Bəymirzə Hayit (alm. Baymirza Hayit; özb. Boymirza Hayit Mahmudmirza oʻgʻli; 17 dekabr 1917[1], Nəməngan, Fərqanə vilayəti – 31 oktyabr 2006[1], Köln, Şimali Reyn-Vestfaliya) — xüsusilə Türkistan və Orta Asiya mövzusunda araşdırma edən tarixçi və şərqşünas.
| Bəymirzə Hayit | |
|---|---|
| özb. Boymirza Hayit Mahmudmirza o'g'li | |
| Doğum tarixi | 17 dekabr 1917[1] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 31 oktyabr 2006[1] (88 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| İş yerləri |
|
| Təhsili | |
17 dekabr 1917-ci ildə Nəməngan şəhərində doğulmuşdur. Yetkinlik yaşına çatdıqda artıq ədəbiyyata və sənətə maraq göstərirdi. 1930-cu illərin məhrumiyyətlərinə baxmayaraq 1939-cu ildə Daşkənd Universitetini bitirdi. Həmin il Qırmızı Orduya çağrıldı və burada leytenant olaraq xidmət etdi. Hayit 1939-cu ilin dekabrında Nəməngandan ayrıldı və Polşada eskadron tank komandiri olaraq yerləşdi.[2] İkinci Dünya müharibəsi zamanı Hayit 1941-ci ildə Alman əsirliyinə girdi. Sonra Alman Vermaxtın Türkistan legionunda zabit kimi xidmət etdi. Legionda xidmət edərkən əfsanəvi Türkistan millətçisi Mustafa Çokayla görüşdü.[3][4]
31 oktyabr 2006-cı ildə Almaniyanın Köln şəhərində vəfat etmişdir.
Bəymirzə Hayit Orta Asiyanın sovet və Çin nəzarətində olan hissələrinin müstəqilliyi və birləşməsi üçün güclü bir vəkil idi. Sovet İttifaqında onun işi pisləndi. Müstəqil Özbəkistanda belə müzakirə olunur, mübahisəli idi və Hayit vətəni xain olduğu üçün prezident İslam Kərimov tərəfindən təhqir edildi.
Müharibədən sonra Qərbi Almaniyaya yerləşdi, burada Münster Universitetində tarix, şərqşünaslıq və İslam elmləri fənləri üzrə təhsil aldı. O vaxtdan bəri vətəni Türkistan haqqında edilən araşdırmalara sadiq idi. 1950-ci ildə fəlsəfə doktoru doktoru aldı və "Die Nationalen Regierungen von Kokand und der Alasch Orda" tezisini nəşr etdi. Eyni ildə Kölndən Rut adlı gənc bir həkimlə evləndi. Cütlüyün Ertay və Mirzə adlı iki oğlu və Dilbər adlı bir qızı var. 1950-ci illərdən ölümünə qədər Hayit Türkistanın (indiki müstəqil respublikalar olan Türkmənistan, Qırğızıstan, Qazaxıstan, Özbəkistan və Çinin Sincan əyaləti) tarixinə dair Alman, İngilis və Türk dillərində onlarla məqalə və 15 bəyənilən kitab yazdı.[5]
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France Baymirza Hayit // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ "Baymirza Hayit". Öztürkler. 10 December 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-11-22.
- ↑ "His life was aimed at the study of Turkestan: The well-known Uzbek historian Dr. Baymirza Hayit pass". Pressbox.co.uk. 13 November 2006. 28 September 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-11-21.
- ↑ Taher Shirmohammadi. "Turkestan Historian Hayit Remembered At Ceremony". RadioFreeEurope/RadioLiberty. November 7, 2006. 21 November 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-11-21.
- ↑ Jacob M. Landau. Pan-Turkism: from irredentism to cooperation. London:C Hurst & Co (Publishers) Ltd], 1995.p 121. ISBN 1-85065-223-6