Banço Sarayaşiki (番町皿屋敷, Bançonun Qab-qacaq malikanəsi?) — xəyanət və pozulmuş vədlər nəticəsində faciəvi taleyə gətirib çıxaran Yaponiya kabus hekayəsidir (kaydan). Bu hekayə həmçinin Sarayaşiki (yap. 皿屋敷, Qab-qacaq malikanəsi) ənənəsi olaraq da tanınır. Bütün versiyalarda hekayənin mərkəzində ədalətsiz şəkildə öldürülən və ruh halında geri qayıdıb yaşayanları narahat edən bir xidmətçi dayanır.[1] Bəzi versiyalar hadisənin Harima əyalətində (yap. 播磨国, Harima no kuni) və ya Banşuda (yap. 播州) baş verdiyini göstərir, digərlərində isə hadisələr Edo şəhərinin Banço (Banço (番町?)) bölgəsində cərəyan edir.
| Banço Sarayaşiki | |
|---|---|
| Xalq nağılı | |
| Adı | Banço Sarayaşiki |
| Məlumat | |
| Ölkə |  Yaponiya |
Okikunun (お菊) faciəvi ölümü barədə ilk dəfə Banço Sarayaşiki adlı bunraku tamaşasında 1741-ci ilin iyul ayında Toyotakeza teatrında bəhs edilmişdir.[2] Əfsanə Asada İçço və I Tamenaqa Taroobey tərəfindən ningyō jōruri (kukla teatrı) üçün uyğunlaşdırılmışdır. Uğurlu bunraku tamaşalarından biri kimi, bu hekayənin kabuki versiyası da hazırlanmışdır. 1824-cü ilin sentyabrında Banço Sarayaşiki Naka no Şibay teatrında səhnəyə qoyulmuş və Aoyama Dayhaçi və Okiku rollarında müvafiq olaraq II Otani Tomoemon və IV Araşi Koroku çıxış etmişdir.[2]
1850-ci ildə III Seqava Dzyoko tərəfindən Minoriyosi Koqane-no Kikuzuki adlı birpərdəli kabuki versiyası yaradılmış və Nakamura-za teatrında nümayiş etdirilmişdir. Burada Tetsuzan və Okiku rollarını VIII İçikava Dandzyuro və IV İçikava Kodanji canlandırmışdır. Bu versiya o qədər də populyar olmamış və tezliklə tamaşadan çıxarılmışdır. Ancaq 1971-ci ilin iyun ayında Şinbaşi Enbuco teatrında Kataoka Takao və V Bando Tamasaburo tərəfindən canlandırılaraq yenidən səhnəyə qaytarılmışdır.[3]
Ən məşhur və tanınmış versiya isə 1916-cı ilin fevralında Okamoto Kido tərəfindən yazılmış və Honqo-dza teatrında premyerası olmuşdur. Burada Lord Harima və Okiku rollarını II İçikava Sadanji və II İçikava Şoço oynamışdır. Bu versiya klassik kabus hekayəsinə fərqli yanaşaraq, onu psixoloji bir dram kimi təqdim etmişdir.[2]
Okiku adlı gözəl bir xidmətçi Himedzi qalasında işləyirdi. Onun sahibi ona aşiq olmuş, lakin Okiku bu sevgini rədd etmişdir. Qəzəblənən sahib onu aldatmaq üçün onun məsuliyyət daşıdığı on bahalı qabdan birini gizlətmişdir. Okiku qabları saysa da, doqquzdan çox saymırdı. Sahib ona bildirib ki, əgər onun sevgisini qəbul edərsə, bu səhvi bağışlayacaq. Lakin Okiku yenə imtina edir. Qəzəblənən Aoyama qulluqçularına Okikunu döydürərək, onu quyunun üzərində asdırır. Dəfələrlə onu suya salıb çıxararaq işgəncə verir və ona evlənmək təklif edir. Okiku yenə də razı olmadıqda, Aoyama onu qılıncla yaralayaraq quyuya atır.[4]
Okiku bir onryo (intiqam ruhu) kimi geri qayıdır və gecələr doqquza qədər sayaraq əskik onuncu qabın yerinə qorxunc bir qışqırıq salır. Bəzi versiyalarda bu əzab bir qonşunun və ya keşişin yüksək səslə "on" deməsi ilə sona çatır. Okiku ruhu, nəhayət, onuncu qabı tapdığına inanaraq dünyanı tərk edir.[4]
Himedzi qalasının sahibi Hosokawa Katsumoto ağır xəstələnir.[5] Onun varisi Tomonosuke, Şoquna etibarını qazanmaq üçün on bahalı qab hədiyyə etmək istəyir. Lakin baş müşavir Asayama Tetsuzan onun yerini tutmağı planlaşdırır. Okiku, Tomonosukenin xidmətçisi Funase Sampey Taketsune ilə nişanlıdır. Tetsuzan, Okikunun köməyi ilə Tomonosukeni öldürmək istəyir və bir casus vasitəsilə on qabdan birini oğurlayır. Sonra Okikunu çağıraraq qalan qabları gətirməsini tələb edir. O, qabları sayır və cəmi doqquz olduğunu görür. Tetsuzan bunu onun səhvi kimi göstərir və ona evlənməyi təklif edir. Okiku yenə imtina edir və Tetsuzan onu taxta qılıncla döydürür. Tetsuzan Okikunu quyuya asır və onu dəfələrlə suya salıb çıxarır. İşgəncədən zövq alan Tetsuzan Okikudan sevgilisi olmasını və Tomonosukeni öldürməyə kömək etməsini tələb edir. Okiku yenə imtina etdikdə, Tetsuzan onu qılıncla vurub quyuya atır. Lakin birdən quyudan qabları sayan bir səs gəlir. Tetsuzan bunun Okikunun ruhu olduğunu anlayır, amma heç bir qorxu hiss etmir. Tamaşa Okikunun ruhunun quyudan qalxması və Tetsuzanın ona nifrətlə baxması ilə bitir.[6]
1655-ci ildə Edo şəhərində Şoqunun xidmətçisi Harima Aoyama gözəl xidmətçi Okikunu sevir və ona evlilik təklif edir. Ancaq Aoyamanın ailəsi başqa biri ilə evlənməsini istəyir. Onun sadiqliyini yoxlamaq üçün Okiku qəsdən bir varislik qabını qırır. Bu, ənənəyə görə ölüm cəzası demək idi. Aoyama əvvəlcə onu bağışlayır və sevgisini təsdiq edir. Lakin sonradan Okikunun bunu bilərək etdiyini anlayır və qalan qabları qıraraq onu öldürüb quyuya atır. Bundan sonra Okikunun ruhu hər gecə qabları sayır – bir, iki, üç… doqquz!. Bir gecə Aoyama bağçada Okikunun ruhunu görür. Onun üzü qəzəbli deyil, sakit və gözəldir. Aoyama bundan təsirlənərək seppuku (intihar) edir və Okiku ilə ölüm dünyasında qovuşur.[7]
- ↑ "Okiku". Yokai. 3 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2023.
- ↑ 1 2 3 Watanabe, Hisao. Blair, Jeff (redaktor). "BANCHÔ SARAYASHIKI". Kabuki21. 3 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2023.
- ↑ Takahashi, Rumiko. Ido no Naka // Maison Ikkoku (yapon). 6. Tokyo: Shogakukan. 1984. 165–184.
- ↑ 1 2 Monnet, Livia. "Connaissance Délicieuse or the Science of Jealousy: Tsushima Yūko's Story 'Kikumushi' (The Chrysanthemum Beetle)". Japan Review. 4. 1993: 199–239.
- ↑ "Kaidan Hyaku Shosetsu [怪談百物語]". Jdorama. 3 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2023.
- ↑ Monnet, Livia. "Connaissance Délicieuse or the Science of Jealousy: Tsushima Yūko's Story 'Kikumushi' (The Chrysanthemum Beetle)". Japan Review. 4. 1993: 199–239.
- ↑ Frey, Mark. "Sadako's Secrets: Explaining "Ringu" at the Asian Art Museum". Japan Exchange & Teaching Program Alumni Association of Northern California. 26 January 2013. 26 May 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- Addiss, Stephen. Japanese Ghosts and Demons: Art of the Supernatural (ingilis). George Braziller. 2005. ISBN 9780807611265.
- Iwasaka, Michiko; Toelken, Barre. Ghosts and the Japanese: Cultural Experience in Japanese Death Legends. Utah State University Press. 1994. ISBN 978-0-87421-179-5.
- Monnet, Livia. "Connaissance Délicieuse or the Science of Jealousy: Tsushima Yūko's Story 'Kikumushi' (The Chrysanthemum Beetle)". Japan Review. 4. 1993: 199–239.
- Ross, Catrien. Supernatural and Mysterious Japan: Spirits, Hauntings and Paranormal Phenomena. Tokyo, Japan: Yenbooks. 1996. ISBN 9784900737372.
- "Okiku". Asian Horror Encyclopedia. İstifadə tarixi: July 18, 2006.
- Folk version of the story (yap.)