Bəhlul Danəndə (ərəb. بهلول; 749, Kufə – 807, Bağdad) və ya Əbu Vuheyb ibn Amr ibn əl-Muğirə əl-Kufi əs-Səyrafi — şəxsiyyəti naməlum sufi. Harun ər-Rəşidin çağdaşıdır.
| Bəhlul Danəndə | |
|---|---|
| ərəb. بهلول دناندة | |
| Doğum tarixi | 749 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 807 |
| Vəfat yeri | |
Əslən kufəli olan Bəhlul, IX əsrdə Bağdadda yaşamışdır. Abbasi xəlifəsi Harun ər-Rəşid ilə olan münasibətindən ötrü onu "Bəhlul ər-Rəşid" də adlandırmışlar. Mənbələrin verdiyi məlumatlara görə Bəhlul ilk vaxtlar saf və dəli olmayıb. Sonradan ilahi cazibəyə qapılaraq mənliyini itirmiş, bir daha özünə gələ bilməmiş, nəfsi istəkləri tamamı ilə silinib yox olmuşdur. Mənbələrin yazdığına görə Bəhlulun halı və hərəkətləri olduqca qəribə olub: Yarı dəli halda olmasına baxmayaraq sözləri epiqramlı və iynələyici, hərəkətləri isə mənalı və xəbərdaredici olub.
Haqqındakı mənqibələrin verdiyi məlumata görə Bəhlul, təkliyi sevən, xarabalıq və qəbiristanlıqlarda gəzən, uşaqlar tərəfindən ələ salınıb, daşa basılan bir şəxs olub. Bəhlulun lətifələri həm yumoristik, həm də düşündürücü idi. O, insanların utanıb çəkindikləri davranış və sözləri rahatlıqla dilə gətirər, Harunun xətalarını birbaşa üzünə deyər və bundan qorxub çəkinməzmiş. Mənqibələrdə onun Harun qardaşı, qardaşının oğlu və ya dostu olduğu haqqında müxtəlif məlumatlar vardır. Ondan soruşulan suallara qəhqəhə çəkərək cavab verər, insanlara öyüd-nəsihət edərmiş. Bəzi mənbələrin bildirdiyinə görə o, hicri 190-cı ildə (806) vəfat etmişdir.
Təsəvvüf mənbələrində onun Allah aşiqi bir sufi olduğu qeyd olunmuşdur.[1] Bir çox mənbə onun mənqibə[2][3][4] və lətifələrinə yer vermişdir.[5][6][7]
Şiələr Bəhlulun Cəfər əs-Sadiqin tələbəsi olduğunu deyirlər. Bu isə tarixi baxımdan mümkün görünmür. Bəziləri də onun Musa əl-Kazım və ya Əli ər-Rzanın tələbəsi olduğunu qeyd ediblər. Amma onun şiə olduğunu göstərən heç bir elmi fakt aşkarlanmamışdır.[8] Bəhlulun Əymən ibn Nail və Amr ibn Dinar kimi şəxslərdən rəvayət etdiyi hədislər mühəddislər tərəfindən mötəbər hesab olunmamışdır.
Bəhlula aid olduğu düşünülən əlyazmalar sonrakı dövrlərdə "əl-Qəsidətül-Bühluliyyə" adı altında cəmlənmişdir.
Əsasən, ərəb folkloru surəti olan Bəhlul Danəndə, dünya folklorundakı "ağıllı axmaqlar"ın Şərq prototipidir. Bəhlul danəndə bir çox lətifə, didaktik şeir və hekayənin hökmdar, ruhani və varlılara qarşı çıxan hazırcavab, tədbirli və müdrik qəhrəmanıdır. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında da Bəhlul Danəndənin adı ilə bağlı lətifələr var. Xalq arasında Divanə Bəhlul kimi də tanınmışdır.
- ↑ İbn əl-Cəvzi. Sifətüs-səfvə, cild Il (ərəb). Hələb. 1969–73. 516.
- ↑ İbn Küteybə. Uyunül-əxbər (ərəb).
- ↑ Çələbi, Ləmi. Lətaifnamə.
- ↑ İbn Əbdürəbbih. əl-İqdül-fərid (ərəb).
- ↑ Əttar, Tərcümə edən: Əbdülbəqi Gölpınarlı. İlahinamə (türk). İstanbul. 1985. 198, 224.
- ↑ Mövlanə. Məsnəvi, cild lll (fars). 153.
- ↑ Yəfii. ər-Rəvzur-rəyahin. Qahirə. 1897. 33, 48.
- ↑ "Behlul-i-Dana". 22.03.25 tarixində arxivləşdirilib.
- "Ön söz". Məmmədhüseyn Təhmasib. Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə. I cild. Bakı: Mütərcim, 2010. — səh. 427–430.