Bəhai məbədləri
Bəhai Məbədləri (ing. Bahá'í House of Worship) bəhai ədəbiyyatlarında mašriqu-l-'aḏkār (ərəb. مشرق اﻻذكار) olaraq adlandırılan Bəhai dininə məxsus dünyanın müxtəlif ölkələrində yerləşən ibadət və duaların oxunması üçün nəzərdə tutulmuş məbədlər.[1] Mašriqu-l-'aḏkār ifadəsinin ərəb dilindəki tərcüməsi Allahın xatırlandığı, yad olunduğu yer mənasında işlədilir. Hər bir İbadət Evinin öz tərtibatı vardır, lakin onlar bir sıra memarlıq tələblərinə də uyğun olmaldırlar ki, bu da onlara vahid bir məzmun verir. Bütün Bəhai Məbədləri doqquz guşəli və bir günbəzli olmalıdır.[2][3]
Qərbdə ilk İbadət Evi 1953-cü ildə ABŞ-da, İllinoys ştatında, Çikaqonun yaxınlığında, Miçiqan gölünün sahilində tikilmişdi. Onun memarlıq həlli şərqin və qərbin memarlıq üslublarını birləşdirir və hər il milyonlarla ziyarətçi qəbul edir. Dünyada hazırda 123 yer gələcək məbədlər üçün ayrılmışdır.[4] Gələcəkdə hər bir yerli Bəhai icmasının öz məbədi olacaqdır. Aşqabaddakı İbadət Evi kimi, hər biri icmanın ruhani həyat mərkəzi, həmçinin sosial, elmi, təhsil və humanitar xidmətlərin cəmləşdiyi bir mərkəz kimi fəaliyyət göstərəcəkdir.
2016-cı ildə Çilinin paytaxtı Santyaqo şəhərində tikilən sonuncu məbədlə qitə məbədlərinin tikintisi tamamlanmışdır.[5][6] Qitə məbədlərindən sonra hər biri ölkədə ən azı bir ədəd olmaq şərti ilə lokal məbədlərin tikintisinə başlanılmışdır. Yeni məbədlərin tikintisi Ümumdünya Ədalət Evinin nəzarəti altında aparılır və yeni məbədlər tikilən zaman həmin ölkədə təşkil edilən dua məclislərinin sayı nəzərə alınır.
Bəhai Məbədlərinin adı Bəhai dinin ən müqəddəs kitabı hesab olunan Kitab-ı Aqdasın 30-cu ayəsində Mashriqu'l-Adhkár formasında çəkilmişdir. Məbədlərin tikilməsinin əhəmiyyəti dinin peyğəmbəri Bəhaullah və onun oğlu, dinin sonrakı rəhbəri Əbdül-Bəha Abbas tərəfindən qeyd olunmuşdur.[3] Bəhai ədəbiyyatlarında hər bir ölkə və şəhərdə ən azı bir məbədin tikilməsinin vacibliyi qeyd olunur və həmin məbədlər inanclı olub-olmamasından və dini mənsubiyyətindən aslı olmayaraq hər bir şəxsin üzünə açıq olmalıdır. Bəhai qanunlarında ibadət evlərində hər kəsin öz ana dilində dua edə biləcəyi də göstərilir.
Məbədlərdə xütbələrin verilməsinə icazə verilmir. Bəhai məbədlərinin arxitekturası dinin müqəddəs kitablarında göstərilmişdir. Bütün məbədlərin doqquz guşəli və bir günbəzli olması zəruridir. Doqquz qapı və məbədin əhatəsində yerləşən bağ və terasslarda müasir dövr məbədlər üçün xarakterikdir.[7] XXI əsrdən etibarən tikilməyə başlanan məbədlərdə hər bir ölkənin milli ornamentləri və peyzaj görüntüləri də nəzərə alınır. 2016-cı ilin 16 oktyabr tarixində açılış mərasimi keçirilən Çili məbədi öz müasir görünüşü ilə diqqəti cəlb etməkdədir.
Bəhai dinin vəlisi Şövqi Əfəndi yazılarında məbədlərin təkcə bir binadan ibarət olmamaq şərti ilə yaxınlığında yardımçı kompleks-təhsisatlarında tikilməsinin vacibliyini qeyd etmişdir.[8][9] He also describes the future interaction between the Mashriqu'l-Adhkár (worship) and its dependencies (service) as "capable of removing the ills that have so long and so grievously afflicted humanity".[10] Belə ki, məbədlərin yaxınlığında xəstəxana, məktəb, qocalar evi, müsafirxana və bağlar olmaqla müxtəlif humanitar təsisatların tikilməsinin önəmi göstərilir. Bu baxımdan tikinti işlərinə 1902-ci ildə Türkmənistanın paytaxtı Aşqabad şəhərində başlanılmış və dünyanın ilk mašriqu-l-'aḏkār-ı olan Türkmənistan məbədi unikallıq təşkil edir. Türkmənistan məbədinin tikinti Bəhaullahın 19 həvarisindən biri olan Vəkilüd-Dövlənin rəhbərliyi altında aparılmışdır. Ətrafında məktəb, xəstəxana, bağlar və müsafirxana olan məbəd 1928-ci ildə sovet hökuməti tərəfindən özəlləşdirilmiş, 1948-ci ildə baş vermiş Aşqabad zəlzələsi nəticəsində yararsız vəziyyətə düşmüşdür. Məbədin yerləşdiyi ərazi hal-hazırda ictimai park kimi fəaliyyət göstərməkdədir.[3]
Milli Ruhani Məhfillərdən toplanan vəsaitlər və bəhai fondlarının maliyyə yardımları nəticəsində Bəhai qitə məbədlərinin tikintisi başa çatdırılmışdır. Hər bir qitə məbədin həmin ölkədə yerləşən Milli Ruhani Məhfil tərəfindən idarə olunmaqdadır. Bəhai dini ilə bağlı yazılarda çox vaxt Babın türbəsi və Bəhai Dünya Mərkəzinin binalarıda "bəhai məbədi" kimi təqdim olunsa da, həmin tikililər məbəd statusda sayılmamaqdadır.[3]
- ↑ Smith, Peter. Mashriqu'l-Adhkhár // A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. 2000. səh. 235. ISBN 1-85168-184-1. 2019-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-19.
- ↑ Momen, M. The Bahá'í Community // A Short Introduction to the Bahá'í Faith. Oxford, UK: One World Publications. 1997. ISBN 1-85168-209-0. 2021-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-19.
- ↑ 1 2 3 4 Rafati, V.; Sahba, F. Bahai temples // Encyclopædia Iranica. 1989.
- ↑ Official US Bahá'í statistics Arxiv surəti 29 noyabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2007-11-29 at the Wayback Machine.
- ↑ Watkins, Katie. "In Progress: Bahá'í Temple of South America / Hariri Pontarini Architects". archdaily.com. Arch Daily. 25 February 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 February 2016.
- ↑ "Bahá'í House of Worship for South America". templo.bahai.cl/. 14 October 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 October 2016.
- ↑ 'Abdu'l-Bahá. The Promulgation of Universal Peace (Hardcover). Wilmette, Illinois, USA: Bahá'í Publishing Trust. 1982 [1912]. 71. ISBN 0-87743-172-8. 2017-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-19.
- ↑ Momen, Moojan. "Haziratu'l-Quds". 10 February 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-03-20.
- ↑ Bahá'í World Centre. "Unpublished compilation on Haziratu'l-Quds and Mashriqu'l-Adhkar". 2 July 1998. 2010-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-03-20.
- ↑ Taherzadeh, A. The Revelation of Bahá'u'lláh, Volume 3: 'Akka, The Early Years 1868-77. Oxford, UK: George Ronald. 1984. səh. 347. ISBN 0-85398-144-2.