Birinci Macarıstan Respublikası (mac. Első Magyar Köztársaság),[1] 1919-cu il martın 21-dək Macarıstan Xalq Respublikası (mac. Magyar Népköztársaság) — Avstriya–Macarıstan imperiyasının dağılmasından sonra, 1918-ci ilin 16 noyabrında elan olunmuş və 1919-cu ilin 21 martına qədər mövcud olmuş qısaömürlü respublika. Bu dövr Macarıstan tarixində siyasi qarışıqlıq, ictimai çevrilişlər və ərazi itkiləri ilə xarakterizə olunur.[2][3][4]
| Tarixi dövlət | |||||
| Birinci Macarıstan Respublikası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Macarıstan himni | |||||
 |
|||||
|
|
|||||
| Paytaxt | Budapeşt | ||||
| Dil | Macar dili | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Pul vahidi | Avstriya-Macarıstan kronu | ||||
| İdarəetmə forması | respublika | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
.svg)
.svg)
Birinci Dünya müharibəsinin sonlarına yaxın Avstriya–Macarıstan imperiyası hərbi və siyasi baxımdan zəifləyir, müxtəlif xalqlar arasında milli hərəkatlar güclənirdi. 1918-ci ilin oktyabrında imperiyanın Macarıstan hissəsində inqilabi vəziyyət yaranır.[5][6] 1918-ci il 31 oktyabrda Budapeştdə baş verən hadisələr nəticəsində Avstriya-Macarıstan taxt-tacına sadiq olan hökumət devrilmişdir və Mixael Karoli rəhbərliyində yeni müvəqqəti hökumət qurulmuşdur.[7] 1918-ci il 16 noyabrda Macarıstan Milli Şurası Birinci Macarıstan Respublikasını elan etmişdir. Mixael Karoli ölkənin ilk prezidenti olmuşdur. Yeni respublika parlamentli demokratiya, mülki azadlıqlar, torpaq islahatları və sülh siyasəti vəd edirdi. Müvəqqəti hökumət Versal Sülh Konfransına dost münasibət göstərmək və Antanta dövlətləri ilə sülh bağlamaq niyyətində idi. Yeni respublika ağır şəraitdə fəaliyyət göstərirdi. Ölkə müharibədən çıxmış, iqtisadiyyatı çökmüş, ərzaq və yanacaq qıtlığı ilə üz-üzə idi.[8] Torpaq islahatları geniş xalq dəstəyi qazansa da, torpaq sahiblərinin müqaviməti ilə qarşılaşmışdır. Ən əsas problem isə Antanta dövlətlərinin Macarıstanla bağlı sərt mövqeyi və qonşu dövlətlərin ərazi iddiaları idi.[9]
1918–1919-cu illərdə Macarıstan müxtəlif qonşu ölkələr tərəfindən işğal olunmuşdur. Çexoslovakiya Şimali Macarıstanın bir hissəsini (indiki Slovakiya ərazisi), Rumıniya Transilvaniyanı, Serbiya və Fransa qüvvələri isə cənub vilayətləri nəzarətə götürmüşdür.[10] Antanta dövlətlərinin Macarıstan ərazilərinə dair Trianon müqaviləsi ilə gələcəkdə daha da ağır şərtlər irəli sürəcəyi aydın idi. Bu vəziyyət ölkə daxilində narazılığın artmasına səbəb olmuşdur.[11]
Artan xaos və ərazi itkiləri qarşısında Mixael Karoli 1919-cu ilin martında istefa vermişdir.[12] Vəzifəyə gələn solçu qüvvələr (kommunistlər və sosial-demokratlar) Macarıstan Sovet Respublikasını elan etdilər. Bununla da Birinci Macarıstan Respublikasının varlığı sona çatmışdır.[13]
-
1918-ci il noyabrın 16-da Birinci Macarıstan Respublikasının elan edilməsindən sonra Prezident Mixael Karolinin çıxışı
-
Bela Linderin çıxışı 2 noyabr 1918-ci il
-
Transilvaniya Milli Şurasının 22 dekabr 1918-ci ildə Transilvaniyanın Rumıniyaya işğalına qarşı etirazı
- ↑ Lambert, S. "The First Hungarian Republic". The Orange Files. 19 aprel 2014. İstifadə tarixi: 11 mart 2019.
- ↑ Martin Kitchen. Europe Between the Wars. Routledge. 2014. səh. 190. ISBN 9781317867531.
- ↑ Pölöskei, F.; və b. Magyarország története, 1918–1990 (macar). Budapest: Korona Kiadó. 1995. səh. 17. ISBN 963-8153-55-5.
- ↑ Minisztertanácsi jegyzőkönyvek: 1918. november 16 (macar). DigitArchiv. səh. 4.
- ↑ Ignác Romsics. Dismantling of Historic Hungary: The Peace Treaty of Trianon, 1920 Issue 3 of CHSP Hungarian authors series East European monographs. Social Science Monographs. 2002. səh. 62. ISBN 9780880335058.
- ↑ Pölöskei, F.; və b. Magyarország története, 1918–1990 (macar). Budapest: Korona Kiadó. 1995. 32–33. ISBN 963-8153-55-5.
- ↑ "Die amtliche Meldung über den Rücktritt" (alman). Neue Freie Presse, Morgenblatt. 1919-08-24. səh. 2.
- ↑ Raffay, E. Trianon titkai, avagy hogyan bántak el országunkkal (macar). Budapest: Tornado Damenia. 1990. səh. 125. ISBN 963-02-7639-9.
- ↑ Adrian Severin; Sabin Gherman; Ildiko Lipcsey. Romania and Transylvania in the 20th Century. Corvinus Publications. 2006. səh. 24. ISBN 9781882785155.
- ↑ Bardo Fassbender; Anne Peters; Simone Peter; Daniel Högger. The Oxford Handbook of the History of International Law. Oxford University Press. 2012. səh. 41. ISBN 9780199599752.
- ↑ Romsics, Ignác. Magyarország története a XX. században (macar). Budapest: Osiris Kiadó. 2004. səh. 123. ISBN 963-389-590-1.
- ↑ Romsics, I. Magyarország története a XX. században (macar). Budapest: Osiris Kiadó. 2004. səh. 132. ISBN 963-389-590-1.
- ↑ Minisztertanácsi jegyzőkönyvek: 1919. augusztus 3 (macar). DigitArchiv. səh. 6.
- Overy, R., redaktorThe Times History of the 20th Century. London: Times Books. 1996. ISBN 9780723007661.
- Rokai, P.; Đere, Z.; Pal, T.; Kasaš, A. Istorija Mađara (serb). Belgrade: CLIO. 2002. ISBN 9788671020350.
- Siklós, A. Revolution in Hungary and the Dissolution of the Multinational State, 1918. Budapest: Akadémiai Kiadó. 1988. ISBN 9789630544665.
- Tarsoly, I. K., redaktorMagyarország // Révai nagy lexikona (macar). Budapest: Babits Kiadó. 1995. vol. XX. pp. 595–597. ISBN 9789638318701.
Vikianbarda Birinci Macarıstan Respublikası ilə əlaqəli mediafayllar var.