Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinBanxar iti (bur. хотошо, malaq. банхар, rus. Бурят-монгольский волкодав) – çoban iti növü. İlk dəfə buryat xalqı tərəfindən yetişdirilmişdir. Bu it cinsi Buryatiya, Monqolustan və ətraf bölgələrdə geniş yayılmışdır, lakin XX əsrin ortalarında demək olar ki, məhv olmuşdur. Banxar itləri zəka, dözümlülük və sərt iqlim şəraitinə uyğunlaşma qabiliyyətləri ilə tanınır. Ailələrinə qarşı sədaqətli və sevgi dolu olan bu itlər basqınçılara – insanlara, canavarlara, qartallara və qar leoparlarına qarşı amansız davranışları ilə seçilirlər.[1][2][3]
| Banxar | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Banxar itləri iri və qorxunc görkəmli bir cinsdir. Onların kürkü həm qısa, həm də uzun tüklü ola bilər. Rəngləri qırmızı, qara və qara-sarı arasında dəyişir. Göz ətrafında parlaq ləkələri olan qara rəngli itlər xüsusi olaraq seçilir. Bu ləkələr aşağı işıq şəraitində onları canavarlardan ayırmağa kömək edir. Monqol əfsanələrinə görə, bu itlərin ruhlar aləmini görə bildiyi deyilir. Banxar itləri atletik, sürətli, enerjili, cəsur və yorulmazdır. Onların çəkisi 50-60 kq arasında dəyişir və boyu 75 sm-ə qədər çatır. Görünüşlərinə baxmayaraq, bu itlər Tibet Mastifi ilə yalnız uzaq qohumdur. Banxar itlərinin kaloriyə ehtiyacı ölçülərinə görə azdır. Sağlamlıq problemləri, xüsusilə hip displaziyası və oynaqlarla bağlı xəstəliklər çox nadirdir. Nisbətən uzunömürlü olan bu itlər orta hesabla 15-18 il yaşayırlar. İldə yalnız bir dəfə çoxalırlar.[4][5]
Banxar itləri qədim və əsas cinslərdən biri hesab olunur. Genetik araşdırmalar göstərir ki, bu it bütün çoban itlərinin atası ola bilər. Buryat əfsanələrində, dağlardan enən böyük bir nəhəngin yanında gedən vəhşi bir it təsvir edilir ki, bu, banxar itlərinin mənşəyinə işarə edir. Tarixi qeydlərə görə, banxar itləri Çingiz xanın basqınlarında iştirak etmiş və qoruma, eləcə də hücum məqsədilə istifadə edilmişdir.[6][7] Marko Polo Banxar itindən o qədər təsirlənmişdir ki, birini Venesiyaya aparmışdır. Erik Fon Salzmann bu cinsi böyük, gözəl və qorxunc bir it kimi təsvir etmişdir. Vilhelm Filxner banxarı "ayı boyda canavara bənzəyən bir it" olaraq təsvir etmişdir. O, qeyd edir ki, bu itlər uşaqlarla oynaya biləcək qədər həssasdır, lakin canavarlara və ayılara qarşı qorxusuzdur.[3]
XX əsrdə ənənəvi heyvandarlıq qoruyucu itlərin azalması, köçəri çobanların sürülərinə təhdid yaradan heyvanları öldürmək və ya zəhərləmək məcburiyyəti ilə nəticələnmişdir. Bu, bölgələrdə boz canavarların və qar leoparlarının sayının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb olmuşdur. Bununla yanaşı, banxar itlərinin təbii populyasiyası da ciddi şəkildə azalmışdır. Son illərdə "Mongolian Bankhar Dog Project" adı altında həyata keçirilən bərpa layihəsi ilə bu cinsin genetik olaraq 90% uyğun gələn nümayəndələri yenidən bərpa edilmişdir. Layihə banxar itlərinin təbii xüsusiyyətlərini qoruyaraq onların yenidən bölgədə yayılmasını təmin etmək məqsədini güdür.[4][5]
- ↑ Vigovskaya, Anna. "Лохматое счастье фермера Урбагаева" [Shaggy happiness of farmer Urbagaev]. www.ogirk.ru (rus). 18 noyabr 2020. İstifadə tarixi: 31 mart 2022.
- ↑ Морозова, Татьяна. "Добрый сторож: Общество: Облгазета" [Kind Watchman]. www.oblgazeta.ru (rus). 5 dekabr 2017. 1 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 mart 2022.
- ↑ 1 2 Parks, Shoshi. "Can the Mighty Bankhar Dogs of Mongolia Save the Steppe?". Atlas Obscura (ingilis). 23 fevral 2021. İstifadə tarixi: 31 mart 2022.
- ↑ 1 2 Volkova, Olga. "БМВ — настоящий друг человека" [BMW is a true friend of man]. www.kommersant.ru (rus). 20 may 2011. İstifadə tarixi: 31 mart 2022.
- ↑ 1 2 "The Bankhar Dog". Mongolian Bankhar Dog Project (ingilis). 29 dekabr 2014. İstifadə tarixi: 31 mart 2022.
- ↑ Shannon, Laura M.; Boyko, Ryan H.; Castelhano, Marta; Corey, Elizabeth; Hayward, Jessica J.; McLean, Corin; White, Michelle E.; Abi Said, Mounir; Anita, Baddley A.; Bondjengo, Nono Ikombe; Calero, Jorge. "Genetic structure in village dogs reveals a Central Asian domestication origin". Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (44). 19 oktyabr 2015: 13639–13644. Bibcode:2015PNAS..11213639S. doi:10.1073/pnas.1516215112. ISSN 0027-8424. PMC 4640804. PMID 26483491.
- ↑ Derr, Mark. How the Dog Became the Dog: From Wolves to Our Best Friends (ingilis). ABRAMS. 27 oktyabr 2011. ISBN 978-1-59020-991-2.