Böyük Macarıstan düzənliyi və ya Alföld (mac. Alföld , mac. Nagy Alföld)[1][2]) — Mərkəzi Avropanın ən böyük ovalıq sahələrindən biri. Əsasən müasir Macarıstanın şərq və cənub hissəsini, həmçinin Slovakiya, Rumıniya (Transilvaniya), Serbiya (Voyvodina) və Ukraynanın bəzi bölgələrini əhatə edir. Təbii sərhədləri Karpat dağları, Alp dağlarının ətəkləri və Dinar Alpları ilə çevrələnmiş bu düzənlik qədim dövrlərdən bəri münbit torpaqları və əlverişli iqlimi ilə insanlar üçün cəlbedici olmuşdur.[3]
Bu ərazi qədim zamanlardan etibarən müxtəlif tayfaların yaşayış məskəni olmuşdur. [4]Ən erkən sakinlər skiflər, keltlər və daha sonra dak tayfaları olmuşdur. Roma imperiyası dövründə düzənliyin bir hissəsi — xüsusilə qərb və cənub-qərb hissələri — imperiyanın sərhədlərinə daxil edilmişdi. Romalılar burada qalalar, yollar və ticarət mərkəzləri tikərək bölgənin iqtisadi və strateji əhəmiyyətini artırmışdılar.[5] IV–IX əsrlər arasında Böyük Macarıstan düzənliyi Hun imperiyasının əsas mərkəzlərindən biri olmuşdur. Attilanın rəhbərliyi ilə hunlar bu bölgədə güclü bir dövlət qurdular. Sonradan avarlar və slavyan tayfaları bu əraziyə köç etdilər. Ən əlamətdar dönüş nöqtəsi isə IX əsrin sonlarında macar tayfalarının Karpat hövzəsinə daxil olması ilə baş verdi. Onlar 896-cı ildə bu düzənliyə yerləşərək burada Macar krallığının əsasını qoydular.[6][7][8]
Macarıstan krallığı dövründə Böyük Macarıstan düzənliyi ölkənin əsas kənd təsərrüfatı bölgəsinə çevrildi. [9]Ərazi həm də ticarət yollarının kəsişmə nöqtəsində yerləşdiyi üçün iqtisadi cəhətdən inkişaf etdi. Əkinçilik, maldarlıq və əl sənətləri burada əsas peşələrə çevrildi. Düzənlikdə böyük kəndlər və kiçik şəhərlər formalaşdı. Orta əsrlərdə bu bölgə həm də monqol və osmanlı hücumlarına məruz qaldı və zaman-zaman viran qoyuldu.[10][11][12]
XVI əsrdə Osmanlı imperiyası Böyük Macarıstan düzənliyinin böyük hissəsini ələ keçirdi.[13] Bu, bölgədə ciddi sosial və mədəni dəyişikliklərə səbəb oldu. Osmanlı idarəçiliyi dövründə bölgənin əhalisi azaldı, iqtisadi həyat zəiflədi.[14] Lakin XVII əsrin sonlarında Habsburqlar bu ərazini osmanlılardan geri alaraq Avropa təsirlərini bərpa etdilər. Bu dövrdən sonra düzənlikdə yenidən inkişaf başladı və modern kənd təsərrüfatı metodları tətbiq olunmağa başlandı.
XX əsrdə, xüsusilə I və II Dünya müharibələrindən sonra, düzənlik ərazisi bir neçə ölkə arasında bölündü. Buna baxmayaraq, Böyük Macarıstan düzənliyi bu gün də mədəni və tarixi baxımdan bütöv bir bölgə kimi xatırlanır. [15]Bu ərazi Macarıstanın milli kimliyində və tarixində mühüm yer tutur. Mədəniyyət, ədəbiyyat və folklorda düzənlik mövzusu geniş yer alır. Tarixi baxımdan bu düzənlik yalnız bir coğrafi məkan deyil, həm də Şərqi və Mərkəzi Avropanın minilliklər boyu formalaşmış mədəni toqquşma və inteqrasiya məkanıdır.[16]
- ↑ Gábor Gercsák. "Hungarian geographical names in English language publications" (PDF). Studia Cartologica. Eötvös Loránd University. 2002. 20 March 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2011.
- ↑ Gábor Gercsák. "Magyar tájnevek angol fordítása" (PDF). Fasciculi Linguistici / Series Lexicographica (macar). Eötvös Loránd University. 2005. 20 March 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2011.
- ↑ Heršak, Emil; Nikšić, Boris. "Hrvatska etnogeneza: pregled komponentnih etapa i interpretacija (s naglaskom na euroazijske/nomadske sadržaje)" [Croatian Ethnogenesis: A Review of Component Stages and Interpretations (with Emphasis on Eurasian/Nomadic Elements)]. Migration and Ethnic Themes (xorvat). Zagreb: Institute for Migration and Ethnic Studies. 23 (3). September 2007: 255. ISSN 1848-9184.
U velikoj mađarskoj nizini Alföld zapadno od Karpata tradicionalno su se smještale euroazijske nomadske skupine, a dio panonske Hrvatske može se smatrati ekstenzijom tog područja, osobito istočna Slavonija i s njome povezani dijelovi Srijema.
- ↑ Whittle, A. Europe in the Neolithic: the Creation of New Worlds. Cambridge University Press. 1996.
- ↑ Milisauskas, S. European Prehistory: a Survey. Springer. 2011.
- ↑ Kalicz, N.; Makkay, J. Die Linienbandkeramik in der Großen Ungarischen. Akadémiai Kiadó. 1977.
- ↑ Sherratt, A. Economy and Society in Prehistoric Europe. Changing Perspectives. Edinburgh University Press. 1997.
- ↑ Oross, K.; Bánffy, E. "Three successive waves of Neolithisation: LBK development in Transdanubia". Doc. Praehist. 36. 2009: 175–189. doi:10.4312/dp.36.11.
- ↑ McIntosh, J. Handbook to Life in Prehistoric Europe. Oxford University Press. 2009.
- ↑ Kalicz, N.; Makkay, J. Die Linienbandkeramik in der Großen Ungarischen. Akadémiai Kiadó. 1977.
- ↑ Sherratt, A. Economy and Society in Prehistoric Europe. Changing Perspectives. Edinburgh University Press. 1997.
- ↑ Oross, K.; Bánffy, E. "Three successive waves of Neolithisation: LBK development in Transdanubia". Doc. Praehist. 36. 2009: 175–189. doi:10.4312/dp.36.11.
- ↑ McIntosh, J. Handbook to Life in Prehistoric Europe. Oxford University Press. 2009.
- ↑ Gamba, Cristina; Jones, Eppie R.; Teasdale, Matthew D.; McLaughlin, Russell L.; Gonzalez-Fortes, Gloria; Mattiangeli, Valeria; Domboróczki, László; Kővári, Ivett; Pap, Ildikó; Anders, Alexandra; Whittle, Alasdair; Dani, János; Raczky, Pál; Higham, Thomas F. G.; Hofreiter, Michael; Bradley, Daniel G.; Pinhasi, Ron. "Genome flux and stasis in a five millennium transect of European prehistory". Nature Communications. 5. 2014: 5257. doi:10.1038/ncomms6257. ISSN 2041-1723. PMC 4218962. PMID 25334030.
- ↑ "Y-chromosome haplogroups from Hun, Avar and conquering Hungarian period nomadic people of the Carpathian Basin". Nature. 12 November 2019.
- ↑ "Hungary – History". Encyclopædia Britannica.
Vikianbarda Böyük Macarıstan düzənliyi ilə əlaqəli mediafayllar var.
VikiSəyahətdə Great Hungarian Plain haqqında səyahət məlumatları var.- Körös Regional Archaeological Project: Neolithic and Copper Age archaeology in the Great Hungarian Plain
