Kürdüstan İslam Əmirliyi (kürd. میرنشینی ئیسلامیی کوردستان) — Hələbcə mühafəzəsində yerləşən tanınmamış kürd islam dövləti. 1991-ci ildə İraqın nəzarətindən kənarda qalmış, 1994-cü ildə Kürdüstan Bölgəsi daxilində muxtar bölgəyə çevrilmiş və 2001-ci ildə müstəqilliyini elan etmişdir. 2003-cü ildə İraq müharibəsində ABŞ-nin "Peşmərgə"nin dəstəyi ilə "Vikinq çəkic" əməliyyatına başlamasından sonra ləğv olunmuşdur.
| Kürdüstan İslam Əmirliyi |
|---|
1991-ci il İraq üsyanlarına Kürdüstan Demokratik Partiyası (KDP), Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyi (KYB) və İraq hökumətinə qarşı üsyan qaldıran və Kürdüstan Bölgəsini quran Kürdüstan İslam Hərəkatı (İMK) daxil idi. IMK Kürdüstan Bölgəsində əhəmiyyətli iştirakını davam etdirdi. Daha sonra KDP və KYB arasında İraq kürdləri arasında vətəndaş müharibəsi başlayıb. Razılaşmalar çərçivəsində Kürdüstan bölgəsinə nəzarət üç hissəyə bölündü. KDP-yə Duhok Valiliyi və Ərbil Valiliyi, KYB-yə Süleymaniyyə Valiliyi, İMK-ya isə Hələbcə Valiliyi verildi. Əmirlik Kürdüstan Regional Hökumətinin yurisdiksiyasında olmasa da, Kürdüstan Bölgəsinin bir hissəsi idi. İMK KRQ-nin tərkibinə daxil olanda bəziləri İMK-dan ayrılaraq öz qruplarını yaratdılar və onlar əmirlikdə fəaliyyətini davam etdirdilər.[1][2] Qruplar arasında Molla Krekarın rəhbərlik etdiyi İslah, Əli Bapirin rəhbərlik etdiyi Kürdüstan Ədalət Qrupu və Əbu Abdullah əl-Şafiinin rəhbərlik etdiyi Cund əl-İslam (Tövhid İslam Cəbhəsi, İslami Müqavimət Hərəkatı və İkinci Soran Birliyinin birləşməsi) var idi.[3] 1991-ci il İraq üsyanlarının əvvəlində IMK kürd nümayəndə heyətlərini Usamə bin Ladenin yanına göndərmişdi və orada Səddam Hüseynin kürdlərə qarşı törətdiyi vəhşilikləri ona çatdırmışdı. 1991-ci ildə Əl-Qaidə Sudanın Xartuma köçdükdən sonra 1992-ci ildə Əl-Qaidə təlimatçısı IMK üsyançılarına təlim keçmək üçün İraq Kürdüstanına səfər etdi.[4] Molla Krekar 1991-ci ildən 2001-ci ildə İslahı yaratmaq üçün ayrılana qədər IMK-nın hərbi komandiri olub.[5] İMK, əmirliyi idarə edən siyasi qanadı və altı bölmədən ibarət hərbi qanadı olan və 1991-ci ildə Kürdüstan Bölgəsi qurulandan bəri Peşmərgənin rəsmi qolu olan İMK-Peşmərgədən, KDP və KYB-nin də öz peşmərgə qollarından ibarət idi.[6] 2001-ci ildə Molla Krekar qeyri-sabit əmirliyə nəzarəti ələ keçirdi və müstəqilliyini elan etdi və İslam əmirliyini bütün Böyük Kürdüstanı əhatə edəcək şəkildə genişləndirmək niyyətini bəyan etdi.[7][8][9] İslam əmirliyində İslah və Cund əl-İslam birləşərək İslam əmirliyinin ordusu kimi fəaliyyət göstərən Ənsarül-İslamı meydana gətirdilər.[3] Ənsar əl-İslam qurulanda Üsamə bin Laden qruplaşmaya 300.000 dollar bağışladı.[10]
Ənsarül-İslam lideri Molla Krekar Əmirliyin əmiri, Əbu Abdullah əl-Şafii və Əli Bəpir isə onun müavinləri idi. Hər tərəfdən faktiki embarqoya məruz qalan ərazi ilə İrandan olan kürd cihadçılar Əmirliyə mühüm dəstək verdilər və əraziyə qeyri-qanuni qaçaqmalçılıq şəbəkələri qurdular.[11][12][13][14][15]
Molla Krekar kimi, bir çox Ənsar əl-İslam döyüşçüləri və liderləri də millətçi fikirlərə sahib idilər və yeni əmirliyi kürd müstəqillik hərəkatının qələbəsi kimi qiymətləndirdilər. Onlar həm də kürd mədəniyyətini sosial cəhətdən təbliğ edən ənənəçi idilər. Lakin İslama zidd olan millətçilik ünsürlərindən imtina edildi.[16][8][9][17] Ənsarül-İslamın sərt şəriət qanunlarını tətbiq etdiyi, Sufi və Yarsani azlığına qarşı vəhşiliklər törətdiyi bildirilir.[18][19][20] Kürdüstan İslam Əmirliyi Molla Ömərin rəhbərliyi altında Əfqanıstan İslam Əmirliyi ilə diplomatik əlaqələrə malik idi və kürdləri Taliban və ya Əl-Qaidədən təlim almaq üçün Əfqanıstana göndərəcəkdi.[21] Onlar Əfqanıstandakı Üsamə bin Ladenin yanına da nümayəndə heyətləri göndəriblər.[22] İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu öz sərhədlərində baş verənlərlə bağlı ehtiyatsızlıqda ittiham olunurdu.[13] Molla Krekar və Ənsarül-İslam Kürdüstan İslam Əmirliyinin kürd xarakterini vurğulamışdı.[17]
11 sentyabr hücumlarından sonra Əl-Qaidə gələcək əməliyyatlar üçün Kürdüstan İslam Əmirliyindən baza kimi istifadə etməyə çalışırdı. Əbu Musab əz-Zərqavi Əfqanıstanı tərk edərək İran və Avropadan gələn kürdlərin köməyi ilə əmirliyə aparılıb. Qısa müddətə əmirlikdə qaldı və nəticədə Əl-Ənbara köçdü və orada daha da məşhurlaşdı.[23] Kürdüstan İslam Əmirliyi əfqan ərəbləri, və kürdlərlə daha çox etnik və dil oxşarlığı olan puştunlardan ibarət bəzi Taliban veteranlarını cəlb etdi. Cihadçıların böyük əksəriyyəti həmişə yerli kürdlər olub. 2002-ci ildə zirvədə olan Ənsar əl-İslamın 90%-dən çoxu kürd olmaqla 700-dən çox döyüşçüsü var idi. Əfqanıstandan gələn 70-ə yaxın könüllülər əsasən məsləhətçi, təlimatçı və səfir kimi xidmət etmişlər.[24][25]
Səddam Hüseyn İslam Əmirliyindən xəbərdar idi və Ənsarül-İslamı separatçı təhlükə hesab edir və onlara qarşı kəşfiyyat məlumatları toplamağa çalışırdı. Molla Krekar İraq Kürdüstan İslam Əmirliyinə qarşı hər hansı bir iş görsə, Səddam Hüseyni şəxsən öldürməklə hədələmişdi.[26][27][17]
Bülent Ecevit hökuməti İraqa hücuma başladıqdan sonra ABŞ-ın Türkiyə ərazisindən İraqa girməsinə icazə vermədi. Birləşmiş Ştatlar 2003-cü ildə Vikinq çəkic əməliyyatına başladı. Əmirliyin itirilməsindən sonra çoxlu Ənsar əl-İslam döyüşçüləri İran-İraq sərhəddində toplandı və oradan İran kürdləri tərəfindən qaçaqmalçılıq yolu ilə İrana gətirildi.[28] KDP və KYB Ənsarül-İslamla necə mübarizə aparacaqları ilə bağlı fikir ayrılığına düşmüşdülər və bəzi KDP rəsmiləri hətta Ənsarül-İslamın belə bir güc əldə etməsinə icazə vermənin nəticələri ilə KYB-nin üzləşməli olduğunu iddia edərək müdaxilə etməkdən imtina etdilər.[29] Birləşmiş Ştatlar həmçinin 2003-cü ildə Peşmərgəyə İMK-Peşmərgə qolunu ləğv etmək üçün təzyiq göstərdi.[6]
Əmirliyin dağılmasından sonra Ənsarül-İslam dağıldı. Əbu Abdullah əl-Şafii “Camaat Ənsar əs-Sünnə”ni yaradıb və İraq üsyanlarında ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi koalisiya qüvvələrinə qarşı vuruşub, Molla Krekar isə Norveçə gedib. Molla Krekar 2015-ci ildə həbs olunana qədər Rawti Shax-ı qurub və ona rəhbərlik edib.[30][31][32] Əli Bapir daha sonra Kürdüstan Regional Hökuməti ilə barışıb.[33][34]
Molla Krekar heç bir kürd millətçisinin ABŞ-ı yeganə kürd dövlətini məğlub etməyə dəvət etməyəcəyini iddia edərək, KYB-nin millətçiliyini şübhə altına alıb. Molla Krekar Ənsar əl-İslamın İrana qaçmaq və İraq üsyançılarına qoşulmaqdan imtina etmək qərarını müdafiə etdi, çünki bir çox iraqlı cihadçı keçmiş BƏƏS zabitləri idi.[35]
2016-cı ilin sonlarında, əmirliyin 15-ci ildönümünə yaxın Molla Krekar dedi ki, "Ümid edirəm ki, biz İraqdan ən qısa zamanda ayrılacağıq. Mən bunu bütün ürəkdən dəstəkləyərdim. Biz 1921-ci ildə güc altında İraq dövlətinə birləşdirildik. Hər mənada uğursuz bir dövlət olan İraq, ilk dəfə Kürdüstan Krallığı və Süleymaniyyəni bombaladı Kürdüstan İraqdan ayrılıb və müstəqillik elan edib, mən bunu tam təsdiq edəcəyəm, Mavritaniya müstəqillik elan edəndə onların bayraqlarını dalğalandıracaq binaları belə yox idi, amma yenə də müstəqilliklərini elan ediblər”. O, həmçinin bildirib ki, artıq kürd hökumət rəsmilərinə qarşı heç bir narazılığı yoxdur. Hoşyar Zebari kürd hökumətinin Krekarla sülh bağladığını təsdiqləyib.[36]
- ↑ "The Islamist Threat from Iraqi Kurdistan | The Washington Institute". www.washingtoninstitute.org (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-12-06.
- ↑ Faleh A. Jabar and Hosham Dawod, The Kurds: nationalism and politics (London: Saqi), 203-230.
- ↑ 1 2 "Ansar al-Islam in Iraqi Kurdistan." Human Rights Watch, Date unknown. Web. 18 October 2010.
- ↑ Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:3adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - ↑ ”Mullah Krekar”, Society for Recognition of Famous People, Date unknown. Web. 27 July 2015; Romano, David. "An Outline of Kurdish Islamist Groups in Iraq." The Jamestown Foundation, September 2007. Web. 27 July 2015.
- ↑ 1 2 Kurdish Islamists in Iraq from the Muslim Brotherhood to the So-Called Islamic State: Continuity or Departure?, Mohammed Shareef, 2015, pp. 25, ISBN: 9786038032657, 6038032657
- ↑ Gade, Tine; Palani, Kamaran (22 May 2022). "The hybridisation of religion and nationalism in Iraqi Kurdistan: The case of Kurdish Islam". Third World Thematics: A TWQ Journal. 5 (3–6): 221–241. doi:10.1080/23802014.2022.2070269. hdl:11250/2999460. S2CID 249036504.
- ↑ 1 2 "Does Kurdish jihadist group threaten Hayat Tahrir al-Sham in north Syria? - Al-Monitor: The Pulse of the Middle East". http://www.al-monitor.com. 20 June 2021. Archived from the original on 5 May 2022. Retrieved 27 March 2022.
- ↑ 1 2 Aymenn Jawad Al-Tamimi (11 May 2014). "Key Updates on Iraq's Sunni Insurgent Groups". Brown Moses Blog. Archived from the original on 28 January 2015. Retrieved 26 May 2014.
- ↑ A Modern History of the Kurds, David McDowall, 2021, pp. 592, ISBN: 9780755600786, 0755600789
- ↑ "Komal should 'shed' Islamic label: party leader". www.rudaw.net. İstifadə tarixi: 2023-02-20.
- ↑ "How ISIS Infiltrated Iranian Kurdistan". iranwire.com.
- ↑ 1 2 "Journey to jihad: Iran's Sunni Kurds fighting a holy war in Idlib". www.rudaw.net. İstifadə tarixi: 2023-02-20.
- ↑ "Iraqi political groupings and individuals". middleeastreference.org.uk. 2007-03-05 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Ram, Sunil. "The Enemy of My Enemy: The odd link between Ansar al-Islam, Iraq and Iran" (PDF). The Canadian Institute of Strategic Studies. April 2003. 30 March 2004 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 6 February 2015.
- ↑ Gade, Tine; Palani, Kamaran (22 May 2022). "The hybridisation of religion and nationalism in Iraqi Kurdistan: The case of Kurdish Islam". Third World Thematics: A TWQ Journal. 5 (3–6): 221–241. doi:10.1080/23802014.2022.2070269. hdl:11250/2999460. S2CID 249036504.
- ↑ 1 2 3 "Kurdish group incorporated into Syrian Ministry of Defense". Zagros Media. February 6, 2024.
- ↑ "Ansar al-Islam in Iraqi Kurdistan (Human Rights Watch Backgrounder, )". www.hrw.org.
- ↑ "Ansar al-Islam in Iraqi Kurdistan". Human Rights Watch. 2010-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-01-22.
- ↑ Brynjar, Lia. Understanding Jihadi Proto-States - JSTOR. JSTOR 26297412.
- ↑ "Journey to jihad: Iran's Sunni Kurds fighting a holy war in Idlib". www.rudaw.net. İstifadə tarixi: 2024-11-19.
- ↑ Schanzer, Jonathan (January 2004) "Ansar al-Islam: Back in Iraq :: Middle East Quarterly". Middle East Quarterly. Archived from the original on 2016-11-29. Retrieved 2016-11-28.
- ↑ The Islamic State: A Comparative History of Jihadist Warfare, Anthony Celso, 2018, pp. 74, ISBN:9781498569798, 149856979X
- ↑ The Kurds: A People in Search of Their Homeland, Kevin Mckiernan, 2006, pp. 213, ISBN: 9780312325466, 0312325460
- ↑ Surrogate Terrorists: Iran's Formula for Success, Stephen Kramer, 2010, pp. 37-38, ISBN: 9780761850946, 0761850945
- ↑ "Senate Intelligence Committee Report p.92-93" (PDF). September 21, 2006 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- ↑ "Senate Select Committee on Intelligence on Postwar Findings About Iraq's WMD Programs and Links to Terrorism and How They Compare with Prewar Assessments. 109th Congress, 2nd Session" (PDF). Senate Report on Pre-war Intelligence on Iraq. 8 September 2006. February 15, 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 February 2015.(See III.G, Conclusions 5 and 6, p.109.)
- ↑ "The rise and fall of Ansar al-Islam". Christian Science Monitor. ISSN 0882-7729. İstifadə tarixi: 2023-11-13.
- ↑ The Kurds: A People in Search of Their Homeland, Kevin Mckiernan, 2006, pp. 214-215, ISBN:9780312325466, 0312325460
- ↑ "16 ISIS-Linked Suspects Held in Europe-Wide Sweep: Italy Officials". NBC News. 12 November 2015. İstifadə tarixi: 13 November 2015.
- ↑ "Italy announces swoop on 'jihadist network'". The Local. İstifadə tarixi: 13 November 2015.
- ↑ "Kurdish group incorporated into Syrian Ministry of Defense". Zagros Media. February 6, 2024.
- ↑ Obeid, Adel Ahmad.'L'islamisme en mutation : Une étude pluridisciplinaire sur la mouvance islamiste kurde, pp. 22-23
- ↑ Obeid, Adel Ahmad.'L'islamisme en mutation : Une étude pluridisciplinaire sur la mouvance islamiste kurde, pp. 80-83
- ↑ "Kurdish group incorporated into Syrian Ministry of Defense". Zagros Media. February 6, 2024.
- ↑ Mahmud Yasin Kurdi. "Time has come to break from Iraq, says radical Kurdish cleric Mulla Krekar". rudaw.net. 29 September 2016. 29 November 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 November 2016.