Bəzgək (lat. Tetrax tetrax), (Gruiformes) dəstəsindən bir quş növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.[3]
| Bəzgək | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Bəzgək |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Bel tərəfi qaraya çalan boz rəngdədir, üzərində tünd rəngli naxışlar var. Qarın tərəfi ağdır. Erkəklərin boynu qaradır, lakin iki yerdə ağ "boyunluğu" var.
Avropa, Asiya və Afrikada yayılıb. XX əsrin ortalarına qədər Azərbaycanda düzənlik və dağətəyi yerlərin açıq sahələrində qışlamış, həm də Şirvan və Mil düzlərində yuvalamışdır. Azərbaycanda artıq yuvalamır. Azərbaycan, növün ümumi populyasiyasının təxminən 69%-ni təşkil edən, qlobal əhəmiyyətli qışlayan populyasiyaya ev sahibliyi edir.[4]
Yarımsəhra və bozqırlarda, bəzən taxıl sahələrində yaşayır. Gündüz fəal olur. Azərbaycanda qışlayan və ötüb keçən populyasiyaları var. Payız miqrasiyası sentyabrın sonu, oktyabrın əvvəllərində, yaz miqrasiyası isə martda olur. Həşəratla, bitki toxumları və cücərtilərlə qidalanır
XX əsrin birinci yarısında Kür-Araz ovalığında bəzi sürülərində 20 minə qədər quş olub. Azərbaycanda bəzi illərdə 40–50 min bəzgək ovlanıb, 1990-cı illərə qədər bəzgəyin sayı kəskin azalmışdır. Yuvalayan populyasiyası məhv edilmişdir.
Azərbaycanda hər il qışlayan bəzgəklərin sayı həm ümumilikdə, həm də bölgələr üzrə dəyişir və bu, regional və yerli hava şəraitindən asılıdır[5]. 1971-ci ildə Qızılağacda 62,300 quş qeydə alınsa da 1984/85 və 1985/86-cı illərdə heç bir quş tapmamışdır.
2005/06 qış monitorinqindən sonra Gauger (2007) Azərbaycan üzrə qışlayan bəzgəklərin minimum sayını 150,000, maksimum sayını isə 200,000 olaraq qiymətləndirmişdir. Ən son sorğuların məlumatlarına əsaslanaraq, Azərbaycan üzrə bəzgəklərin illik qışlayan populyasiyası təxminən 65 600 ilə 208 100 fərd arasında qiymətləndirilir[4].
1990-cı illərə qədər bozqır və yarımsəhra sahələrinin əksər hissəsinin pambıq, üzüm və meyvə-tərəvəz əkini altına alınması, dağətəyi və düzən rayonlarda çoxlu mal-qara otarılması, taxıl əkini sahələrinin azaldılması və qanunsuz ovçuluq[6][7][8][9][10][11][12][13][14] halları bəzgəyin sayını azaldır. Son bir neçə ildə bəzgəklər Azərbaycanda yeni və önəmli bir problemlə də üzləşmişdirː Körfəz ölkələrinin laçınçıların tərəfindən ovlanmaq riski[15]
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər: Ovlanması qadağandır. Qızılağac, Türyançay, Samux və Körçay Dövlət Təbiət Qoruqları, Şirvan və Ağgöl Milli Parkları bəzgəyin qışlaması üçün yararlıdır. Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqının Qırmızı Siyahısına, CİTES və Bern konvensiyalarına daxil edilib.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər: Yuvalayan populyasiyasını bərpa etmək üçün süni şəraitdə çoxaldılıb növ üçün səciyyəvi olan biotoplara buraxmaq, Kür-Araz və Lənkəran ovalıqlarında taxıl bitkiləri əkininin genişləndirilməsi, Ceyrançöl, Acınohur və Sarıca düzlərində yasaqlıq yaradılması vacibdir.
- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
- ↑ IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
- ↑ "Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar". 7 iyul 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 aprel 2013.
- ↑ 1 2 Farajli, Zulfu. "Assessing the wintering population and conservation challenges of the Little Bustard Tetrax tetrax in Azerbaijan". Sandgrouse (47). 2025: 87–101.
- ↑ Gauger, K. "Occurrence, ecology and conservation of wintering Little Bustards Tetrax tetrax in Azerbaijan". Archiv f Natursch u Landschaftsfor. 46:. 2007: 5–27.
- ↑ "Nadir quşları ovlayan ərəb sahibkar cəzalandırıldı". 01-20-2024 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-22.
- ↑ "Qanunsuz ov edən əcnəbi cəzalandırıldı". 01-20-2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ "Azərbaycanda qanunsuz ov edən Qətər vətəndaşı cərimə olunub". 01-20-2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ "Azərbaycanda "Qırmızı kitab"a düşmüş quşu ovlayan Qətər vətəndaşı cəzalandırılıb". 01-20-2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ "Ərəb sahibkar Azərbaycanda nadir quşları ovladı". 01-20-2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ "Azərbaycanda "Qırmızı kitab"a düşmüş quşu ovlayan əcnəbi vətəndaş cəzalandırılıb". 01-20-2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ "Azərbaycanda "Qırmızı kitab"a düşmüş quşu ovlayan əcnəbi vətəndaş cəzalandırılıb". 01-20-2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ "Adı "Qırmızı kitab"a düşən bəzgəkləri ovlayan ərəbə cinayət işi açılacaq - FOTO". 2024-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ "Qanunsuz ov edən xarici vətəndaş cəzalandırılıb". 01-20-2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 01-20-2024.
- ↑ Collar, NJ & M Kessler. "Hunting of Little Bustards Tetrax tetrax in Azerbaijan: the global conservationperspective". Sandgrouse. 43:. 2021: 281–285.
- AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QIRMIZI KİTABI FAUNA, II NƏŞR. 162 səh, Bəzgək.