Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinBeş Göz (ing. Five Eyes, FVEY) — Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya, Böyük Britaniya və Amerika Birləşmiş Ştatlarının qoşulduğu kəşfiyyat ittifaqı.[1]
| Beş Göz | |
|---|---|
 | |
| Yaranma tarixi | 14 avqust 1941 |
| Rəsmi dili | |
Bu dövlətlər elektron kəşfiyyat sahəsində birgə əməkdaşlığı nəzərdə tutan UKUSA çoxtərəfli sazişinin iştirakçılarıdır.[2][3][4]
FVEY-in mənşəyi İkinci Dünya müharibəsinin ilk illərinə, müttəfiqlərin müharibədən sonrakı dünyada öz məqsədlərini əks etdirdikləri Atlantika xartiyasının buraxıldığı dövrə qədər izlənilə bilər. Soyuq müharibə illərində ECHELON müşahidə sistemi ilkin olaraq Sovet İttifaqı və Şərqi Avropadakı rabitə kanallarına nəzarət etmək üçün FVEY tərəfindən hazırlanmışdı, hazırda isə bütün dünyada fərdi şəxslərin rabitə əlaqələrinə nəzarət etmək üçün istifadə olunur.[5][6]
1990-cı illərin sonlarında ECHELON-un mövcudluğu ictimaiyyətə məlum oldu və bu, Avropa Parlamentində və müəyyən qədər ABŞ Konqresində müzakirələrə səbəb oldu. "Terrorizmlə müharibə" zamanı FVEY diqqətini Ümumdünya hörümçək torunun monitorinqinə yönəltməklə, müşahidə imkanlarını genişləndirdi. Keçmiş MTA podratçısı Edvard Snouden "Beş Göz" təşkilatını "ölkələrin üzdə məlum olan qanunlarına tabe olmayan dövlətlərüstü kəşfiyyat təşkilatı" kimi təsvir edirdi.[7] 2013-cü ildə Snouden tərəfindən yayılan sənədlər alyansın üzvlərinin bir-birinin vətəndaşlarına qarşı casusluq etdiyini və öz vətəndaşlarına qarşı qanunvericilikdə tətbiq edilən məhdudlaşdırıcı daxili nəzarət qaydalarından yan keçmək üçün toplanmış məlumatları bir-biri ilə paylaşdığını üzə çıxardı.[8][9][10][11]
Beş Gözün metodları ilə bağlı davam edən mübahisələrə baxmayaraq, üzvlərin əlaqələri tarixdə məlum olan ən əhatəli casus ittifaqlarından biri olaraq qalır.[12]
Emal edilən kəşfiyyat məlumatları bir çox mənbədən toplandığı üçün məlumat mübadiləsi radioelektron kəşfiyyatla (SIGINT) məhdudlaşmır və çox vaxt hərbi kəşfiyyatı, həmçinin agentura tərəfindən aparılan kəşfiyyatı (HUMINT) və geoməkan kəşfiyyatını (GEOINT) əhatə edir.[13]
Alyansa üzv ölkələrin aşağıdakı kəşfiyyat təşkilatları kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsində iştirak edir:[2]
| Ölkə | Xidmət | Abbreviatura | Kəşfiyyat növü[2] |
|---|---|---|---|
 Avstraliya
|
Avstraliya Məxfi Kəşfiyyat Xidməti | ASIS | Agentura kəşfiyyatı (HUMINT) |
| Radiotexniki mübarizə idarəsi | ASD | Radioelektron kəşfiyyat (SIGINT) | |
| Avstraliya Təhlükəsizlik və Kəşfiyyat Xidməti | ASIO | Əks-kəşfiyyat (Security intelligence) | |
| Avstraliya Geoməkan Kəşfiyyatı İdarəsi | AGO | Geoməkan kəşfiyyatı (GEOINT) | |
| Avstraliya Hərbi Kəşfiyyat İdarəsi | DIO | Hərbi kəşfiyyat (Defence intelligence) | |
 Kanada
|
Kanada Hərbi Qüvvələrinin Kəşfiyyat Komandanlığı | CFINTCOM | Hərbi, geoməkan və agentura kəşfiyyatı |
| Kommunikasiyaların Təhlükəsizliyi Mərkəzi | CSE | Radioelektron kəşfiyyat | |
| Kanada Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik Xidməti | CSIS | Agentura kəşfiyyatı, əks-kəşfiyyat | |
| Kanada Kral Atlı Polisi | RCMP | Əks-kəşfiyyat | |
 Yeni Zelandiya
|
Hərbi Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik İdarəsi | DDIS | Hərbi kəşfiyyat |
| Hökumət Rabitəsi Təhlükəsizliyi Xidməti | GCSB | Radioelektron kəşfiyyat | |
| Yeni Zelandiya Məxfi Kəşfiyyat Xidməti | NZSIS | Agentura kəşfiyyatı, əks-kəşfiyyat | |
 Böyük Britaniya
|
Hərbi Kəşfiyyat | DI | Hərbi kəşfiyyat |
| Hökumət Rabitə Mərkəzi | GCHQ | Radioelektron kəşfiyyat | |
| Təhlükəsizlik Xidməti | MI5 | Əks-kəşfiyyat | |
| Məxfi Kəşfiyyat Xidməti | MI6, SIS | Agentura kəşfiyyatı | |
 ABŞ
|
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi | CIA | Agentura kəşfiyyatı |
| ABŞ Müdafiə Nazirliyi Kəşfiyyat İdarəsi | DIA | Hərbi kəşfiyyat | |
| Federal Təhqiqat Bürosu | FBI | Əks-kəşfiyyat | |
| Milli Geoməkan Kəşfiyyatı Agentliyi | NGA | Geoməkan kəşfiyyatı | |
| Milli Təhlükəsizlik Agentliyi | NSA | Radioelektron kəşfiyyat |
24 sentyabr 2023-cü ildə ABŞ-nin Kanadadakı səfiri Devid Koen bildirib ki, alyans Hindistan hökumətinin kanadalı siqh fəalın öldürülməsində mümkün iştirakı ilə bağlı iddiaları dəstəkləmək üçün Kanadanın baş naziri Castin Trüdoya məlumat ötürüb.[14]
- ↑ "Five Eyes Intelligence Oversight and Review Council (FIORC)". www.dni.gov (ingilis). 1 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 noyabr 2020.
- ↑ 1 2 3 James Cox. "Canada and the Five Eyes Intelligence Community" (PDF) (ingilis). Canadian Defence and Foreign Affairs Institute. 2012-12. 2015-09-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ "Five Eyes" (ingilis). United States Army Combined Arms Center. 2 fevral 2014 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "PKI Interoperability with FVEY Partner Nations on the NIPRNet" (ingilis). United States Department of the Navy. 1 fevral 2014 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "BBC News | EUROPE | Echelon: Big brother without a cause?". news.bbc.co.uk. 7 may 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- ↑ "Q&A: What you need to know about Echelon". BBC (ingilis). 29 may 2001. 18 dekabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- ↑ "Snowden-Interview: Transcript". Norddeutscher Rundfunk (alman). 30 aprel 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- ↑ "US and UK struck secret deal to allow NSA to 'unmask' Britons' personal data". The Guardian (ingilis). 20 noyabr 2013. 20 yanvar 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020. (#first_missing_last)
- ↑ "Revealed: Australian spy agency offered to share data about ordinary citizens". the Guardian (ingilis). 2 dekabr 2013. 27 yanvar 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- ↑ "NSA 'offers intelligence to British counterparts to skirt UK law'". the Guardian (ingilis). 10 iyun 2013. 4 aprel 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- ↑ "British spy agency taps cables, shares with U.S. NSA – Guardian". Reuters (ingilis). 25 yanvar 2014 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Experts say US spy alliance will survive Snowden". news.yahoo.com (ingilis). 7 may 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 noyabr 2020.
- ↑ "Альянс Five Eyes. Аналитический обзор". russiancouncil.ru (rus). Российский совет по международным делам. 24 yanvar 2025. İstifadə tarixi: 26 fevral 2025.
- ↑ "US diplomat says intelligence from 'Five Eyes' nations helped Canada to link India to Sikh's killing". AP News (ingilis). 23 sentyabr 2023. 29 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2023.