Böyük Toskana hersoqluğu

Qurulduğu dövrdə hersoqluğu Mediçilər idarə edirdilər. Böyük Toskana hersoqluğu qurulmamışdan əvvəl həmin ərazidə hökm sürən Florensiya Respublikası (1115-1532) və Florensiya hersoqluğu (1532-1569) ilə müqayisədə tarixdə daha az tanınır.

Böyük Toskana hersoqluğunun ən qüvvətli dövrü Medicilər dövründə olmuşdur. İlk böyük hersoq olan I Kozimo Medici və xələfləri dövründə Florensiya iqtisadi və hərbi cəhətdən mühüm uğurlar əldə etmişdi. Bu inkişaf II Ferdinandinonun dövrünə qədər davam etmişdi. II Ferdinandinonun hakimiyyəti dövründə uzun müddətli iqtisadi geriləmə prosesi başladı. Bu iqtisadi zəifləmə III Cosimo de Medici dövründə ən aşağı səviyyəsinə çatdı. Onun dövründə yeganə uğur Müqəddəs Roma İmperatoru tərəfindən 1691-ci ildə Yüksək Kraliyyət ləqəbinə layiq görülməsi olmuşdur. Mənbələrdə bu fakt alçaldıcı şəkildə qeyd edilir.

1737-ci ildə Medicilər sülaləsində oğlan övlad olmadığı üçün hakimiyyət Habsburg-Lorraine sülaləsinə keçmişdir. Bundan sonra isə böyük hersoqluq Lorenin hersoqu Frans Stefanın əlinə keçmişdir. 1753-cü ilə qədər krallıq belə idarə edilmişdir. 1753-cü ildən sonra isə hakimiyyət Avstriya sülaləsi Habsburqların əlinə keçmişdir.

1797-ci ildə imzalanmış Kampo Formio müqaviləsinə qədər Toskana Müqəddəs Roma imperiyasının vassalı kimi sayılırdısa müqavilədən sonra tamamilə həmin imperiyanın hakimiyyətinə son verildi. 1796-cı ildə bu Böyük Toskana hersoqluğunun Şimali İtaliyadakı əraziləri Fransa Respublikasının işğalı altında idi. 1801-1807-ci illərdə Napoleon Bonapartın rəhbərlik etdiyi Fransa Respublikasının İspaniya krallığı arasında imzalanmış Aranjuez müqaviləsinə əsasən Böyük Toskana hersoqluğuna aid olan ərazilərdə Fransadan asılı Etruriya krallığı qurulmuşdur. Etruriya krallığı Napoleon tərəfindən 1807-ci ildə ləğv edilmişdir və əraziləri Fransaya ilhaq edilmişdir.

1814-cü ildə Napoleon sistemi aradan qaldırıldıqdan sonra Toskana hersoqluğu İtaliyada mühüm bir dövlət kimi yenidən quruldu. Ferdinand, yenidən "böyük hersoq" kimi hakimiyyətə gəldi. Franz Ferdinandın ölümündən sonra isə hakimiyyətə II Leopold gəlmişdir.

1848-ci Florensiyada liberal inqilab başladığı dövrdə II Leopold qarışıqlıqlardan çəkinərək şəhərdən qaçmışdır. Lakin böyük hersoq əks-inqilab nəticəsində, Avstriya ordusunun dəstəyi ilə geri qayıtmışdır.

İtalyanın birləşməsi dövründə 1860-cu ildə Böyük Toskana hersoqluğu süqut etmişdir. Hersoqluğun əraziləri Sardiniya krallığına verilmişdir.

Florensiya hersoqu I Kozimonun 1569-cu ildə papa V Piydən Böyük hersoq ünvanı almasıyla Mediçilər Toskana vadisinin tək hakiminə çevrildi. Ancaq ailədə oğul şəcərəsinin quruması nəticəsində, Mediçi hakimiyyəti başa çatdı və səltənət Lorreyn hersoqu Fransisk Stefana keçdi. Belə ki, onun atası Leopoldla Florensiya Mediçiləri Lorreyn hersoqu II Fransiskin şəcərəsindən gəlirdilər.

Lorreyn hersoqu Fransisk Stefanın Florensiyada hakimiyyəti ələ almasının ardından səltənət Habsburq ailəsinin əlinə keçdi. Ancaq Napoleon müharibələri illərində hersoqluğun İtaliyanın şimalında yerləşən mülkləri fransızlar tərəfindən işğal edildi. 1801-ci ildə Napoleon Bonapart və İspaniya kralı IV Karl arasında bağlanan Aranjuez müqaviləsi əsasında hersoqluq yeni yaradılan Erutriya krallığına ilhaq edildi.

Aranjuez müqaviləsi (1801) əsasında Habsburqlar hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı və yeni yaradılan Etruriya krallığı taxtına əyləşən I Lüdovik Toskana vadisinə hakim oldu. I Lüdovikin seçilməsi isə təsadüfi bir seçim deyildi. Belə ki, onun atası Parma hersoqu Ferdinand həm İspaniya kralı V Filipp, həm də Fransa kralı XV Lüdovikin nəvəsi idi. Anası Mariya Amaliya isə vaxtilə Toskana vadisinə hakim olan Müqəddəs Roma imperatoru I Fransiskin qızı idi.

Ancaq 1807-ci ildə Napoleon Bonapart krallığa hücum edib işğal etdi. Bütün mülkləri ələ keçirdi və Böyük Toskana hersoqluğu de-yure olaraq Napoleonun bacısı Eliza Bonaparta verildi.

• Etruriya

• Toskana Büyük Dükalığının resmen kurulması için Papalık FermanI