Bonus–malus termini (latınca yaxşı və pis) — sığorta sistemində istifadə olunan, sığorta haqqının sığortalının davranışına və ya əvvəlki iddialarına əsasən artırılmasını və ya azaldılmasını ifadə edən bir mexanizmdir. Bu sistem, xüsusilə avtomobil sığortasında geniş yayılmışdır və sığortalıların diqqətli davranmasını təşviq etmək üçün tətbiq olunur.[1]
Bonus: Əgər sığortalı əvvəlki sığorta dövründə iddia irəli sürməyibsə (məsələn, avtomobil qəzaya düşməyibsə və ya sığorta tələbi təqdim olunmayıbsa),[2][3] o zaman növbəti sığorta dövründə ona sığorta haqqının azaldılması şəklində bonus verilir. Bu, məsuliyyətli davranışı təşviq edir.
Malus: Əksinə, əgər sığortalı sığorta tələbi irəli sürübsə (məsələn, avtomobil qəzasına görə ödəniş alıbsa), o zaman sığorta haqqı növbəti dövrdə artırılır. Bu, malus adlanır və riskli davranışın qarşısını almaq üçün tətbiq olunur.[4]
Bonus-malus sistemi,[5] sığorta haqqını müəyyən etmək üçün xüsusi olaraq risk səviyyəsinə əsaslanır. Sistem adətən səviyyələr (siniflər) üzrə işləyir:
- Bonus səviyyələri (sinifləri): Təhlükəsiz sürücü olduqda, sığortalı daha yüksək bonus sinfinə keçir və sığorta haqqı azalır.[6]
- Malus səviyyələri (sinifləri): Zərərlər tələb etdikdə, sığortalı daha yüksək malus sinfinə keçir və sığorta haqqı artır.
- Əgər bir avtomobil sürücüsü 1 il ərzində heç bir qəza tələbi etməyibsə, onun sığorta haqqı 10%-ə qədər azaldıla bilər (bonus).
- Əgər sürücü qəza törədibsə və sığorta ödənişi alıbsa, növbəti il onun sığorta haqqı 20%-ə qədər arta bilər (malus).
- Bonus Tətbiqi
Hər sığorta dövründə qəzasız sürücülər üçün bonus aşağıdakı kimi hesablana bilər:[7] Yeni Sığorta Haqqı = Cari Sığorta Haqqı × (1 − Bonus Faizi)
- Malus Tətbiqi
Qəza edən sürücülər üçün malus belə tətbiq edilir: Yeni Sığorta Haqqı = Cari Sığorta Haqqı × (1 + Malus Faizi)
- Cari sığorta haqqı: 500 AZN.
- Bonus faizi: 20%.
- Yeni sığorta haqqı: 500 × (1 − 0.20) = 400 AZN.
Qəza halında:
- Malus faizi: 30%.
- Yeni sığorta haqqı: 500 × (1 + 0.30) = 650 AZN.
- Avtomobil sığortasında
- Sürücü 3 il ardıcıl qəzasızdır → hər il üçün 10% bonus → sığorta haqqı 30% azaldılır.[8]
- Sürücü bir qəza törədir → Malus: sığorta haqqı növbəti dövrdə 50% artırılır.
- Tibbi sığortada
- Sığortalı ildə bir dəfə də olsa müayinədən keçir və sağlam qalır → bonus.
- Sağlamlıqla bağlı çoxlu sığorta tələbi edilibsə → malus.
- ↑ Lemaire, J. Bonus-Malus Systems in Automobile Insurance; Kluwer Academic Publishers: Norwell, MA, USA, 1995.
- ↑ Buckley, J.J.; Eslami, E. (2002). Fuzzy Markov Chains: Uncertain Probabilities. Mathware and Soft Computing 9, 33–41.
- ↑ Villacorta, P.J.; Verdegay, J.L. (2016) FuzzyStatProb: An R Package for the Estimation of Fuzzy Stationary Probabilities from a Sequence of Observations of an Unknown Markov Chain. Journal of Statistical Software 71, 1–27, https://doi.org/10.18637/jss.v071.i08
- ↑ Adillon, R.; Lambert, J.; Mármol, M. (2020). Modal interval probability: Application to Bonus-Malus Systems. International Journal of Uncertainty, Fuzziness and Knowledge-Based Systems 28, 837–851, https://doi.org.10.1142/S0218488520500361
- ↑ Villacorta Iglesias, P.J.; González-Vila Puchades, L. and Andrés-Sánchez, J. de. (2021). Fuzzy Markovian Bonus-Malus Systems in Non-Life Insurance. Mathematics 9(4), 347, https://doi.org/10.3390/math9040347
- ↑ Rajan, Raghuram, "Bankers' pay is deeply flawed", Financial Times, 2008-01-08, 2014-04-06 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2025-01-07
- ↑ "Should CEOs No Longer Be Granted Stock Options?". 2011-11-28. İstifadə tarixi: 2012-01-02.
- ↑ "UBS to Change Way it Pays Senior Managers". 2017-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-07.
- Lemaire, J. (1995). Bonus–Malus systems in automobile insurance. ISBN 0-7923-9545-X