Boşnyanlar sözü (bosn. Bošnjani / Boshāni, lat. Bosniensis) Bosniyalılar mənası verib, orta əsrlərdə Bosniya sakinlərinin adı kimi istifadə olunan köhnəlmiş bir demonimdir. Müəyyən bir yerin sakinlərini və ya yerlilərini adlandırmaq üçün sözügedən yerin adından yaranmış sözdür.
Terminin yaranması
O dövrdə konkret etnik qrupa aid olmasa da, bu dövrün yazılı sənədlərində istifadə edilirdi. Geniş mənada desək, bu söz həm Bosniyanın yerli əhalisini, həm də onun ərazisində yaşayan bütün insanları nəzərdə tuturdu. Müasir dövr qeydlərində kiril əlifbası ilə yazılmış «Boşnyanlar» demoniminin ən erkən nümunələrinə 12-ci əsrə aid xarici və ya Bosniya mənşəli orta əsr dövlət xartiyalarında rast gəlinir və orta əsrlər Bosniya zadəganlarının nümayəndələrini, o cümlədən onların təbəələrini, mübahisələrdə, vəsiyyətnamələrin və müqavilələrin hazırlanmasında şahidləri, habelə onların qohumlarını və ailə üzvlərini ifadə edir. Bu demonim Bosniya kralı Stepan Tomaşeviçin hakimiyyətinin sonuna doğru, Osmanlının Bosniya və Herseqovinanı fəth etməsinə qədər əsasən zadəgan titullarına əlavə edilirdi.
Demonim o dövrün bir sıra sənədlərində "xeyirxah" (bosn. dobri / dobri) mənasında işlənmişdir - məsələn, Steran Ostoya latın dilində yazılmış 1417-ci il tarixli məktubda, «i nostri boni Bosnensi» kimi qeyd olunub. (Bosn. naši dobri Bošnjani, Az. bizim xeyirxah bosniyalılar). Eyni ifadə Stepan Ostoiçin 1419-cu il tarixli sənədində də var. Bosniyalı tarixçi Pejo Koskoviç bu terminin Stepan Kotromaniçin (1322-53) hakimiyyəti dövrünə aid olduğunu irəli sürür. Sreçko Jaya tarixi nizamnamələrdə sosial-etnik kateqoriya kimi istifadə olunan “xeyirxah boşniyanlar” ifadəsini oxşar ifadə olan «Boni Homines» ilə əlaqələndirirdi. Bosniyalı tarixçi Pejo Coskoviç, Ferdo ŞiŞiç və Dominik Mandiçə istinadən hesab edir ki, krallıq sənədlərində bu termin Bosniya zadəganlarını dini mənsubiyyətini göstərməmək üçün istifadə olunur. Siyasi mənada isə bu termin Bosniyanın öz sakinlərini Bosniya krallığının çiçəklənmə dövründə ələ keçirilmiş və onun hakimiyyəti altına düşmüş digər torpaqların əhalisindən ayırmaq üçün istifadə olunurdu.
Müasir tarixdə
Avstriya-Macarıstanın Bosniya üzərində hakimiyyəti dövründə və xüsusilə də 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər Boşnak sözü daha tez-tez istifadə olunurdu. Bu da, aralarında İvan Franjo Yukiç və Antun Knejeviç kimi, ordenin görkəmli üzvləri olan tarixçi və yazıçı Bosniyalı Fransiskan rahiblərinin mətnlərində rast gəlinirdi. Müəyyən bir milli və ya etnik qrupu təyin etmək üçün "Boşniya" demonimindən istifadə edənlər məhz onlar idi. 20-ci əsrdə "Boşnyak" sözü Bosanac ilə əvəz edildi. 1990-cı illərin əvvəllərində Bosniya və Herseqovina müstəqillik əldə etdikdən sonra Bosniyalılar köhnəlmiş "Boşnyak" sözü ilə əlaqəli bütün tarixi və etno-coğrafi mənaları öz adları kimi yenidən istifadə etmək qərarına gəldilər.
İstinadlar
- Файн Д. в. А. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. 1991. ISBN 978-0472081493.
- Файн Д. в. А. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. 1994. ISBN 978-0472082605.
- Файн Д. в. А. When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. 2006. ISBN 978-0472114146.
- Чремошник Г. Bosanske i humske povelje srednjega vijeka.
- Соловьев А. В. Vlasteoske povelje bosanskih vladara.
- Чошкович П. // Croatica Christiana Periodica . 20(xorvat). № 37. 1996. 63—64. ISSN . 2021-05-20 tarixində .
- Чошкович П. // Journal of the Institute of Croatian History . 32—33(xorvat). № 1. 2000. ISSN . 2015-07-22 tarixində .
- Джая С. М. // Dialogue - Journal for Philosophy and Social Theory (bosniya). 2006. 125. 2022-03-28 tarixində .