Beşinci element (fəlsəfə)

Beşinci element (lat. quintessence) — bir çox ənənələrdə mövcud olan anlayış. Bu termin, maddənin dörd əsas element — od, hava, su və torpaq — halından fərqli olan, hiss olunmayan halını ifadə etmək üçün istifadə edilir.

Bu termin Qərbdə bu mənada ilk dəfə Aristotel tərəfindən işlədilmişdir. Aristotel, dörd elementdən kənarda mövcud olan incə maddəni, yəni efiri (eteri) ifadə etmək üçün quinta essentia (azərb. beşinci mahiyyət‎ və ya azərb. beşinci element‎) terminini irəli sürmüşdür.

Maddənin efir (eter) halı isə Aristoteldən çox əvvəl, Orfizm təlimində "aether" termini ilə ifadə edilirdi. Pifaqor da Orfey kimi aetheri maddənin incə halı kimi qəbul etmiş, lakin onu Aristotel kimi ayrıca bir element hesab etməmişdir. Pifaqora görə, beşinci element digər dörd elementə hökm edən ruhdur; yəni beşinci element anlayışı yalnız kainata həyat və canlılıq bəxş edən ruhla əlaqələndirilə bilərdi.

Müasir dövrdə həm Qərb okkultizmi, həm də teosofiya təlimlərində beşinci element anlayışı efir (eter) mənasında başa düşülür. Hind fəlsəfəsində isə efir mənasında qəbul edilən bu beşinci ünsürə akaşa deyilir.