusunun apardığı kameral siyahıyaalmaya əsasən Rusiya İmperiyası himayəsində olan Kartli-Kaxeti çarlığının Borçalı distansiyasında 17.759 nəfər (9.396 nəfəri kişilər, 8.363 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı.[6] Onların 16.195 nəfərini (7.832 nəfəri kişilər, 8.363 nəfəri qadınlar) qara papaq turkleri (azərbaycanlılar) təşkil edirdi.[7]
  • 1835-ci ilə olan məlumata əsasən Borçalı distansiyasında hər iki cinsdən toplam 25 min nəfər əhali yaşayırdı.[2]

Etnik tərkib

1886-cı il

Şöbə - İcma - Kənd Əhali Azərbaycanlılar
Şöbə İcma Kənd Ailə Kişilər Qadınlar Hər iki cins Ailə Kişilər Qadınlar Hər iki cins Nisbəti
Borçalı 3 022 10 955 8 154 19 109 2 046 7 150 5 227 12 377 64.77%
Baydar 295 1 001 858 1 859 294 1 000 858 1 858 99.95%
Baydar 55 218 192 410 54 217 192 409 99.76%
Böyük Bəylər 18 39 21 60 18 39 21 60 100%
Bala Bəylər 12 28 40 68 12 28 40 68 100%
Gültəpəli 21 49 46 95 21 49 46 95 100%
Qurdlar 77 309 258 567 77 309 258 567 100%
Lecbəddin 42 152 148 300 42 152 148 300 100%
Böyük Muğanlı 52 152 109 261 52 152 109 261 100%
Qırıxlı Muğanlı 18 54 44 98 18 54 44 98 100%
Görarxı 296 1 153 940 2 093 296 1 153 940 2 093 100%
Görarxı 231 894 741 1 635 231 894 741 1 635 100%
İvanbəyli 65 259 199 458 65 259 199 458 100%
Dəmirçihəsənli 451 1 738 1 201 2 939 451 1 738 1 201 2 939 100%

1897-ci il

1897-ci il sa., Borçalı qəzası əhlisinin ana dilinə görə bölgüsü[8]
Ana dili Kişilər Qadınlar Toplam Nisbəti
toplam 70 501 58 086 128 587 100 %
ermənicə 24 986 22 437 47 423 36.88 %
azerbaycan turkcesi 20 779 16 963 37 742 29.51 %
yunanca 11 074 10 319 21 393 16.64 %
rusca 4 465 3 624 8 089 6.29 %
gürcücə 4 771 3 069 7 840 6.10 %
almanca 1 231 1 265 2 496 1.94 %
ukrayınca 996 245 1 241 *
osetincə 616 12 628 *
avar-andi 240 ... 240 *
türkcə 143 19 162 *
yəhudicə 125 28 153 *
talışca 151 ... 151 *
farsca 120 1 121 *
kürdcə 61 47 108 *
italyanca 86 20 106 *
kürəcə 101 1 102 *
litovca 53 1 54 *
qazı-qumuxca və d.l.l. 53 ... 53 *
dargicə 27 ... 27 *
belorusca 19 ... 19 *
aysor (siro-xaldey) 19 ... 19 *
imereti 16 1 17 *
çeçencə 8 ... 8 *
fransızca 4 3 7 *
meqrelcə 5 1 6 *
çuvaşca 4 ... 4 *
latışca 4 ... 4 *
moldavca və rumınca ... 3 3 *
çexcə ... 1 1 *
digər 102 4 106 2.64 %*

1908-ci il

1915-ci il

1 yanvar 1915-ci il tarixinə Borçalı qəzası əhalisi[9]
Etnik qrup Kişilər Qadınlar Toplam Nisbəti
toplam 98 736 79 827 178 563 100 %
erməni 41 960 34 287 76 247 42.7 %
tatar 31 676 22 918 54 594 30.57 %
urum 15 036 14 187 29 223 16.37 %
rus 6 247 4 951 11 198 6.27 %
polyak, alman və digər[10] 2 096 1 970 4 066 2.28 %
kartvel 1 447 1 353 2 800 1.57 %
yəhudi 179 151 330 0.18 %
qafqaz dağlısı 95 10 105 0.06 %

Kəndləri

  • Avranlı
  • Aydar bəy
  • Allahverdi
  • Trialeti
  • Hamamlı (Başkeçid)
  • Ərcivan-Sarvan
  • Arıxlı
  • Axnat
  • Aşqala
  • Baydar (Sarvan)
  • Barmaqsız
  • Başköy (Barmaqsız)
  • Başkeçid
  • Beşdaşen
  • Kəpənəkçi (Sarvan)
  • Vorontsovka
  • Gür Arx
  • Qomareti
  • Güney Qala
  • Güləkərək
  • Darbaz (Borçalı)
  • Cəlaloğlu
  • Güləkərək
  • Dəmirçi Həsənli
  • Disix
  • Dmanisi
  • Yekaterinenfeld
  • Qəmərli (Başkeçid)
  • Qaçağan (Sarvan)
  • Kveşi
  • Kirpili (Borçalı)
  • Qızılhacılı (Marneuli)
  • Qırıxlı (Sarvan)
  • Qurtan
  • Qoçulu (Borçalı)
  • Maqart
  • Nardevan
  • Nikolayevka
  • Novo-Pokrovka
  • Orpeti
  • Privolnoye (Loru)
  • Sadaxlı
  • Yuxarı Saral
  • Saraçlı (Borçalı)
  • Sarvan (kənd)
  • Uzunlar (Loru)
  • Faxralı
  • Çoçkan
  • Şahnəzər
  • Şınıx (Borçalı)
  • Şüləver
  • Dağ Arıxlı

Mənbə

  • Энциклопедический словарь, под редакцией профессора Ивана Ефимовича Андреевского. Томь IV. Битбург — Босха. Издатели: Фридрих Арнольд Брокгаузь (Лейпцигь), Илья Абрамович Ефронь (Санкт-Петербургь). Санкт-Петербургь, Типо-Литография (И.А. Ефрона), Прачешный переулок № 6, 1891, стр. 451-452
  • Халăддин Ибраḣимли. "Азербайджанцы Грузии: историко-этнографический и социально-политический комментарий". Издательство "Европа", 2006. стр 156
  • "Qarabağ dünən, bu gün və sabah" - IX elmi-əməli konfransının materialları (2010-cu il): Loğman Nəsibli: Borçalı türk mədəniyyəti və əxlaqının beşiyidir Arxivləşdirilib 2012-03-27 at the Wayback Machine
  • Большая советская энциклопедия: Борчалинский уезд[ölü keçid]
  • Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Борчалинский уезд (1926 г.)
  • Tarix. — Azərbaycan 1920–91–ci illərdə, səhifə 305–306. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017

İstinadlar

  1. ↑ Словари и энциклопедии на Академике: Массальский В. М.[rus.]. Борчалинский уезд  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  2. ↑ 1 2 3 Статистическое описание Закавказского края. В двух частях одной книгой с присовокуплением статьи "Политическое состояние Закавказского края в исходе XVIII века и сравнение онаго с нынешним". Составитель Орест Евецкий. Напечатано в Типографии Штаба отдельного Корпуса Внутренне стражи, Санкт-Петербург, 1835 г.: Часть 2.Статистическое описание провинций составляющий край Закавказский. Глава I. Грузия, 126.Пространство и население, стр. 130
  3. ↑ 1 2 Тифлис, Канцелярии Наместника Кавказского. 1915. "Кавказский календарь на 1916 год"./Оглавление: Глава — Отдел статистики: Пространство и население Кавказского края к 1-му января 1915 г., стр. 42
  4. ↑ 1 2 Народный Комиссариат Внутренних дел. Статистический отдел. Москва. 1926. Территориальное и административное деление Союза ССР на 1 января 1926 года.,стр. 196
  5. ↑ Большая Советская Энциклопедия. Первое издание. Том седьмой. Больница - Буковина. Москва, 31 августа 1927 года, стр. 200
    Orijinal mətn (rus.)
    БОРЧАЛИНСКИЙ УЕЗД, Грузинской ССР, центр—г. Люксембург (б. Екатериненфельд). Площадь 2.970 км²; 86.494 ж. (1926).
  6. ↑ Тифлис, Канцелярии Наместника Кавказского. 1850. "Кавказский календарь на 1851 год", стр. 82
  7. ↑ Адольф Петрович Берже. Акты, собранные Кавказской Археографической комиссией.
  8. ↑ Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России-Борчалинский уезд - вес Arxivləşdirilib 2012-08-29 at the Wayback Machine-Источник: Первая Всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Таблица XIII. Распределение населения по родному языку. (Губернские итоги). Т.Т.51-89. С.-Петербург: 1903-1905
  9. ↑ Тифлис, Канцелярии Наместника Кавказского. 1915. "Кавказский календарь на 1916 год"./Оглавление: Глава — Отдел статистики: Пространство и население Кавказского края к 1-му января 1915 г., 42-45 стр.
  10. ↑ digər Avropa xalqları

Həmçinin bax

  • Tiflis quberniyası
  • Borçalı distansiyası
  • Borçalı xanlığı
  • Borçalı


  Tiflis quberniyasının qəzaları  

Tiflis • Borçalı • Qori • Zaqatala • Duşeti • Telavi • Sığnaq • Tionet • Axalkələk • Axalsıx

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Borçalı_qəzası&oldid=7567724"
Informasiya Melumat Axtar